بارها پیش آمده از كنار خانه های قدیمی عبور كرده ایم و رنگ و بوی زندگی از آن به مشام مان رسیده است. رنگ و بویی كه نه به خاطر جریان زندگی بلكه به دلیل شور و نشاطی است كه به واسطه حضور بازدیدكنندگان در آن جریان دارد. چنین خانه هایی كه معمولا خانه های پدری شخصیت های مهم هستند، به نام «خانه موزه» شناخته می شوند.
در واقع خانه موزه های تاریخی بر اساس ویژگی های موزه شناسی با نام های خانه های شخصیت ها، خانه های زیبا، خانه های مجموعه، خانه های رویدادهای تاریخی، خانه های جوامع محلی، خانه های اجدادی، خانه های قدرت، خانه های روحانیت، خانه های عوام، خانه های روزگار و خانه ها برای موزه ها، گروه بندی شده اند.
خانه چیز واقعی است كه به واسطه عناصری چون اتاق خواب، پذیرایی، آشپزخانه، اسباب و اثاثیه و ... موجود می تواند فضا و حس متعلق به آن را به مخاطب منتقل كند. بازدیدكنندگان با گشت و گذار در خانه موزه ها، رمز و راز و خصوصیت های منحصر به فرد آن را درك می كنند و با نوع معیشت و وسایل زندگی شخصیت مورد نظر آشنا می شوند و بیوگرافی ملموسی از او به دست می آورند.
با وجود آنكه تا چندی پیش تعداد خانه موزه شخصیت ها در كشور ما حدود 18 خانه بود اما با توجه به صحبت های مدیركل موزه ها و اموال منقول تاریخی، با استقبال بخش خصوصی برای ایجاد موزه های خصوصی، طی سال گذشته شاهد آن بودیم كه هر دو هفته یك موزه خصوصی شكل گرفته و بخش خصوصی در دو سال گذشته 40 موزه ایجاد كرده است. با وجود این سعی بر آن است تا موقعیت به نوعی پیش رود كه بخش خصوصی بتواند هر 10 روز یك موزه ایجاد كند. از این رو طرح «هر خانه یك موزه» مطرح شده است.
بر اساس طبقه بندی كه انجمن بین المللی خانه موزه های تاریخی (DEMHIST) در هشتمین كنفرانس سالانه این انجمن در سال 2007 میلادی در شهر وین به تصویب رساند، خانه موزه های تاریخی در 11 گروه مختلف قرار داده شدند كه بر این اساس، خانه موزه های شخصیت ها به عنوان اولین گروه در این تقسیم بندی شناخته می شوند؛ این نوع موزه ها اختصاص به معرفی شخص دارند و در بر گیرنده وسایل زندگی، نوع معیشت، آثار و بیوگرافی شخصیت مورد نظر است.
خانه موزه شخصیت در ایران
طبق داده های آماری، نخستین خانه موزه شخصیت های كشور به ترتیب سال تاسیس به قرار زیر است:
موزه صبا در شهر تهران، موزه دایی شهریار در شهر تبریز، موزه دكتر حسابی در شهر تهران، خانه موزه شهید رجایی در شهر تهران، كتابخانه و موزه دكتر شهیدی در تهران، موزه رییس علی دلواری در بوشهر، خانه آیت الله طالقانی در البرز، موزه دكتر سندوزی در تهران، موزه شهید مطهری در خراسان رضوی، خانه موزه دكتر علی شریعتی در تهران، خانه موزه مكرمه قنبری در مازندران، خانه میرزا كوچك خان جنگلی در گیلان، خانه موزه مرتضی مطهری در تهران، خانه نیما در مازندران، خانه موزه شهید چمران در تهران، خانه موزه شهید بهشتی در تهران، خانه موزه عزت الله انتظامی در تهران و خانه بامداد در شهر كرج.
گفته می شود تاسیس خانه موزه شخصیت ها در ایران به دهه 1350 خورشیدی باز می گردد؛ ضمن آنكه بررسی خانه موزه ها نشان می دهد كه شهرداری به عنوان اصلی ترین سازمان متولی خانه موزه شخصیت ها ظاهر شده است و سازمان میراث و گردشگری با وجود یدك كشیدن متولی گری این حوزه در ردیف دوم قرار می گیرد.

