برخی از آثار ملی ایران كه به طور رسمی به ثبت رسیده اند، به دلایل مختلف در طول تاریخ تخریب شده و از میان رفته اند. تعدادی از آنها را برایتان انتخاب و معرفی كرده ایم.
آتشكده سنگی
آتشكده سنگی (تنگ كرم) مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان فسا، تنگ كران، تنگ كرم واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۶۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این اثر بر اثر انفجار دینامیت به طور كامل تخریب گردیده است.
چاه مرتاض علی
چاه مرتاض علی یكی از آثار تاریخی و دیدنی شهر شیراز است. این بنا در شمال شهر و در «كوه هفت‌تن» واقع شده‌است. در پیرامون چاه مرتاض علی یك عمارت چنداتاقه وجود دارد كه برای عبادت عارفان در نظر گرفته شده‌است. عمق این چاه سه متر است و دو آب‌انبار در اطراف آن به‌چشم می‌خورند.
این اثر برای توسط سازمان میراث فرهنگی به طور كامل تخریب گردید و ساختمانی دیگر به جای آن ساخته شد.
كاخ سلطنت‌آباد
این كاخ در سال ۱۲۶۵ هجری شمسی به فرمان ناصرالدین شاه، در جلگه شرقی قریه رستم‌آباد، ساخته شد. معماری، سبك ساختمان كاخ و تزیینات گچ‌بری آن معرف هنر دوره قاجار است و كوبی زرینی، كه نشانه كاخ سلطنتی بود، برفراز بلندترین نقطه شیروانی بام جای داده شده بود. این كاخ توسط رضاشاه پهلوی تخریب شد و اكنون جز دو بنای مختصر چیزی از آن باقی نمانده است و پادگان‌های سپاه پاسداران در محل آن مستقر است.
حمام باغ لله
حمام باغ لله مربوط به دوره قاجار است و در كرمان، خیابان شریعتی، كوچه شماره ۱۳ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۶۶ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ لله ۲۰۰ سال سابقه دارد و قبلا باغ بزرگی بوده كه متعلق به «خواجه اتابك بزقوش» از عرفا و سیاستمداران كرمان بوده و گرمابه ای هم كه در این محله واقع شده نیز به دستور او ساخته شده است. به گواه تاریخ، این حمام از قدیمی ترین حمام‌های استان كرمان به شمار می رود.
این بنا به دلیل عدم نگهداری مناسب، در حال تخریب كامل است. این حمام تا چندی پیش فعال بود ولی بعد از آن به دلیل بالا آمدن آبهای زیرزمینی تعطیل شد و هم اكنون به دلیل انباشته شدن فاضلاب در آن به منشا بیماری های عفونی در منطقه تبدیل شده است. امكان ریزش آن ره گذران را تهدید می كند و به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده است.
كلیسای كرمان
كلیسای كرمان مربوط به اوایل سلطنت دوره پهلوی اول است و در كرمان، خیابان شریعتی، كوچه شماره ۱، جنب بیمارستان ارجمند واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۶۲۴۶ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این كلیسا در سال ۱۳۲۰ شمسی و به دست معمار معروف كرمانی «علی محمد راوری» در خارج از محدوده شهر كرمان ساخته شد كه بعدها با پیشرفت شهر در مركز كرمان قرار گرفت و سرانجام در سال ۱۳۹۰ به وسیله لودر با خاك یكسان گردید.
دبیرستان خیام
دبیرستان خیام مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در نیشابور، حاشیه میدان خیام واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۵۹۰۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
دبیرستان خیام یكی از قدیمی‌ترین دبیرستان‌های نیشابور و استان‌های خراسان در مساحتی حدود 9 هزار متر مربع است. بنای این دبیرستان با معماری خاص به‌عنوان نخستین مدرسه نیشابور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است. .هر ساله همزمان با روز ملی بزرگداشت عمر خیام در ایران زنگ خیام در این مدرسه نواخته می‌شود و مراسمی نیز برپا می‌گردد.
رئیس این دبیرستان در مراسم سال ۱۳۸۹ شمسی از تخریب بخشی از این مدرسه خبر داد.
مسجد سلمان
مسجد سلمان مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان ۱۷ شهریور، بالاتر از میدان خراسان، حد فاصل كوچه‌های تشكری و فریدوند واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۱۶۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سال ۱۳۸۶ این اثر تاریخی به صورت شبانه تخریب و بنای جدیدی با 4 طبقه بر روی آن ساخته شد.
محوطه مقدس
محوطه مقدس مربوط به دوره هخامنشی است و در شهرستان پاسارگاد، بخش هخامنش، شمال مجموعه پاسارگاد واقع شده و این اثر در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۴۹۹ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جایگاه ستایش توسط قاچاقچیان با دینامیت منفجر و كاملا منهدم شده است.
حجاری‌های برم دلك
حجاری‌های برم دلك مربوط به دوره ساسانیان است و در شیراز، انتهای خیابان كفترك واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۷۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این اثر بر صخرهٔ كوچكی در برم دلك در حدود ده كیلومتری شرق شیراز، دو نقش وجود دارد. در نقش سمت چپ، در برابر شاهزاده خانم ساسانی تصویر یكی از بزرگان ساسانی دیده می‌شود و در زیر بازوی این مرد كتیبه ای چهار یا پنج سطری به خط پهلوی كتیبه ای به قلم ریزی نگاشته شده‌است كه اغلب حروف آن محو گردیده‌است. كتیبه ظاهراً در معرفی این مرد است.
این سنگ نوشته‌ها با بیل مكانیكی مورد تعرض قرار گرفته و بخشی از آن تخریب شده است.
قلعه نهاوند
قلعه نهاوند یا دژ یزدگرد قلعه‌ای ساسانی در شهر نهاوند بود. در جنگ نهاوند سقوط این قلعه نقطه عطفی در جنگ میان اعراب و ایرانیان بود.
در زمان ناصرالدین‌شاه، به هنگام حفر قنات دفینه بزرگی پیدا می‌شود. پس از آن به فرمان شاه ابتدا از اطراف قلعه عكس‌برداری شد و سپس این دژ عظیم كه تا آن زمان به خوبی دوام آورده بود را به كلی ویران كرد. انگیزه او از این كار پیدا كردن دفینه‌های بیشتر عنوان شده، هر چند كه به مردم محلی گفته شده بود دلیل آن اشراف داشتن قلعه به خانه‌های خصوصی مردم است.
عمارت خیابان صداقت
عمارت خیابان صداقت مربوط به اواخر دوره قاجار است و در محله منیریه تهران، خیابان هاشم معیری، خیابان صداقت، پلاك ۶۱ واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۲۱۶ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
با رای دیوان عدالت اداری این اثر دوران قاجار از ثبت سازمان میراث فرهنگی خارج و بلافاصله توسط مالك آن تخریب گردید. سازمان میراث فرهنگی با توجه به خارج شدن اجباری این بنا از آثار ملی از این سازمان سلب مسئولیت كرد. رییس دیوان عدالت اداری در این موارد سازمان میراث فرهنگی را مقصر دانسته كه ملك شخصی مردم را به ثبت می‌رساند
سرای دلگشا
سرای دلگشا یكی از مكان های تاریخی ایران می باشد كه مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان ۱۵ خرداد، بعد از چهارراه گلوبندك، روبروی میدان ارگ، پلاك ۹۵۸ جای گرفته بود. این اثر در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۸۴۸ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سال ۱۳۸۹ این اثر تاریخی به حكم دیوان عدالت اداری از ثبت آثار ملی ایران خارج و تخریب گردید.
