كاخ موزه صاحبقرانیه تهران

كاخ موزه صاحبقرانیه تهران ، كاخی زیبا در مجموعه كاخ نیاوران تهران می باشد كه البته از بیرون نمای باشكوهی ندارد ولی داخل آن با تزیینات معماری ایرانی ، نقاشی های خیال انگیز ، آینه‌كاری‌های ظریف با گچ‌بری‌های هنرمندانه بسیار دیدنی است . فضای دیدنی كاخ چنان است كه بارها به‌عنوان لوكیشن فیلم‌ها و سریال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. سریال تلویزیونی میرزا كوچك‌خان و فیلم‌های سینمایی شازده احتجاب، سلطان صاحب‌قران، دلشدگان و كمال‌الملك در این كاخ فیلم برداری شده‌اند.

مجموعه تاریخی نیاوران یكی از مهم‌ترین مكان های دیدنی استان تهران در پایتخت است. این مجموعه در باغ بزرگی به مساحت حدود ۱۱ هكتار در شمال تهران در میدان شهید باهنر (میدان نیاوران) قرار دارد و از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است. بناهای مجموعه كاخ نیاوران متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی هستند. ابتدا شاهان قاجار نیاوران را به‌عنوان مكانی خوش آب‌و‌هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند.

وجه تسمیه صاحبقرانیه

با توجه به متون تاریخی مشخص می‌شود كه در گذشته اطلاق لفظ صاحبقران به پادشاهان، اهمیت بسیاری داشت و بیشتر حكمرانان ایران برای نشان دادن قدرت و شجاعت خود از این لقب استفاده می‌كردند. شاید مهمترین پادشاهی كه به لقب صاحبقران مشهور شد، ناصرالدین شاه قاجار بود. اما پیش از او پادشاهان دیگر نیز این لقب را داشتند. نوشته كوچكی پشت الماس كوه‌نور حك شده كه متن آن چنین است: سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار.

در بسیاری از نوشته‌هایی كه از دوران صفوی و افشاریه مانده نیز این لقب را در كنار پادشاهانی چون نادرشاه افشار و شاه عباس دوم مشاهده می‌كنیم.

تاریخچه كاخ موزه صاحبقرانیه تهران

منطقه نیاوران از گذشته های دور به‌دلیل آب‌و‌هوای خوب و نزدیكی به كوه‌های البرز مورد توجه قرار داشته است. در دوران قاجار نیز شاهان قاجاری به آن توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند. یه همین دلیل در سال ۱۲۲۹ شمسی ناصرالدین شاه قاجار،‌ دستور ساخت عمارت صاحبقرانیه را صادر كرد. این كاخ زیبا همچنان باپرجاست و یكی از نمونه‌‌های زیبا و موفق از بازسازی و مرمت بناهای تاریخی در كشورمان به شمار می‌رود. این بنا به‌عنوان یكی از جاهای دیدنی تهران همه روزه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است و تحسین آن‌ها را برمی‌انگیزد.

محمدشاه غازی پدر ناصرالدین شاه در قلعه‌ محمدیه درگذشت. این قلعه كاخ ییلاقی محمدشاه به شمار می‌رفت و كنار جاده‌ اوین، به فاصله‌ی دویست قدم در شمال غربی باغ فردوس واقع بود. امروزه از این كاخ اثری به‌جا نمانده است. ناصرالدین شاه پس از مرگ پدر و آمدن به تهران، با فراغت از انجام مراسم عزاداری و تاج‌گذاری، قصد سفر به ییلاق كرد. او ایشیك آقاسی، رئیس تشریفات را احضار كرد و به او اطلاع داد كه از رفتن به ییلاق صرف‌نظر می‌كند؛ زیرا قلعه‌ محمدیه گذشته از آن‌كه جایی گرم و كم آب است، او را به یاد پدر تاجدار مرحومش می‌اندازد. بنابراین از آقاسی خواست تا اطراف تهران را بازدید كنند و ببینند كدام منطقه خوش آب‌و‌هواتر و در تابستان خنك‌تر و باصفاتر است. پس از جستجو، نیاوران به‌عنوان محل مورد نظر انتخاب شد. ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۷ هجری قمری (۱۲۲۷ هجری شمسی) حاج علیخان حاجب الدوله را مامور ساخت عمارت صاحبقرانیه كرد.

از آن پس صاحبقرانیه رسما كاخ ییلاقی ناصرالدین شاه شد. ناصرالدین شاه از اواسط بهار هر چند روزی را در یكی ازباغ‌های سلطنتی بسر می‌برد؛ ابتدا به باغ شاه می‌رفت، پس از آن سری به عشرت آباد می‌زد، روزی چند در قصر قاجار و سپس در سلطنت آباد اقامت می‌كرد و آن‌گاه به صاحبقرانیه می‌رفت. وی در حدود یك ماه و گاهی اوقات دو ماه آنجا می‌ماند و می‌گفت: «اقامت در هیچ‌كدام از این قصرها و باغ‌ها مثل صاحبقرانیه به دلم نمی‌چسبد».

