كوروش،

مقبره كوروش بزرگ در پاسارگاد

كوروش كبیر

كوروش دوم، كوروش بزرگ یا كوروش كبیر، بنیان‌گذار و نخستین شاه شاهنشاهی هخامنشی بود كه به مدت سی سال، در بین سال‌های ۵۵۹ تا ۵۲۹ پیش از میلاد، بر نواحی گسترده‌ای از آسیا حكومت می‌كرد.

مقبره كوروش كبیر كجاست؟

مقبره كوروش بزرگ كه آرامگاه كوروش دوم هخامنشی ملقب به كوروش بزرگ یا كوروش كبیر است، بنایی بی‌پیرایه ولی با معماری منحصربه‌فرد، در فاصله حدود یك كیلومتری جنوب غربی كاخ‌های پاسارگاد است. مقبره كوروش از همه سوی دشت مرغاب پیداست، به‌ویژه اگر از سمت جنوب غربی از راه باستانی گذر كنیم و از تنگه بلاغی وارد دشت شویم، نخستین چیزی كه جلب توجه می‌كند مقبره كوروش  است. آرامگاه كوروش در سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان زیر مجموعه پاسارگاد تحت شماره ۱۱۰۶ در میراث جهانی یونسكو ثبت شده‌است.

مقبره كوروش، سالم‌ترین بنای پاسارگاد

مقبره كوروش، فرازنده‌ترین و در عین‌حال سالم‌ترین بنای پاسارگاد است. مقبره كوروش، این سازه باشكوه طرحی بسیار باوقار، گیرا، متوازن و متناسب را عرضه می‌دارد. طرح این گونه آرامگاه برخلاف نظر برخی محققان، در ایران ناشناخته نبوده است.

این كه گفته می‌شود چنین بام‌های شیب‌دار در ایران رایج نبوده و از نواحی شمال باختری به ایران رسیده است، ناشی از نبود آگاهی‌های پیشین در زمینه نمونه‌های دیگر چنین بام‌هایی در سراسر ایران است كه حتی در گورخانه‌های پیش از تاریخی نیز بدست آمده است.

اولین بنایی كه در بدو ورود به محوطه تاریخی حفاظت شده پاسارگاد با آن مواجه می شویم بنایی موسوم به مقبره كوروش بزرگ می باشد، آرامگاه كوروش ساخته شده از قطعات سنگ های بزرگ سفید آهكی است كه روی هم قرار داده شده اند و صفه مقبره را كه متشكل از شش ردیف پلكان مرتفع است و همچون هرم خودنمایی می كند را ایجاد می كنند.

از شش طبقه صفه مقبره كوروش، ارتفاع طبقه زیرین 65/1متر، طبقه دوم و سوم هركدام 05/1 متر و ارتفاع سه طبقه دیگر هركدام 5/57 سانتی متر می باشد. مساحت اولین طبقه صفه مقبره كوروش، 35/13 در 30/12 متر می باشد، در حالی كه مساحت طبقه ششم كه اتاق آرامگاه كوروش بر روی آن قرار دارد 40/6 در 35/5 متر است.

در مقبره كوروش قطعات سنگ ها را با بست های آهنی دم چلچله ای (خاص هنر هخامنشی) وصل كرده اند و از هیچ گونه ملاتی جهت اتصال سنگ ها به هم استفاده نكرده اند. سنگ‌های مقبره كوروش كه از معدنی در شمال خاوری سیوند بدست آمده، در قطعات بسیار بزرگ كه گاه وزن هر كدام آنها به ده‌ها تن می‌رسد، به شیوه خشكه‌چین بر روی هم چیده و بنا گردیده است. این قطعات آهنی در طول زمان از چشم سارقان پنهان نمانده است.

با این همه و علیرغم گذشت بیش از 2500 سال از عمر بنای مقبره كوروش و پشت سر گذاردن زمین‌لرزه‌ها و حادثه‌های دیگر طبیعی و انسانی، بنای مقبره كوروش بزرگ همچنان سالم و پایدار و استوار بر جای مانده و نشانه‌ای است از توانمندی‌ها و شایستگی‌های معماران، دانشمندان و صنعتگران ایرانی در ایران باستان.

