آرامگاه سعدی ( سعدیه )

آرامگاه سعدی ( سعدیه )  در شهر شیراز یكی از مشهورترین جاذبه های گردشگری است كه همیشه مورد توجه ادب‌دوستان و اهالی شعر بوده است.آرامگاه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی در انتهای خیابان بوستان و كنار باغ دلگشا در دامنه كوه در شمال شرق شیراز قرار دارد.سعدیه در سال ۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۰۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سعدی كه بود ؟

شیخ مصلح‌الدین مشرف بن عبدالله مشهور به سعدی شیرازی در حدود سال‌های ۵۷۱ تا ۶۰۶ هجری قمری به دنیا آمد و در حدود سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ درگذشته است. درباره نام و نام پدر شاعر و همچنین تاریخ تولد سعدی اختلاف بسیار است.سعدی در شیراز پا به هستی نهاد و هنوز كودكی بیش نبود كه پدرش درگذشت. پس از تحصیل مقدمات علوم از شیراز به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تكمیل دانش خود پرداخت.وی در نظامیه بغداد كه مهمترین مركز علم و دانش آن زمان به حاسب می‌آمد در درس استادان معروفی چون سهروردی شركت كرد. سعدی پس از این دوره به حجاز، شام و سوریه رفت و در آخر راهی سفر حج شد.

او در شهرهای شام (سوریه امروزی) به سخنرانی هم می‌پرداخت ولی در همین حال، بر اثر این سفرها به تجربه و دانش خود نیز می‌افزود.سعدی در روزگار سلطنت اتابك ابوبكر بن سعد به شیراز بازگشت و در همین ایام دو اثر جاودان بوستان و گلستان را آفرید و به نام «اتابك» و پسرش سعد بن ابوبكر كرد. برخی معتقدند كه او لقب سعدی را نیز از همین نام “سعد بن ابوبكر” گرفته است.در پی از بین رفتن حكومت سلغریان، سعدی بار دیگر از شیراز خارج شد و به بغداد و حجاز رفت. در بازگشت به شیراز، با آن كه مورد احترام و تكریم بزرگان فارس بود، بنابر مشهور به خلوت پناه برد و مشغول ریاضت شد.

سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالك سرزمین‌های دور و غریب بود. او خود را با تاجران ادویه و كالا و زئران اماكن مقدس همراه می‌كرد. از پادشاهان حكایت‌ها شنیده و روزگار را با آنان به مدارا می‌گذراند.سفاكی و سخاوتشان را نیك می‌شناخت و گاه عطایشان را به لقایشان می‌بخشید. با عاشقان و پهلوانات و مدعیان و شیوخ و صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین می‌شد و خامی روزگار جوانی را به تجربه سفرهای مكرر به پختگی دوران پیری پیوند می‌زد.سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگ‌های مختلف نبود؛ بلكه هر سفر تجربه‌ای معنوی نیز به شمار می‌آمد.

آثار سعدی

ره آورد این سفرها برای شاعر، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصه‌ها و مشاهدات بود كه ریشه در واقعیت زندگی داشت؛ چنان كه هر حكایت گلستان، پنجره ای رو به زندگی می‌گشاید و گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوه ای یقینی بیان می شود. گویی، هر حكایت پیش از آن كه وابسته به دنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است.شاید یكی از مهم‌ترین عوامل دلنشینی پندها و اندرزهای سعدی در میان عوام و خواص، وجه عینی بودن آنهاست. اگرچه لحن كلام و نحوه بیان هنرمندانه آنها نیز سهمی عمده در ماندگاری این نوع از آثارش دارد.

از سویی، بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه، بیانگر این نكته است كه این شاعر بزرگ از چه گنجینه ی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار بوده است.آثار سعدی علاوه بر آن كه عصاره و چكیده اندیشه ها و تأملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی است، آیینه خصایل و خلق و خوی و منش ملتی كهنسال است و از همین رو هیچ وقت شكوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.

تاریخچه آرامگاه سعدی

برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حكم یعقوب ذوالقدر، حكمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و اثری از آن باقی نماند تا در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور كریم خان زند، عمارتی ملوكانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد كه شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود كه پلكان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد.

در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیزحبیب الله قوام الملك خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر كرد.