پس از ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرم‌سرا را خراب كرد. فرمان مشهور مشروطیت نیز در حیاط كاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا شد. در زمان احمدشاه نیز حرم‌سرای كاخ را محدودتر كردند. با سقوط قاجاریان، صاحبقرانیه تا سال ۱۳۱۸ به دست فراموشی سپرده شد. در این مدت رضاخان به ساخت‌وساز كاخ‌های متعدد در سعدآباد پرداخت.

در سال ۱۳۱۸ رضاخان، به هنگام ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه، تصمیم گرفت از این كاخ برای پذیرایی از میهمانان خود استفاده كند. بنابراین دستور داد كاخ صاحبقرانیه را به‌صورت یك قصر جدید آبرومند درآورند. پس بخشی از دیوار میان دیوانخانه و حرم‌سرا و چندین دستگاه عمارت دور كاخ را خراب كردند. مبلمان كاخ عوض شد و تعدادی از گرانبهاترین فرش‌های كاخ گلستان به این مكان انتقال یافت. برای تزیین دیوارها، كاغذ مخصوص به اروپا سفارش داده شد و برای انتخاب پارچه‌ پرده‌ها و مبل‌ها از یك طراح خارجی استفاده كردند. برای سفره‌خانه صاحبقرانیه، سرویس ویژه سفارش داده شد. هشت ماه تمام، شب و روز، گروهی مهندس و نجار و نقاش به كار مشغول بودند تا كاخ آماده شد؛ ولی به‌دلیل سرمای شدید آن سال، مراسم در مكان دیگری برگزار شد.

در دوران محمدرضا پهلوی این عمارت توسط فرح دیبا به‌طور اساسی دگرگون شد و دكوراسیون و قسمت‌های داخلی بنا تغییرات اساسی را به خود دید. طبقه زیرین یا همان حوض‌خانه برای برگزاری مهمانی‌های غیر رسمی و پذیرایی در نظر گرفته شد و طبقه بالا نیز تبدیل به دفتر كار محمدرضا پهلوی شد. این كاخ از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ دفتر كار و محل اقامت و استراحت محمدرضا پهلوی بوده است.

پس از انقلاب اسلامی، كلیه‌ اموال كاخ توسط كارشناسان صورت‌برداری و كل بنا از سال ۱۳۷۴ استحكام بخشی، مرمت و بازسازی شد. گچبری‌ها، آینه‌كاری‌ها، اُرسی‌ها، درها و… توسط هنرمندان و استادكاران، جانی تازه گرفتند و برخی از نفیس‌ترین قالی‌ها مرمت شدند. با استفاده از چند اتاق اداری و خدماتی، برخی از اسناد و مدارك تاریخی مرتبط با دوره‌ی قاجار و پهلوی -با رعایت موازین موزه‌آرایی- تلاش شد تا سیر كوتاهی از تاریخ و هنر این دو دوره در صاحبقرانیه، به نمایش گذاشته شود.

بخش های مختلف كاخ موزه صاحبقرانیه تهران

به‌طور كلی كاخ عظیم صاحبقرانیه از دو قسمت تشكیل می‌شد، كاخ بزرگ و اندرون و حرم‌سرا. كاخ بزرگ عبارت است از یك تالار آینه و چندین اطاق دو طبقه. حرم‌سرا نیز شامل چهل تا پنجاه ساختمان می‌شد كه غیر از عمارت بزرگ، هر یك دارای چهار اتاق و یك ایوان و به اصطلاح هر دستگاه ویژه‌ یك یا دو تن از زن‌های شاه بودند. حرم‌سرا به دستور رضا پهلوی تخریب شد.

كلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت كشور چكسلواكی و كارخانه‌ی باكارای فرانسه و ظرف‌ها ساخت كارخانه‌ی روزنتال آلمان است. در سرسرای غربی دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و در سرسرای ضلع شرقی، مجسمه ونوس از سنگ مرمر، بازدیدكنندگان را بدرقه می‌كند.

عكسخانه

در اتاق اول عكس‌هایی از صاحبقرانیه‌ی زمان ناصرالدین شاه و در اتاق بعدی، فرمان مشروطیت (همان طور كه ذكر شد اصل این فرمان در تاریخ ۱۴ جمادی الاخر ۱۳۲۴ هجری قمری در كاخ صاحبقرانیه امضاء شد)، اسناد این دوره و تصاویری از شخصیت‌های دوران مشروطیت دیده می‌شود.