نمای داخلی مقبره كوروش

در حال حاضر ارتفاع مقبره كوروش از سطح زمین 10/11 متر می باشد. اندازه اتاق آرامگاه كوروش 11/3 در 17/2 متر و بلندای آن 5/327 سانتی متر می باشد. این اتاق در گذشته درسنگی داشته است. ضخامت دیوارهای اتاق مقبره كوروش 50/1 متر می باشد. دیوارهای اتاق آرامگاه كوروش بسیار ضخیم ساخته شده‌اند. بطوری كه پس از ورود به اتاق در می‌یابیم كه اندازه‌های داخلی آن كمی بیشتر از 2 متر در 3 متر است.

هرتسفلد برای نخستین مرتبه متوجه می شود كه اتاق مقبره كوروش دارای دو در بوده و سوراخ های پاشنه درها مشخص است. احتمالا دارای دو در سنگی بزرگ كه بر روی همدیگر قرار می‌گرفته‌اند، بسته می‌شده است. چنین درهایی كه به سختی باز و بسته می شوند، معمولاّ برای بناهایی بكار می‌رفته است كه قرار نبوده رفت ‌و آمدهای زیادی به درون آن انجام پذیرد. این درها نزدیك به 130 سانتیمتر بلندی داشته و ورود به اتاق با خم شدن امكان پذیر می‌شده است.

تیبه‌هایی های موجود در مقبره كوروش

در اطراف و درون مقبره كوروش هیچ گونه آذین و نگاره‌ای وجود ندارد و تنها در نمای سردر سه‌گوش زیر شیروانی و بالای در ورودی، نقش بسیار كم رنگی از نگاره یك گل دوازده‌ گلبرگی متداول هخامنشیان نگاشته شده است. علاوه بر این هیچ گونه كتیبه و نبشته‌ای نیز در مقبره كوروش یافت نشده است.

اما آریان مورخ یونانی گزارش كرده كه در مقبره كوروش كتیبه‌ای «به خط ایرانی» به این مضمون دیده شده است: «ای مرد! من كورش هستم، پسر كمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من بر آسیا فرمان راندم، اینك بر من رشك مبر». آریان و همچنین استرابو، مورخ دیگر یونانی به نقل از آریستوبولوس وضعیت داخل مقبره كوروش را نیز به اختصار توصیف كرده‌اند. بر پایه گفتار آنان در اتاق مقبره كوروش یك تخت زرین با تابوتی زرین و میز و ساغرهایی وجود داشته است.

البته در درون مقبره كوروش و بر سنگ‌هایی در پیرامون آن، كتیبه‌هایی مذهبی و نیز طرحی از یك محراب تراشیده شده كه به دوره حكومت اتابكان فارس مربوط می‌شود. در آن زمان از این مكان بعنوان مسجد استفاده می‌شده است! در دوره‌ای نیز كه تا همین اواخر ادامه داشته است، این مقبره كوروش را به عنوان «قبر مادر سلیمان» می‌شناخته‌اند.

به هر حال همین معروفیت و اشتهار سبب گردید كه پایتخت و مقبره كوروش بزرگ شاهنشاه عظیم الشأن پارسی از انهدام به دست عرب ها مصون بماند و ایرانیان امروز بتواند در دل این اثر و سایر آثار هویت گمشده خویش را جستجو كرده و آن را به یاد آورند.

امروزه در پاسارگاد تنها یك كتیبه كامل كه در چند جای مختلف بر دیوار كاخ‌ها نوشته شده است، دیده می‌شود. این كتیبه‌ها در دو سطر به زبان و خط فارسی باستان، یك سطر ترجمه عیلامی و یك سطر ترجمه اكدی (بابلی نو) نگاشته شده‌اند: «اَدَم كوروشَـ(ـه)، خشایَـثی‌یَـه، هخامنیشی‌یَـه - من كورش، شاه، هخامنشی».

از این كتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ‌نگاره مرد بالدار بوده است كه در فاصله سال‌های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است.