آثار تاریخی و باستانی استان فارس
همچنان كه گذشت سرزمین فارس مهد تمدن ایران زمین بوده است و سابقه تاریخى چندین هزار ساله دارد و وجود مشهورترین بناهاى باستانى نظیر:
تخت جمشید، نقش رستم، حافظیه، سعدیه، بقعه خواجوى كرمانى، مسجد نو (مسجد اتابكى)، بقعه شریف شاهچراغ، دروازه قرآن، كلیساى ارامنه شیراز، بازار وكیل، مسجد جامع عتیق، مسجد جامع اقلید، باغ ارم، نارنجستان قوام، ارگ كریمخانى و ...، نشانگر سابقه دیرین تمدن، فرهنگ و مذهب در این استان مى باشد.
1. پاسارگاد
پاسارگاد در 70 كیلومتری جاده شیراز به اصفهان در دشت مرغاب قرار دارد. پاسارگاد نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی بود. این شهر توسط كوروش كبیر ساخته شد و تا اواخر حكومت هخامنشیان تاج گذاری پادشاهان این سلسله در این شهر انجام می شد.
از مهمترین آثا رپاسارگاد مقبره كوروش، كاخ ها و زندان سلیمان است این اثر ازبناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی به شمار می آید.
2. دروازه قرآن (طاق قرآن)
در مدخل ورودى شهر شیراز دروازه بزرگى به نام دروازه قرآن وجود دارد كه بر فراز آن نسخه كلام الله درون اطاق و صندوقى واقع است و كلیه مسافرینى كه از این راه به شیراز مى آیند یا از آن بیرون مى روند از زیر قرآن مى گذرند.
بناى اصلى دروازه قرآن بناى سنگى قدیمى منسوب به عضدالدوله دیلمى بود و نسخه قرآن خط ثلث عالى منسوب به ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیمورى در اطاق بالاى آن قرار دارد.
كریم خان زند دروازه مذكور را كه رو به انهدام بود مرمت كرده و در طرفین آن هم اتاقهایى براى اتراق محافظین و مأمورین بنا كرد و بر بالاى تاق مزبور اطاق كوچكى ساخت و در آن یك قرآن خطى بزرگ قرار داد تا مسافرین از بركت عبور از زیر قرآن مجید، از گزند حوادث مصون مانده و به سلامت به مقصد برسند.
در سال 1315 ه.ش به عنوان توسعه جاده، این بناى تاریخى را منهدم نمودند و چند سال بعد شادروان حسین ایگار بناى كنونى را كمى پایینتر از محل دروازه قرآن قدیم احداث نمود و با این اقدام پسندیده خود، سنت خوب شهر شیراز را احیاء نمود. در سالهاى بعد قرآنى كه در بالاى تاق قرار داشت سر از موزه پاریس درآورد و با توسعه راه شیراز به تهران دروازه قرآن در سمت غرب این راه قرار گرفت.
این دروازه یكى از دیدنىهاى مشهور استان فارس و شهر شیراز است كه اشتهار ملى و جهانى دارد. لازم به ذكر است كه این طاق از بتون آرمه ساخته شده است و آیات قرآنى را با خط ثلث و نسخ كه روى كاشى نوشته شده بر بدنه آن نصب نمودند.
3. تخت جمشید
تخت جمشید پایتخت اولین امپراتوری جهانی یعنی هخامنشیان در ایران است. كار ساخت پارسه در زمان داریوش بزرگ ( 520 ق.م) آغاز شد و به وسیله دیگر شاهان هخامنشی كامل شد.
از مهمترین قسمت ها ی تخت جمشید دروازه ملل، كاخ آپادانا، كاخ صد ستون، كاخ تچر، كاخ هدیش و خزانه است. تخت جمشید با تمام زیبایی هایش در سال 321 ق.م توسط اسكندر مقدونی به آتش كشیده شد و اموال آن به تاراج رفت. این اثر بی نظیر امروزه د رفهرست آثار جهانی قرار دارد.
4. باغ عفیف آباد (گُلشن)
باغ عفیف آباد از آن دسته باغهاى تاریخى است كه با وجود گذشت سالهاى دراز از عمر آن، هم چنان سادگى و اصالت دیرینه خود را حفظ كرده و فن باغآرایى نوین نتوانسته است در آن دگرگونى چشم گیرى پدید آورد.
این باغ كه در انتهاى خیابانى به نام عفیف آباد قرار گرفته، به هنگام احداث چند كیلومتر از شیراز قدیم فاصله داشته است، اما امروزه درون شهر واقع است. باغ عفیف آباد باغى بزرگ و زیباست كه درازاى آن 500 متر و پهناى آن 250 متر است و مساحت آن نزدیك به 127000 متر مربع است.
این باغ در روزگار صفویه از باغهاى آباد شیراز و محل نزول و استراحتگاه پادشاهان بوده است. در كانون باغ گلشن، ساختمان (كاخ) ساخته شده است. این عمارت یكى از ساختمانهاى زیباى مربوط به پایان دوره زندیه و آغاز روزگار قاجاریه مى باشد و تاكنون ساختار سنتى خود را حفظ كرده است.