اتاق مذاكرات نظامی

این اتاق با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آكوستیك، محل تصمیم‌گیری‌های نظامی در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ بوده است. در این اتاق می‌توان قطعات ارزشمندی نظیر یك كره چوبی ساخت ایتالیا، اسلحه‌های اهدایی آمریكا و ماكت تانك‌های اهدایی هند را مشاهده كرد.

تالار آینه (تالار جهان‌نما)

بعد از اتاق مذاكرات نظامی (با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آكوستیك) ، تالار جهان‌نما یا تالار آینه قرار دارد. یك پنجره‌ بزرگ تالار به‌سمت جنوب شهر تهران باز می‌شود و پنجره‌ شمالی به سوی كوه البرز نگاه می‌كند. در دو طرف آن نیز دو در بزرگ منبت‌كاری، به دو راهرو وسیع باز می‌شود. در كاخ گلستان نیز تالار آینه وجود دارد، اما مسلما به بزرگی و زیبایی و تالار جهان‌نمای صاحبقرانیه نیست. تالار جهان‌نما گویی از در و دیوارش نور می‌بارد. در شاه‌نشین شمالی این تالار، میز كار محمدرضا پهلوی قرار دارد. دیوارهای شاه‌نشین جنوبی را سلاح‌های كوچك سرد و گرم از دوران زند و قاجار آراسته‌اند و چند قالی نفیس ایرانی كار هنرمندان تبریزی و كارگاه‌های عمواغلی و ارجمند كرمان كف تالار را پوشانده‌اند. چند گلدان از كارخانه‌های میسن آلمان و سور فرانسه نیز در این تالار دیده می‌شود.

دیگر اتاق‌ها

از دیگر اتاق‌های این كاخ می‌توان به اتاق‌های استراحت نیم‌روزی، اتاق مذاكرات خصوصی، انتظار سفرا، منشی، هدایا و دندانپزشكی محمدرضا پهلوی نام برد. مجموعه‌ای از عكس‌های سران كشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدال‌ها و نشان‌ها در اتاق‌های این بخش به نمایش گذاشته شده است.

حوضخانه

طبقه زیرین كاخ صاحبقرانیه حوضخانه نام دارد. حوضخانه به‌لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچبری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، بعد از تالار جهان‌نما از زیباترین بخش‌های كاخ است. حوض، در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته است. چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوضخانه صاحبقرانیه اثر كمال الملك در این فضا به چشم می‌خورد. در ازاره‌ دیوار شاه‌نشین شمالی، مجلس شیخ صنعان (روایت عطار) روی سنگ نقر شده است.

در قسمت بار و چایخانه انواع وسایل پذیرایی و انبوه ظرف‌های شیشه‌ای و كریستال، ساخت كشورهای آلمان، روسیه، چكسلواكی، و ایران دیده می‌شود. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری بوده و از شیراز آورده شده است.

نحوه دسترسی به كاخ موزه صاحبقرانیه تهران

كاخ صاحبقرانیه در تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد و در هنگام بازدید از این مجموعه اولین كاخی است كه می‌توانید از آن بازدید كنید.

برای دسترسی به كاخ صاحبقرانیه، می‌توانید از خط یك مترو تهران استفاده كرده و در ایستگاه تجریش پیاده شوید. همچنین می‌توانید با اتوبوس‌های تندرو (BRT) مسیر راه‌آهن-تجریش و سایر اتوبوس‌هایی كه به میدان تجریش می‌روند، استفاده كنید. تاكسی‌هایی نیز در این مسیر تردد می‌كنند كه با آن‌ها نیز می‌توانید خود را به میدان تجریش برسانید. از میدان تجریش با پنج دقیقه پیاده‌روی به میدان قدس بروید و از آنجا با تاكسی‌های نیاوران به كاخ نیاوران و این عمارت برسید. همچنین می‌توانید از اتوبوس‌های خط میدان تجریش-دارآباد و بلوار صبا ازگل و میدان رسالت-میدان قدس استفاده كنید و در میدان نیاوران پیاده شوید. دقت كنید كه فقط اتوبوس‌هایی كه از طرف میدان رسالت به میدان قدس می‌روند از میدان نیاوران می‌گذرند و در مسیر برگشت مسیر متفاوتی دارند.

رای دسترسی با وسیله نقلیه شخصی، به اتوبان صدر بروید و مسیر خود را از خرجی كامرانیه، به‌سمت نیاوران ادامه دهید تا به خیابان باهنر برسید. مسیر را تا میدان نیاوران در جهت شرق ادامه دهید. كاخ نیاوران در شمال این میدان در امتداد مسیر خیابان باهنر، واقع شده است. همچنین می‌توانید از طریق بزرگراه امام علی به مجموعه نیاوران دسترسی داشته باشید. در این مسیر در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) بپیچید تا به خیابان موحد دانش برسید. در انتهای این خیابان، به خیابان پاسداران وارد شوید و مسیر را در جهت شمال پیش بروید تا به میدان نیاوران برسید.