كشور عزیزمان ایران، با طبیعت چهار فصلش و انواع جاذبه های تاریخی و طبیعی، مجموعه ای بسیار زیبا را فراهم آورده است.در كنار جنگل ها، دریاها، دریاچه ها، رودها، دشت ها، غارها،ساحل ها و تمام دیدنی های چشم نواز كشورمان، كوه ها زیبایی بسیار ویژه ای را خلق كرده اند.كوه هایی كه تعداد آن ها در گوشه و كنار ایران كم نیست و علاقه مندان به كوه و كوهنوردی و ارتفاع، حتما از دوستداران این بخش از زیبایی طبیعت هستند.
كوه های آتشفشانی ایران نیزكم نیستند؛ گرچه خیلی هم فعال نیستند و ما در این قسمت به معرفی این كوه های آتشفشانی برای شما پرداخته ایم تا با آن ها آشنا شوید.
كوه دماوند
كوه دماوند كوهی در شمال ایران است كه با ارتفاع ۵۶۱۰ متر، بلندترین كوه ایران و خاورمیانه و بلندترین قله ی آتشفشانی آسیا است.از این كوه به عنوان بام ایران یاد می شود.این كوه در قسمت مركزی رشتهكوه البرز در جنوب دریای خزر و از نظر تقسیمات كشوری در استان مازندران و در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد كه به هنگام صاف و آفتابیبودن هوا، از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین كرانههای دریای خزر قابل رؤیت است.
نام این كوه در اساطیر ایران نیز به چشم می خورد و در شاهنامه آمده كه ضحاك (پادشاهی ستمگر) در آن به بند كشیده شده است.كوه دماوند در سیام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد. همچنین كوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبیعی ملّی» در شمار مناطق چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفتهاست.
این قلّه در ۶۹ كیلومتری شمال شرقی تهران، ۶۲ كیلومتری غرب آمل و ۲۶ كیلومتری شمال شهر دماوند واقع شدهاست.
رودخانهٔ تینه در شمال، رودخانهٔ هراز در جنوب و شرق و رودخانهٔ لار در غرب این كوه واقع شدهاند. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب) در شرق دماوندكوه جاری است.
مخروط دماوند در مركز سلسله كوههای البرز بارزترین فعالیت آتشفشانی دوره “كواترنر” است. به استثنای برخی از فورانهای كوچك كه اخیرا كشف شد، فعالیت جدیدی شناخته نشده است از این رو به آن آتشفشان نیمه فعال میگویند.
مخروط این قله منظم و روی كوههای فرسایش یافته چهار هزار متری واقع است. دامنه كوه پوشیده از جریان گدازههایی به وسعت ۴۰۰ كیلومتر مربع است. جدیدترین گدازهها در دامنه غربی مخروط قرار گرفته اند و روی همین دامنه است كه به طور محلی مخروطهایی از خاكستر وجود دارد.
در ارتفاع ۱۰۰ متری ضلع جنوبی دماوند گازهایی نمایان است. ضمن آنكه در دهانه این آتشفشان با ۳۰۰ متر قطر دریاچهای پوشیده از یخ وجود دارد.
آتشفشان دماوند از دید زمین شناسی یك سامانه آتشفشانی فعال است، ولی فعالیت آن در حد خروج بخار و گاز و چشمههای آب گرم و همچنین بعضی از تظاهرات سطحی از نهشتههای وابسته به یك سامانه آتشفشانی و همچنین اثرگذاری بر فرم و ریخت درهها و ایجاد لغزشهای گوناگون به عنوان اثرهای ثانویه بوده است.
دماوند یك آتشفشان خفته است كه امكان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. در برخی از سالها از جمله سال ۱۳۸۶ شاهد افزایش خروج دود و بخارهایی از قله بودیم كه برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعال شدن این آتشفشان پنداشتند، اما در حقیقت در سالهای پر بارش با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگهای داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج میشود و چنین به نظر میرسد كه فعالیتهای آتشفشانی صورت گرفته است.
كوه تفتان
تَفتان نام تنها آتشفشان فعال در سراسر ایران است. این كوه آتشفشانی در جنوب شرقی زاهدان و شمال غربی خاش با ارتفاع چهار هزار و ۱۱۰ متر از سطح دریا قرار دارد.از این كوه به عنوان بلندترین كوه استان نیز از یاد می شود. به قله آتشفشانی این كوه چهل تن می گویند كه در نزدیكی خاش قرار دارد.پیكره اصلی آن شامل دو كوه است كه به وسیله بخش زین مانند و باریكی به هم متصل شده اند. گدازه تفتان مساحتی معادل هزار و ۳۰۰ كیلومتر مربع را پوشانده و لایههای خاكستر در این آتشفشان كم است.
