آب انبار شش بادگیری یزد ، با شهرت جهانی كه ۱۸۰ سال پیش در دوره قاجاریه ساخته شده است. از ویژگی های مهم این آب انبار دو دهانه بودن این آب انبار است كه دارای تزئینات مقرنس كاری است.آب انبار شش بادگیری دارای ۵۵ پله ورودی در قسمت جنوبی است كه بین پله ۲۵ و ۲۶ از بالا یك هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد. با توجه به كویری بودن یزد و ارزش آب، اهمیت بادگیر به شدت احساس می شود و این شهر دارای ۷۵ آب انبار است.درآب انبار شش بادگیری یزد، محله شش بادگیری، كوچه شش بادگیر واقع شده و این اثر در تاریخ ۴ فروردین ۱۳۵۷ با شمارهٔ ثبت ۱۶۰۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شكل است.ارتفاع مخزن آب آن ۶/۱۲ متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است.آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند كه برای ذخیره‌سازی در زمستان و استفاده در تابستان كاربرد داشته‌اند. این آب انبار بزرگ و پرحجم بالغ بر ۲٬۰۰۰ متر مكعب گنجایش داشته و دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب انبار دارد كه یكی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی می‌باشد.این آب انبار دارای شش بادگیر است، سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده است. با كمی دقت در شكل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شكل ۸ وجهی می‌باشند. برای شهرهای كویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می‌شود. در این شهر بیش از ۷۵ آب انبار وجود دارد .
معماری آب انبار شش بادگیر در یزد
معماری آب انبار شش بادگیر در یزد به گونه ای است كه در وهله اول هر بیننده ای را مجذوب خود می كند. این مخزن دو ورودی شمالی و جنوبی دارد.بر اساس گفته ها درب جنوبی برای مسلمانان و درب شمالی را برای زرتشتی ها مورد استفاده و رفت و آمد در نظر گرفته بودند، البته این روایات در برخی منابع رد شده است و برخی بر این باور هستند كه به دلیل شلوغی و ازدواج جمعیت در این مكان این آب انبار با دو ورودی ساخته و طراحی شده است.طراحان و معماران این آب انبار در یزد برای بهره برداری هر چه بهتر از بادهای شهرستان یزد در طراحی بادگیرها، آنها را چند وجهی ساخته اند. این آب انبار یزد به دستور و همت حاجی محمد حسین فرزند نورالله یزدی بنا و تاسیس شده است كه این مخزن برای استفاده مردم از آب ذخیره شده در یزد وقف شده و تا ۱۰ سال پیش مردم از این آب انبار استفاده و بهره برداری می كردند.
آب‌انبار شش بادگیر یزد، دو ورودی شمالی و جنوبی با دو راه‌پله و دو پاشیر دارد كه گویا ورودی جنوبی آن برای مسلمانان و ورودی شمالی در قرینه ورودی جنوبی برای زرتشتی‌ها بوده است؛ هرچند كه در برخی منابع، این فرضیه رد شده است و دلیل آن را شلوغی جمعیت محله و استقرار آن در بافت شهری دانسته‌اند. در ورودی قسمت جنوبی بین پله‌های ۲۵ و ۲۶، یك هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار دارد كه طاق آب‌انبار بعد از هشتی شروع می‌شود.
جالب است بدانید كه راه‌پله آب‌انبار از دو بخش تشكیل شده؛ به‌طوری كه یك بخش آن روباز است و پله‌های ۵۵ تایی آن تا سردر آب‌انبار می‌رسد و بخش سرپوشیده در ادامه پله‌ها و بعد از سردر قرار دارد.
گنبد آب‌انبار شكلی تخم‌مرغی دارد كه زیبایی خاصی به معماری آن بخشیده است. ارتفاع مخزن آب ۱۲٫۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر است.
بادگیرها
آب‌انبار شش بادگیر دارای ۶ عدد بادگیر است كه سه بادگیر آن از ابتدا ساخته و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با كمی دقت در شكل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. ۶ بادگیر آب‌انبار با توجه به شرایط اقلیمی در جهت باد و به‌شكل هشت وجهی ساخته شده‌اند. ارتفاع هر ۶ بادگیر آب‌انبار ۱۰ متر است.
بخش‌های مختلف آب‌انبار شش بادگیر
اغلب آب‌انبارها در چهار عنصر مشترك بودند: خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر كه هركدام از این چهار عنصر در حفظ و نگهداری آب نقش داشتند. آب‌انبار شش بادگیر نیز دارای این چهار عنصر بود. خزینه‌ها را به‌خاطر تسلط آب و خنكی آن در دل زمین حفر می‌كردند. گنبد به‌شكل نیم‌كره روی فضای خزینه ساخته می‌شد تا از آلودگی آب جلوگیری كند. پاشیر شامل راهرویی پلكانی بود كه برای برداشتن آب تعبیه می‌شد و بادگیرها برای خنك نگه‌داشتن و هدایت هوای خنك به داخل خزینه ساخته می‌شدند.