5. مسجد وكیل
این مسجد به نامهاى «مسجد سلطانى وكیل» و «جامع وكیل» نیز معروف است. مسجد وكیل در محله در شاهزاده و بین بازار وكیل و حمام وكیل واقع است و از آثار پر ارزش دوره زندیه به شمار مىرود كه ساخت آن در سال 1152 ه .ق به پایان رسیده است.
این مسجد كه هم اكنون محل برگزارى نماز جمعه شیراز است، علاوه بر بزرگى، از ارزش و اهمیت تاریخى نیز برخوردار است. كاشی كارى زیبا، حجارى ستونهاى 48 گانه و منبر یكپارچه مرمرین آن، از شاهكارهاى دوره زندیه به حساب مىآید. صحن مسجد با مساحتى برابر با 3600 متر مربع با تخته سنگهاى بزرگ فرش شده است.
شبستان آن 2700 متر مربع وسعت دارد و ستونهاى سنگى بلند و یكپارچه 48 گانه آن با سقف ضربى، از شاهكارهاى حجارى آن دوره به شمار مىرود. كاشىكارىها بالاى ستونها، تاقها و پیشانى اتاقها، با نقش و نگارهاى رنگارنگ و زیبا تزیین شدهاند.
عمده این كاشى كاری ها بر اثر زلزله از بین رفتهاند و برخى از آنها در زمان فتحعلى شاه قاجار بازسازى شدهاند. پارهاى از كاشىكارىهاى تاقها را نیز اداره حفاظت آثار باستانى مرمت كرده است. مسجد وكیل در تیرماه 1311 تحت شماره 182 در فهرست آثار ملى ایران به ثبت رسیده است.
6. قلعه دختر
در فاصله 6كیلومتری شهر كنونی فیروزآباد، آثار قلعه‌ای بزرگ از سنگ و ساروج است كه بر فراز كوهی ساخته شده و دارای تزئینات گچ بری در داخل بنا می باشد. ساختمان بنای این قلعه مربوط به اردشیر اول بنیانگذار سلسله ساسانی(سده 3م) می باشد.
7. حمام وكیل
حمام وكیل كه جزء آثار مجموعه زندیه است در خیابان آیت الله طالقانى شیراز و جنب غربى مسجد وكیل واقع شده است. این حمام از زیباترین و كاملترین نوع حمامهاى خزینهاى ایران است. زیر بناى حمام 1350 متر مربع است و از آجر، آهك و سنگ و ساروج ساخته شده است.
برخى از قسمتهاى حمام عبارتند از: در ورودى (چوبى)، هشتى (سقف هشتى به وسیله گچ برىهاى ریز تزیین داده شده)، رختكن، حوض سنگى هشت ضلعى، سكو، نورگیر، آهك برى سقف رختكن (شامل نقشهایى از قبیل: صحنه معراج حضرت رسول(ص)، صحنه سلطان سنجر و پیر زن، صحنه دیدن بیژن و منیژه، صحنه بیرون آوردن حضرت یوسف علیهالسلاماز چاه و ...)، و ... .
در سالهاى اخیر حمام وكیل به همت اداره میراث فرهنگى فارس، مورد مرمت قرار گرفته و این تعمیرات همچنان ادامه دارد.
8. نقش برجسته بهرام(سراب بهرام)
این اثر در 9كیلومتری نورآباد فارس قرار دارد. در این نقش، بهرام دوم(سده 5 میلادی) در وسط و بزرگان ساسانی در اطراف او ایستاده اند. این نقش برجسته 85/3 متر طول و 8/2 متر ارتفاع دارد.
9. بقعه شیخ یوسف سروستانی
این بقعه در مركز شهر سروستان واقع شده و مشتمل بر دو چهارطاقی و ستون های سنگی است. این بنا دو بقعه دارد كه متعلق به مقبره شیخ یوسف سروستانی به تاریخ 680ه.ق/1262م و محمدبن حسن علی البیضاوی به تاریخ 710ه.ق/1292م است.
10. كاخ فیروزآباد(كاخ اردشیر)
این بنای باستانی در شمال غربی فیروزآباد واقع شده است. مصالح این كاخ ساروج و سنگ لاشه می باشد كه با روكشی از گچ پوشیده شده است. بنای این كاخ مربوط به اردشیر اول بنیانگذار سلسله ساسانی (سده 3م) است. به علت قرار گرفتن این كاخ در كنار چشمه «قمپ آتشكده» آن را آتشكده فیروزآباد نیز می نامند.
11. نقش رستم
مجموعه نقش رستم در 5/2كیلومتری تخت جمشید واقع شده و شامل آرامگاه‌های پادشاهی هخامنشی(خشایارشا، داریوش اول، داریوش دوم و اردشیراول)(سده 5ق.م) و نقش برجسته های دوره ساسانی (سده6م) است. بنای مذهبی كعبه زرتشت كه احتمالاً آتشكده دوره هخامنشی می باشد نیز در این محوطه وجود دارد.
12. نارنجستان قوام (دانشكده هنر و معمارى)