كلیسای سورپ نیشان فاقد كتیبهای است كه حاوی تاریخ ساخت یا نام بانی آن باشد و مدرك مستند و مستدلی نیز دربارۀ تاریخ ساخت آن در دست نیست. آندرانیك هویان، پژوهشگر ارمنی، تاریخ ساخت آن را قرن هجدهم میلادی ذكر میكند. با توجه به ویژگیهای عمومی بنا و مصالح به كار رفته در آن همچون خشت و سنگهای لاشهای و مقایسۀ نقشۀ بنا با كلیساهای دیگر منطقه میتوان این تاریخ را به منزلۀ تاریخ احتمالی ساخت آن مطرح ساخت.
پیشینۀ تحقیقات
نخستین بار گروه مهندسان معمار از دانشكدۀ پلی تكنیك میلان ایتالیا در چهارچوب مطالعات گسترده و دامنهدار خود بر روی كلیساهای ارمنی، در فهرستی كه از كلیساهای تاریخی ارمنیان تهیه دیده بودند، به نام این كلیسا، موقعیت مكانی، نوع پوشش سقف و وضعیت كنونی آن اشاره كردهاند. ابراهیم حیدری، كارشناس ادارۀ میراث فرهنگی آذربایجان غربی، نیز در ۱۳۶۱ این بنا را دیده و اطلاعاتی مختصر در مورد معماری آن به همراه چند تصویر از قسمتهای مختلف كلیسا ارائه كرده است.
توصیف كلی بنا
كلیسای سورپ نیشان مشتمل بر تالاری است منفرد و نیمه ویران به مساحت ۲۱۹ مترمربع در ضلع جنوب غربی روستای جمال آباد. در ضلع شرقی این بنا، كلیسای دیگری به نام مارخنه وجود دارد كه درون حیاطی حصاردار واقع شده و به مسیحیان آشوری(نسطوریان) تعلق دارد. سقف كلیسا به كلی ویران شده و قسمتهایی از دیوارهای جانبی نیز ریختگی دارد.
مصالح
كلیسا با استفاده از سنگهای لاشهایو خشت به منزلۀ مصالح اصلی و چوب و آجر به منزلۀ مصالح فرعی ساخته شده است.
نقشه
محراب كلیسا در منتها الیه بخش شرقی و بلندتر از سایر قسمتها قرار گرفته و به صورت پنج ضلعی با طول هر ضلع ۵/۱متر ساخته شده است. در این كلیسا نیز، همچون بیشتر كلیساهای ایران، در دو جناح محراب دو اتاق كوچك تعبیه شده با این تفاوت كه در این كلیسا اصل تقارن رعایت نشده و دو اتاق جانبی دارای فضاهای داخلی متفاوتی هستند بدین معنا كه اتاق جانبی شمالی دارای ورودی بلندتر و طویلتر از اتاق جانبی جنوبی است. این اتاق طرحی مربع شكل دارد و در ضلع شمالی آن، طاقچهای با طاق جناغی درون دیوار تعبیه شده. اتاق جانبی جنوبی نیز دارای طرحی مستطیل شكل است و در انتهای آن، حفرهای كوچك درون دیوار ایجاد كردهاند كه از آن به منزلۀ محلی برای نگهداری اشیاء خاص استفاده میشده است.
نماهای خارجی
كلیسای سورپ نیشان از لحاظ به كارگیری تزیینات معماری فقیر است. این كلیسا از پیهای سنگی و دیوارهای خشتی ساخته شده. نمای خارجی دیوار جنوبی خشتی است و لایۀ نازكی از كاهگل برروی آن كشیده شده. بخشهایی از این دیوار به همراه ورودی اصلیای كه در آن تعبیه كردهاند ویران شده است. نمای خارجی دیوار شرقی سنگی است. این دیوار تنها دیواری است كه تا سقف با سنگهای لاشهای بنا شده و روی آن لایۀ نازكی از كاهگل كشیدهاند. در این ضلع، سه نورگیر برای تأمین نور داخلی تعبیه شده است.
نماهای داخلی
وجود كلیسای ارمنی نیشان و كلیسای آشوری مار خنه در روستای جمال آباد نشان میدهد این روستا یكی از مناطق عمدۀ مسیحی نشین حومۀ ارومیه بوده است. از آنجا كه كلیسای سورپ نیشان یكی از قدیمیترین بناهای منطقه است نیاز به توجه بیشتر مسئولان میراث فرهنگی و مرمت قسمتهای ویران شده دارد و در صورت بی توجهی تا چند سال دیگر به كلی ویران خواهد شد.
