موزه عبرت تهران در یكی از ساختمان‌های میدان مشق (باغ ملی) واقع شده است كه تاریخی ساخت بنای این موزه به زمان فتحعلی شاه قاجار بر می‌گردد. این بنا نخستین زندان مدرن ایران است كه در دوران رضا شاه در سال ۱۳۱۱ توسط مهندسان آلمانی تكمیل گردید و به عنوان نخستین زندان مدرن در ایران شروع به كار كرد. در دوران ستم شاهی این زندان از سوی سازمانها مختلل امنیتی و انتظامی خصوصا ساواك و كمیته مشترك ضدخرابكاری جهت بازداشت و شكنجه زندانیان سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
آویزان كردن از سقف، دستبند قپانی، آویزان كردن صلیبی، شوك الكتریكی، آپولو، سوزاندن نقاط حساس بدن با فندك و شعله شمع، قفس هیتردار، صندلی هیتر دار، باتوم برقی، شلاق با كابل برقی از متداولترین شكنجه‌های ماموران شكنجه كمیته بودند. این زندان سرانجام در سال ۱۳۸۱ تعطیل و تبدیل به موزه عبرت ایران شد كه گوشه‌ای از شكنجه‌ها و شكنجه گران و شكنجه شوندگان زمان پهلوی را بازسازی می‌كند.
گردشگری سیاه
در اصل این مكان مخوف‌ترین شكنجه‌گاه ایران به شمار می‌رود و بازدیدكنندگان را با گوشه‌ای از تاریخ این مرزوبوم آشنا می‌كند تا درك بهتری از اتفاقات آن روزگار داشته باشند. این موزه از جملهمقاصد گردشگری سیاه در ایران محسوب می‌شود كه رنج زندانیان در زیر شكنجه را روایت می‌كند و از همین نظر با سایر موزه‌های تهران تفاوت دارد. در نتیجه درست مثل گردشگری سیاه كه برای تفریح و خوش‌گذرانی انجام نمی‌شود، در اینجا نیز هدف آشنایی با وقایع تلخ تاریخی است.
رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۱۱ دستور ساخت این بنای چهار طبقه ضدزلزله را داد كه در نتیجه آن معماران آلمانی موفق به ساخت سازه‌ای در قلب تهران در مجموعه نظمیه شدند كه راه فراری به بیرون نداشت و اولین زندان مدرن ایران به شمار می‌رفت. در دوره پهلوی دوم، این موزه در اختیار كمیته مشترك ضدخرابكاری قرار گرفت كه برای بازداشت و شكنجه زندانیان سیاسی استفاده می‌شد و از همین جهت، عنوان مخوف‌ترین زندان كشور را از آن خود كرد.
از چهره‌های سرشناس و معروف كه تجربه زندانی شدن در این محل را داشته‌اند، می‌توان به رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌‌الله خامنه‌ای، آیت الله هاشمی رفسنجانی، سید محمد بهشتی، شهید رجایی، اسدالله لاجوردی و… اشاره كرد.
جالب است بدانید كه راهنمایان موزه، روزگاری زندانیان این شكنجه‌گاه بوده‌اند و زجرهای آن روز را با پوست و گوشت خود تجربه كرده‌اند؛ به همین دلیل شنیدن روایت آن روزها از زبان این افراد، تصویر دقیق‌تر و ملموس‌تری را در اختیارتان قرار می‌دهد.
فروشگاه محصولات فرهنگی نیز با ارائه كتاب خاطرات زندانیان، كتاب‌های تاریخی و انقلابی، فیلم‌هایی با محوریت دفاع مقدس و انقلاب باعث آشنایی هرچه بیشتر مردم با تاریخ این مرزوبوم می‌شود.
تاریخچه موزه عبرت تهران
همان طور كه گفتیم، كلنگ ساختمان موزه عبرت در سال ۱۳۱۱ زده شد و در سال ۱۳۱۶ به‌عنوان نخستین زندان مدرن ایران برای توقیفگاه عدلیه آغاز به كار كرد كه بعدها برای زندان موقت شهربانی و اولین زندان اختصاصی زنان به كار رفت.با آغاز مبارزه مردم در دهه چهل، رژیم پهلوی برای مقابله با این حركت انقلابی، كار سركوب و ارعاب مردم را به ساواك، شهربانی، ضد اطلاعات ارتش (ركن دو) و ژاندارمری محول كرد. عدم هماهنگی نیروهای مختلف نظامی و امنیتی باعث شد تا سران رژیم برای تمركز فعالیت این گروه‌ها و قراردادن آن‌ها تحت یك فرماندهی واحد، از سیستم اطلاعاتی انگلیس در مبارزه با ارتش آزادی‌بخش ایرلند الگوبرداری كرده و كمیته مشترك ضدخرابكاری را تاسیس كنند.
این كمیته در سال ۱۳۵۰ فعالیت خود را آغاز كرد و محل كنونی موزه عبرت به‌عنوان ساختمان اصلی آن به كار گرفته شد. این زندان مخوف پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بازداشتگاه توحید نام گرفت.اسناد و مدارك مكتوب و شفاهی موجود در این محل برای نشان‌دادن وقایع زندان استفاده شد و هنرمندان مجرب نیز با ساخت مجسمه‌های متعدد، در بازسازی فضای آن و جنایات رژیم پهلوی تاثیر بسزایی داشتند. در نهایت نیز موزه عبرت در هشت بهمن سال ۱۳۸۲ هجری شمسی افتتاح شد.
معماری موزه عبرت تهران
معماران آلمانی كار طراحی و ساخت زندان را برعهده داشتند كه معماری بسیار پیچیده آن با چندین لایه حفاظتی، هیچ راه فراری برای زندانیان نمی‌گذاشت و كسانی كه قصد فرار داشتند، در یكی از مسیر‌ها گیر می‌افتادند و نمی‌توانستند راه ورود و خروج را تشخیص دهند. جالب اینكه در ساخت این سازه دقت شده بود كه هیچ صدایی به آن وارد یا از آن خارج نشود! به‌دلیل همین ویژگی، كسی تا سال‌ها از وجود زندان ساواك در دل شهر خبر نداشت. با اینكه صدایی از زندان به بیرون نمی‌رفت، پژواك فریادهای دردناك زندانیان به‌خوبی در دل زندان می‌پیچید كه همین موضوع عامل دیگری برای شكنجه روحی و تضعیف روحیه زندانیان محسوب می‌شد.
یكی از ویژگی‌های جالب زندان، سیستم تهویه پیچیده آن بود كه باعث می‌شد در زمستان، هوای بسیار سرد و در تابستان، هوای به‌شدت گرم بر زندان حاكم باشد و گذران زندگی برای زندانیان دشوارتر شود.
محدودیت سنی موزه عبرت
سیاست موزه عبرت همواره در جهت فراهم‌آوردن زمینه بازدید اقشار مختلف جامعه با شرایط سنی ۱۵ سال به بالا از موزه بوده است؛ زیرا فضای خاص این محل برای بازدید كودكان و دانش‌آموزان كمتر از این سن مناسب نیست.
آدرس موزه عبرت تهران
موزه عبرت در ضلع شمالی میدان امام خمینی (ره) در خیابان یارجانی قرار دارد.
تلفن: ۰۲۱۶۶۷۲۲۰۹۶
آدرس: تهران، میدان امام خمینی (ره)، ابتدای خیابان فردوسی جنوبی، خیابان كوشك مصری، خیابان شهید یارجانی، پلاك11