همان طور كه گفته شد، شهرداری ها گوی توسعه خانه موزه ها را از سازمان میراث و گردشگری ربوده اند. احیای خانه شهید آیت الله محمد بهشتی كه خانه ای دو طبقه است، از جمله این فعالیت هاست. این موزه در بر گیرنده یادگارهایی از آن شهید و یادآوری هایی از روزهای انقلاب و شخصیت های آن دوران است.
طبقه همكف به بازسازی فضای شورای انقلاب اسلامی اختصاص داده شده و بازدیدكنندگان می توانند با قدم زدن در این محیط، حال و هوای آن زمان را حس كنند. در عین حال كتابخانه شخصی او نیز با محتوای قرآنی، دینی، فلسفه و اخلاق، جامعه شناسی و حتی فیزیك و زیست شناسی و علوم تجربی احیا شده است.
گالری تصاویر، شجره نامه خانوادگی و اصالت او كه تا امام زین العابدین می رسد نیز از دیگر جاذبه های این موزه است كه گردشگران را به سوی خود می كشاند. فضای پژوهشكده و نشر اندیشه ها در طبقه اول این بخش از موزه دارای بانك اطلاعاتی جامع از روزنامه ها، اعلامیه ها و اسناد محرمانه است كه می تواند مرجع معتبری برای پژوهشگران و استادان باشد.

خانه موزه مقدم
خانه مقدم یا موزه مقدم كه در خیابان امام خمینی (ره) تهران، بین خیابان شیخ هادی و خیابان ولی عصر (عج) قرار دارد به واسطه اشیای گرانبهایی كه در آن نگهداری می شود یكی از معروف ترین، زیباترین و گرانبهاترین خانه موزه های ایران و جهان، بنایی است قاجاری كه در فضایی با مساحتی برابر با 2117 متر مربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری، میزبان گردشگران علاقمند است.
زنده یاد محسن مقدم باستان شناس و هنرمندی است كه دانشگاه هنرهای زیبا را تاسیس و نشان دانشگاه تهران را با الهام از تاریخ و فرهنگ كهن ایران طراحی كرد؛ از این رو خانه او مملو از اشیای باستانی و تاریخی است كه می تواند ساعت ها مورد توجه گردشگران قرار گیرد. همچنین او اولین تبعه ایرانی است كه به دریافت نشان لژیون دونور با درجه اوفیسیه از طرف شارل دوگل رییس جمهوری وقت فرانسه مفتخر شد و همین مهم سبب شده است گردشگران خارجی نیز نسبت به دیدن خانه او علاقمند باشند.
اشیایی كه در خانه موزه مقدم در معرض دید عموم قرار داده شده اند حاصل سال ها پژوهش و جمع آوری و خرید آنها از دستفروش های بازار یا مالكانی است كه قصد تخریب خانه های تاریخی خود را داشتند، از این رو ملحقاتش را به او فروخته اند. برخی از اشیا نیز در حال خروج از كشور بودند یا در حراجی های كشورهای بیگانه دست به دست می شدند كه مقدم با ثروت خانوادگی اش آنها را خریده و به ایران برگردانده است. بسیاری دیگر از اشیا نیز توسط سفرا و میهمانان مقدم به او هدیه شده اند.
خانه یا موزه مقدم در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 2929 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در وقف دانشگاه تهران است.

vv تجربه جهانی
خانه رابرت گریوز: بهره گیری از خانه موزه ها در حوزه گردشگری نیز خوش درخشیده است، چنانكه دولت اسپانیا با هزینه ای بالغ بر دو و نیم میلیون یورو قصد احیای خانه رابرت گریوز (Robert Graves)، شاعر بریتانیایی و برنده جایزه نوبل را كرد تا بتواند از این طریق گردشگران بیشتری جذب كند.
رابرت گریوز از 1929 تا 1985 و هنگام مرگ خود در 90 سالگی در دهكده «دیا» زندگی می كرد و همانجا به خاك سپرده شد. او پس از جنگ به خانه خود كه آن را «كنلون» می نامید، بازگشت و در دوران تبعید خود خواسته اش در این خانه، بسیاری از كارهای مشهورش از جمله من، الهه سفید، كلودیوس و اسطوره های یونان را به یادگار گذاشت.
البته تا سال 2006 تنها یادبودی كه از او باقی مانده بود سنگ قبری در حیاط كلیسا بود اما پسر او پس از آن كه با نامه های متعدد گردشگران كه خواستار بازدید از خانه او بودند روبرو شد درصدد مرمت و بازسازی خانه پدری خود برآمد. تور این خانه با قیمت 5 یورو برگزار می شود و بازدیدكنندگان می توانند از وسایل قدیمی، دفتر اشعار، سالن آمفی تئاتر و دستگاه چاپ قدیمی كه گریوز توسط آن اشعارش را منتشر می كرد، دیدن كنند. در عین حال ویدئوی 15 دقیقه ای در تماشاخانه این خانه به نمایش گذاشته می شود كه صحنه هایی از شعرخوانی شخص رابرت گریوز را به نمایش می گذارد.