سازنده آب‌انبار شش بادگیر
آب‌انبار شش بادگیر كه یكی زیباترین آب‌انبار یزد است، به‌همت حاجی محمدحسین خیر فرزند نورالله یزدی ساخته شد و تنها بنای شش بادگیری در ایران محسوب می‌شود. وقف‌نامه آب‌انبار موجود است و طبق آن، حاج محمدحسین از املاك و اموالی كه در یزد و در تفت داشت، برای ساختن آب‌انبار استفاده كرده است. پس از وی فردی به نام بهشتیان به‌وسیله آب وقف‌آباد، مهمترین آب جاری شهر یزد، آب‌انبار را پرآب می‌كرد.
تاریخچه آب انبار شش بادگیر یزد
قدمت این آب انبار در یزد به سالیان بسیار دور و دراز برمی گردد كه معماری و طراحی این بنا نشان از تاریخچه آن است. این آب انبار یزد ۱۸۰ سال پیش در دوره قاجار تاسیس و راه اندازی شد كه به دلیل تخریب های صورت گرفته در سال ۱۳۷۱ مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.این مخزن آب با داشتن حجم بالغ بر ۲۰۰۰ متر مكعب گنجایش از وسعت بسیاری برخوردار بوده و ارتفاع مخزن آب آن ۶.۱۲ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر می باشد.
این آب انبار از جمله مخزن هایی بوده كه برای بهره برداری در فصل تابستان در نظر گرفته شده بود. از جمله نكاتی كه در خصوص طراحی و ساخت این می توان بیان كرد این است كه سه بادگیر آن از ابتدا طراحی و ساخته شده و سه بادگیر دیگر پس از مدت ها به آن افزوده شده است.
همانطور كه در بخش های قبلی نیز اشاره كردیم آب انبار شش بادگیر در یزد از جمله اصیل ترین و قدیمی ترین مخزن های آب مصرفی در ایران بوده و علاوه بر اینكه شهرت و آوازه ای در كشور دارد، بلكه آوازه این آب انبار به فراتر از مرزهای كشور نیز رسیده است.
به گونه ای كه افراد سرشناس خارجی در خصوص شش بادگیر یزد چنین می نویسد: استفاده از بادگیر، به خصوص در شهر یزد به اوج كمال خود رسیده، به گونه ای كه در آن چندین آب انبار با چهار بادگیر و آب انبار مشهور شش بادگیر خودنمایی می كند.مخزن آب شش بادگیر شهرستان یزد با توجه به عظمت طراحی و معماری خود و قدمت طولانی در سال ۱۳۵۷ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از مهمترین و زیباترین دیدنی های تاریخی كشور می باشد.
ویژگی آب انبار شش بادگیر یزد
این مخزن دارای ۵۵ پله می باشد، همچنین در قسمت جنوبی ورودی به آب انبار و بین پله های ۲۵ و ۲۶، یك هشتی با سنگ فرش آجری اجرا شده كه طاق مخزن پس از هشتی شروع می شود.
گنبد این بنا به شكل تخم مرغ است و این طراحی از جالب ترین و خاص ترین معماری های اجرا شده در آب انبارها می باشد. مخزن آب از جمله تاسیساتی می باشد كه برای شهرهای كویری چون یزد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد، از این رو در این شهر شاهد آب انبارهای بسیاری با كاربردهای مختلف هستیم.
بهترین زمان بازدید از آب انبار شش بادگیر یزد
بهترین زمان بازدید از آب انبار شش بادگیر یزد با توجه به شرایط اقلیمی این منطقه تمامی فصول سال بوده و افراد می توانند با توجه به شرایط خود در هر فصل و ایامی از سال به یزد سفر كرده و فرصت بازدید از زیباترین آب انبار ایران را داشته باشند.
نحوه دسترسی به آب انبار شش بادگیر یزد
آدرس :یزد، خیابان دهم فروردین، محله تل یزد، كوچه شش بادگیر
نكات بازدید از آب‌انبار شش بادگیر
بهترین زمان بازدید از آب‌انبار شش بادگیر فصل‌های بهار و پاییز است.
اگر به یزد سفری داشتید و از جاذبه‌های آن دیدن كردید، بهتر است بدانید كه آب‌انبارهای شش بادگیری نیز در مسیر آثار تاریخی یزد قرار دارند و دسترسی به آن دشوار نیست.
هنگام بازدید از این اثر تاریخی روی آن یادگاری ننویسید و در حفاظت از آن بكوشید.
پرسش‌های متداول
آب‌انبار شش بادگیر كجاست؟
آب‌انبار شش بادگیر از جمله جاذبه‌های شهر یزد است كه در خیابان دهم فروردین، محله تل یزد قرار دارد.
شهرت آب‌انبار شش بادگیر یزد در چیست؟
این آب‌انبار شهرت خود را مدیون بادگیرهای رفیع و هشت‌وجهی و نیز گنبد عظیم تخم‌مرغی خود است.
آب‌انبار شش بادگیر از چه بخش‌هایی تشكیل شده است؟
آب‌انبار شش بادگیر یزد شامل چهار بخش خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر می‌شود.
آیا آب‌انبار شش بادگیر در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد؟
بله. این اثر در تاریخ چهارم فروردین ۱۳۵۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۶۰۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