تفتان در زبان پارسی به معنای مكان گرما است. این آتشفشان فعال است و گازهای گوگرد در دهانه آن منتشر میشوند. كوهنوردان عموما از یال غربی صعود میكنند كه در آن پناهگاه مجهزی ساخته شدهاست.
از فعالیتهای درون آتشفشان ابر سفید و مشخصی تشكیل میشود كه از فاصله ۱۰۰ كیلومتری قابل مشاهده است و منظره یك آتشفشان فعال را به خوبی نشان میدهد. تفتان جزء یك منطقه آتشفشانی است كه تا پاكستان شمالی ادامه دارد و به گره آتشفشان كوه سلطان كه در پاكستان واقع و اكنون خاموش است تعلق دارد.
اولین فعالیتی كه شكل امروزی مخروط شمال غربی آن را درست كرده است باید سنی قبل از دوره پلسیتوسن (از دوران كواترنری از یك هشتم میلیون سال پیش تا ۱۰ هزار سال پیش) داشته باشد. فعالیتهای گدازهای تفتان در دوران كواترنری صورت گرفته كه شامل گدازههای آندزیتی است كه بر روی توفهای قبلی ریخته اند.
كوه سبلان
كوه سبلان یا ساوالان پس از دماوند و علمكوه سومین كوه بلند ایران بهشمار میآید كه در شمال غربی كشور و استان اردبیل واقع است. ارتفاع قلهی این كوه حدود ۴۸۱۱ متر میباشد كه در بالای قلهی آن هم یك دریاچه كوچك زیبا وجود دارد. این كوه با شمارهی ۱۲/۱۹۴۹۶ در فهرست آثار طبیعی ملی كشور ثبت گردیده و سند تملك آن از ارتفاع بالای ۳۶۰۰ متری سبلان به وسعت ۶۲۰۰ هكتار به نام سازمان محافظت محیطزیست صادر شده است.
وجود آبگرمهای طبیعی دامنه كوه، پیست اسكی آلوارس و طبیعت زیبای تابستانی گردشگران و مسافران زیادی را به این كوه می كشاند.
این كوه در نزد بومیان و عشایر قداست خاصی دارد وجالبتر اینكه عدهای بر این باورند كه كوه سبلان محل بعثت پیامبر ایران یعنی زرتشت بوده و حتی در كتاب «چنین گفت زرتشت» اثر «فردریش نیچه» به پایین آمدن زرتشت از كوه سبلان اشاره شده است. لذا برخی این مكان را مكانی مقدس میدانند و حتی برخی از بومیان و عشایر به آن قسم میخورند.
كوه سبلان یك آتشفشان غیرفعال محسوب میشود كه آتشفشانهای آن هم عبارتند از: سبلان اصلی، سیلان كوچك، كوه سلطان و آغان داغ. در قسمت شمالی و قاعدهای كه بلندترین قله سیلان در آن استقرار دارد، دریاچهی كوچكی واقع میباشد كه به احتمال بسیار زیاد باقیمانده دهانه آتشفشان است. در دامنه جنوبی سبلان هم چشمههای گوگردی پرشماری را میتوان مشاهده كرد كه درجه حرارت آب آنها به ۴۰ درجهی سانتیگراد هم میرسد و تنها فعالیت آتشفشان خاموش سبلان محسوب میشوند.
كوه سهند
كوه آتشفشانی سهند در شمال شهر مراغه در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و ارتفاع آن ۳۷۰۷ متر می باشد. این كوه به سبب وجود انبوهی از گیاهان، چمنزارها، گلزارها و مراتع چهره ی بسیار زیبایی پیدا كرده و به عروس كوه های ایران شهرت یافته است.شقایق های صحرایی و آلاله های روییده شده در دامنه های این كوه و گونه نادر لاله واژگون منظره ای تماشایی را پیش چشم هر بازدید كننده ای قرار می دهد.پرندگان بومی و مهاجر، پستانداران متعدد و گونههای متنوع و نادر آبزی نیز در این كوه و دامنه هایش زندگی می كنند و بر زیبایی آن می افزایند. علاوه بر این زیبایی ها، كوه سهند یكی از عوامل رونق كشاورزی، دامداری و كندوداری در این منطقه به شمار می رود.
در رشتهكوه سهند ۱۷ قله با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر وجود دارد كه بلندترین آنها با ۳۷۰۷ متر ارتفاع به نام قوچگلی داغی مشهور است و مرتفعترین نقطهی استان آذربایجان شرقی هم بهشمار میآید. برخی دیگر قلههای رشتهكوه سهند عبارتند از: سهند، جام، سلطان، دمیرلی، آغداغ، موتالداغی، شیرداغی، حرمداغی، گیروداغی، آتاشان، درویش و كمال
آتشفشان بزرگ سهند در ۴۰ كیلومتری جنوب تبریز قرار دارد و با آتشفشانهای كوچكتر شمالغرب دریاچه ارومیه و مركز آتشفشانی ارمنستان كه در نزدیكی مرز ایران مستقر میباشد، مرتبط است. مخروط كوه سهند از خاكسترهای فراوانی تشكیل شده و بسیار پهن و گسترده نیز میباشد. در این مخروط درههای تنگی توسط آبهای جاری بهوجود آمده است. زمینشناسان بر این باورند كه پیدایش آتشفشانهای سهند به احتمال بسیار زیاد به تجدید فعالیتهای گسل سلطانیه – تبریز كه از منطقه سهند گذر میكند، ارتباط داشته است.
براساس تحقیقات زمینشناسان سن مطلق گدازههای گوناگون سهند بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون سال تخمین زده شده است. بدین ترتیب میتوان نتیجه گرفت كه آتشفشانهای سهند در چند مرحله دارای فعالیت بوده و در میان این مراحل، یك آرامش نسبی حكمفرما بوده است. زمان آخرین فعالیت این آتشفشان نامعلوم میباشد ولی به احتمال زیاد به دوران هولوسین برمیگردد.
كوه بزمان، جوانترین آتشفشان ایران
كوه بزمان با ارتفاع قلهی ۳۴۹۰ متر، در جنوبشرقی ایران و استان سیستان و بلوچستان واقع گردیده است و یكی از كوههای آتشفشانی ایران بهشمار میآید. این كوه در شمال چاله جازموریان كویر لوت را از جازموریان تفكیك مینماید.
كوه بزمان در ۱۱۰ كیلومتری شمالغرب ایرانشهر و جنوبغربی قله تفتان استقرار یافته و ارتفاع آن نسبت به اراضی پیرامون خود، ۲۱۰۰ متر است. جریان بزرگ گدازه از دامنه شرقی قله جاری شده است و در دامنهی شمالی هم همین جریان گدازه، مخروطی با شیبی تند و بسیار مشخص را به وجود آورده كه از آن جریان گدازه با عظمت بسیار زیادی برون آمده است. البته باید به این نكته اشاره كرد كه هیچگونه اطالاعات دقیقی در مورد فوران این آتشفشان وجود ندارد اما قلههای این آتشفشان سرشار از انواع بخارهای دیاكسید هستند.
در پیرامون قلهی اصلی، چندین مخروط كوچك دیگر را هم میتوان مشاهده كرد كه از گدازه تیره رنگ بازالتی تشكیل شده است. بلندترین قله، مخروطی تازهساز میباشد كه متشكل از قطعات بزرگ گدازه بوده و قطر دهانهی آن به حدود ۵۰۰ متر میرسد. مواد آتشفشانی بزمان منظقهای با مساحت ۱۴۰۰ كیلومترمربع را پوشانده است و براساس شواهد به احتمال زیاد این كوه، جدیدترین آتشفشان ایران بهشمار میآید.
كوه شهسواران
كوه آتشفشانی شهسواران در ۱۱۰ كیلومتری جنوب شهرستان زاهدان و حدود ۶۰ كیلومتری شمال غرب شهرستان خاش در استان سیستان و بلوچستان، قرار دارد. آخرین فوران این كوه به ۱۲ میلیون سال پیش باز می گردد اما در سال های اخیر زمین لرزه هایی در این منطقه رخ می دهد كه به عقیده ی برخی می تواند به این آتشفشان مربوط باشد. برخی كارشناسان نیز این موضوع را رَد می كنند و همچنان شهسواران را آتشفشانی غیرفعال می دانند.
زمینشناسان زمین شكلگیری آن را مربوط به دوران هولوسین میدانند. البته بر اساس تعریف به مكانی كه بیش از ۶۰۰ متر از سطح زمین ارتفاع داشته باشد كوه میگویند و به كمتر از آن تپه اطلاق میشود. با این وجود كوه یا تپهی قلعهحسنعلی علیرغم اینكه ارتفاع زیادی ندارد اما بزرگترین دهانهی آتشفشانی ایران را به خود اختصاص داده است. در دهانهی این كوه آتشفشانی نیز دریاچهی نمكی به وجود آمده كه زیباییهای خاص خود را دارد
قلعه حسن علی
برای دیدن یكی از كوه های آتشفشانی باید راهی استان كرمان شویم و در نزدیكی راین به جستجوی آن بپردازیم. این كوه آتشفشانی قلعه حسن علی نام دارد و در جنوب شرقی استان كرمان و در كنار روستایی به همین نام واقع شده است.بسیاری می گویند كه قلعه حسن علی بزرگترین و جوانترین دهانه آتشفشانی ایران می باشد.