معماری بنا

محسن فروغی معمار مدرنیستی بود كه به تاریخ و پیشینه‌ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی‌نگری همكاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود كه رابطه‌ی ساختمان ها را از نظر سبك و شكل می‌توان به دو دسته تقسیم كرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان‌های ساخته شده در ابتدای دوره شكل‌گیری معماری ساسانی است كه با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.

طرح آرامگاه سعدی در شیراز به سال ۱۳۳۰ به اتمام می‌رسد. فروغی طرح آرامگاه را با همكاری علی اكبر صادق با الهام از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی می‌كند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:

طرح معماری این مجموعه، از یك ایوان ستون‌دار بلند و یك رواق كشیده تشكیل شده است كه به‌صورت یك «L» سازماندهی شده‌اند.

بنایی كه در زمان كریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حمكت و انجمن آثار ملی ایران، بنای كنونی به‌جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار شد. این بنا با اقتباس از كاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است.

بخش‌های آرامگاه سعدی

سنگ قبر سعدی در مركز عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با كاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌ است. در هفت ضلع ساختمان، هفت كتیبه قرار دارد كه روی آن‌ها قسمت‌هایی از گلستان و بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده‌ است. متن كتیبه‌ای دیگر كه از «علی اصغر حكمت» است، روی قبر شیخ نصب شد و كتیبه زیر را كه از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی روی آن قرار دادند:

كل شی هالك و انت الباقی كریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم

قطعه‌‌ای از كتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه كه به زمان كریم خان زند تعلق داشت و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شكسته شده بود، هم‌اكنون در درون آرامگاه محفوظ مانده‌ است. این قطعه ضمن خاك‌برداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاك بیرون آمد. برخی از اشعاری كه در آرامگاه سعدی وجود دارند، به شرح زیر است:

خوش است عمر، دریغا كه جاودانی نیست                                                              پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

ای صوفی سرگردان، در بند نكونامی                                                                       تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

ز خاك سعدی شیراز بوی عشق آید                                                                      هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد. مشهور است سعدی نزدیك زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بود كه آب در آن‌ها جریان داشت. در گذشته، شستشو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو معتقدات مردم شیراز بود. البته آبی كه در این بخش از شیراز جریان داشت، نشات گرفته از قناتی بسیار مقدس برای مردم شیراز بود

كاشیكاری‌های داخل حوض ماهی كه به سبك عمده سلجوقی است، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد كاشیكار «تیرانداز» طراحی و توسط میراث فرهنگی اجرا شد. بر فراز حوض ماهی یك نورگیر به‌شكل هشت ضلعی و دو نورگیر چهار ضلعی نیز در طرفین آن قرار دارند.

زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌ است و دو ساختمان آجری در كنار حوض ماهی وجود دارد كه یكی دفتر و دیگری كتابخانه عمومی سعدیه‌ است.

همچنین آرامگاه شاعرانی مانند شوریده شیرازی در مجموعه سعدیه جای گرفته‌اند.

روز سعدی

مركز سعدی‌شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام كرد و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌ عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.

نحوه دسترسی

آدرس : شیراز، انتهای خیابان بوستان، كنار باغ دلگشا

آرامگاه سعدی معروف به سعدیه محل زندگی و دفن سعدی، شاعر برجستهٔ پارسی‌گوی است.

این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و كنار باغ دلگشا در دامنه كوه در شمال شرق شیراز قرار دارد. در اطراف مقبره، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند كه بنا به وصیت خود، در آنجا مدفون شده‌اند از جمله مهمترین‌های آن می‌توان شوریده شیرازی را نام برد كه آرامگاهش به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل شده‌است. آرامگاه شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۵۳ به شماره ثبت ۱۰۱۰٫۳ در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

ضلع شمال غربی آرامگاه سعدی
در ضلع شمال غربی ایوان (نزدیك آرامگاه شوریده شیرازی) دوازده بیت از قصیده‌ای با مطلع زیر به چشم می‌خورد:

خاك من و توست كه باد شمال         می‌ببرد سوی یمین و شمال

همچنین غزلی از طیبات به خط شاهزاده ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری و با این مطلع حك شده‌است:

به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از اوست         عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست