نقش برجسته هركول كرمانشاه ،مربوط به دوره اشكانی كه در سال ۱۳۳۷ ش به هنگام احداث جاده همدان ـ كرمانشاه شناسایی شد. مرد نیرومند كاملاً عریانی را نشان می‌دهد كه در زیر سایه درختی بر روی نقش شیری لم داده است. او به آرنج چپ تكیه داده و در دست چپ پیاله‌ای دارد و آن را نزدیك صورت خود نگه داشته است و دست راست خود را روی پای راست قرار داده و پای چپش را تكیه‌گاه پای دیگرش كرده است.در پشت سر این شخصیت، كتیبه و نقش‌هایی حجاری شده است. این نقش‌ها شامل درختی است كه بر شاخه آن كمان‌دان و تیردانی آویزان است و در كنار درخت گرز مخروطی شكل گره‌داری نقش شده است.
كتیبه به خط یونانی در هفت سطر بر روی لوحی ـ شبیه به شكل معابد یونانی (سنتوری شكل) ـ نوشته شده است. مضمون این كتیبه چنین است:
« به سال ۱۶۴ ماه پانه موی هركول فاتح درخشان به وسیله هیاكنیتوس پسر پانتیاخوس به سبب نجات كل امن فرمانده كل این مراسم بر پا شد».
قدمت مجسمه
مجسمه هركول بازمانده‌ای از دوران حكومت اشكانیان و سلوكیان بر ایران است كه سال ۱۳۳۷ خورشیدی در یك پروژه عمرانی نزدیك كوه بیستون كرمانشاه كشف شد؛ مجسمه‌ای كه سر آن دو بار دزدیده شده است.باستان‌شناسان قدمت این مجسمه هركول را به حدود سال ۱۵۰ پیش از میلاد نسبت داده‌اند؛ پیكره مردی برهنه با ریش و موی مجعد كه به پهلوی چپ نیم‌خیز به آرنج تكیه كرده، درحالی كه پیاله‌ای در دست چپ دارد، دست راست را روی پای راست قرار داده و پای چپ را تكیه‌گاه پای دیگر كرده است.
پشت مجسمه، نقش‌هایی از درخت زیتون و كمانداران، كتیبه‌ای به زبان یونانی و نقشی برجسته از یك گرز گره‌دار كه دچار فرسایش نیز شده‌اند، به سختی دیده می‌شود. هركول روی پوست شیری به درازای دو متر درحال استراحت است. مجسمه از تراش سنگ‌های همان منطقه به طول ۱.۴۷ متر ساخته شده است.
هراكلس
این مجسمه نمادی از هراكلس Heracles یا هركول Hercules ایزد باستان است. برخی این تندیس را به شخصیت اساطیری و شكست‌ناپذیر یونان باستان نسبت می‌دهند . بعضی باستان‌شناسان او را «ورثرغنه» (vərəθraγna/ وَرَهران warahrān یا وَهران wahrān)، ایزد محبوب دوره اشكانیان و نماد جنگ و جنگاوری می‌دانند كه پیكره او در آن دوره با گِل و سنگ ساخته می‌شد.
هركولِ بیستون در سال ۱۳۳۷ خورشیدی توسط «علی سلمانی» در پروژه‌ای عمرانی كشف شد. هنگامی كه كارگران شركت كامساكس (Kamsax) درحال خاك‌برداری راه جدید همدان به كرمانشاه در دامنه كوه بیستون و خروج سنگ‌ها از پای كوه بودند. روایت شده كه كارگران، سرِ مجسمه را كه به دلیل برخورد ماشین‌های راه‌سازی كَنده شده بود، چند روز پس از بدن آن پیدا كردند. همچنین هنگام خاك‌برداری به یكی از دست‌های مجسمه و جام همراه آن آسیب رسید و دست چند تكه شده بود. سلمانی در یك مصاحبه تایید كرده است كه ریش مجسمه (هركول) از چانه توسط چنگك‌های بولدوزر كنده شده بود. گفته شده خاك‌برداری از مجسمه و كاوش آن تقریبا ۱۲ روز زمان برده است.
سر هركول
سرِ هركول دردسر زیاد كشیده است. براساس اسناد و اطلاعات موجود، سر پیكره یك بار در سال ۱۳۵۶ توسط سارقان اموال فرهنگی دزدیده و پس از مدتی برگردانده شد. سال ۱۳۵۸ دست، جام و بخش‌هایی از پیكره نیز مخدوش و تخریب شد. سال ۱۳۷۲ سر هركول دوباره سرقت شد. كه آسیب‌های جدی نیز به آن وارد شد تا سرانجام، سازمان میراث فرهنگی استان كرمانشاه تصمیم گرفت سر این پیكره تاریخی را به انبار اموال فرهنگی بسپارد.
فتح‌الله نیازی مرمتگر سر اصلی مجسمه هركول است كه سال ۱۳۸۴ در مصاحبه‌ای درباره سرقت‌های متعدد از سر هركول گفته بود: در سال ۱۳۷۰ سر سرقت‌شده مجسمه در جای اصل خود قرار گرفت. ولی در سال ۱۳۷۲ برای دومین‌بار توسط قاچاقچیان اموال فرهنگی دزدیده شد. قاچاقچیان این‌بار آسیب‌های فراوانی به این اثر وارد كردند. سر هركول به دو بخش تقسیم شده و بخشی از ریش آن از بین رفته بود. به همین دلیل سر هركول به خزانه میراث استان كرمانشاه انتقال داده شد.
مولاژ سر هركول
مجسمه هركول یك دهه بی‌سر بود. البته در این مدت كپی (مولاژ)هایی از سر هركول ساخته شد اما یا سرقت شد، یا درست نگهداری نشد، یا مواد تشكیل‌دهنده آن نامناسب بود، یا توسط مردم مخدوش شد. هركول سرانجام در نوروز سال ۱۳۸۴ با مولاژ جدیدی از سرش در معرض نمایش مسافران و گردشگران قرار گرفت. آن‌طور كه نیازی و ملیحه مهدی‌آبادی، مدیر وقت پروژه بیستون در آن سال‌ها توضیح داده‌اند، سر اصلی برای در امان ماندن از دست سارقان و قاچاقچیان اموال، دیگر روی تندیس نصب نشد. برای همین هركولِ بیستون دو دهه اخیر را با همان سر كپی‌شده سپری كرده، درحالی كه پیكره‌اش بدون هیچ حفاظی در معرض تخریب است.
مجسمه هركول در آذرماه سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده و سر اصلی آن هم‌اكنون در گنجینه میراث فرهنگی استان كرمانشاه نگهداری می‌شود.نمونه دیگر پیكره هركول را كه یادگار پیكرتراشان ماهر اشكانی است می‌توان در موزه شوش (خوزستان) مشاهده كرد.
