در این مطلب می خواهیم برای علاقمندان به علم ستاره شناسی و آسما به معرفی بهترین رصد خانه های ایران بپردازیم .درك پدیده‌های آسمانی، بخشی از تلاش سیری ناپذیر انسان در راه درك و شناخت نظم حاكم بر تمام طبیعت بوده و هست. چراكه شرایط كیهانی و اقلیمی همواره بر زندگی او موثر بودند و برای استیلا بر آن علم اخترشناسی به عنوان شاخه‌ای از علوم پیگیری شد. بر این اساس ستاره شناسی یكی از قدیمی‌ترین علوم است و اولین انسان‌ها به این موضوع توجه كردند كه اجرام آسمانی به شكل دایره‌ای حركت می‌كنند یا الگوهایی را در حركتشان تكرار می‌كنند.
ستاره شناسان باستان عقیده داشتند كه خورشید و سیارات، به دور زمین می‌گردند. اما در سال ۱۵۴۳ یك ستاره شناس لهستانی به نام «نیكلا كپرنیك» گفت كه زمین و سیارات دیگر به دور خورشید می‌گردند. ستاره شناسان در گذشته تنها درباره اشیایی كه می‌توانستند با چشم غیر مسلح یا با تلسكوپ‌های ساده ببینند، چیزهایی را درك می‌كردند.
امروزه ستاره شناسان آلات و ابزار زیادی را مورد استفاده قرار می‌دهند تا جهان را مطالعه كنند. تلسكوپ‌های عظیم تصاویری از اشیای فضایی در اختیار فضانوردان می‌گذارند. این تلسكوپ‌ها به ستاره شناسان كمك می‌كنند تا درباره اشیایی كه نسبتا به زمین نزدیك هستند مثل خورشید، سیارات و ستاره‌های دنباله‌دار مطالعه كنند.
برای آموختن درباره اشیایی كه دورتر هستند، از تلسكوپ‌های رادیویی و انرژی ساطع شده از اشیای فضایی بهره می‌گیرند. رایانه‌ها نیز به ستاره شناسان كمك می‌كنند تا به اطلاعاتی كه از همه این ابزار می‌گیرند، دست پیدا كنند.
این ابزارها در سازه‌هایی به نام رصدخانه‌ها به محققان عرضه می‌شود تا آنها دانشی را به دانش قبلی اخترشناسی اضافه كنند. در گذشته رصدخانه‌ها با ابزارهای ابتدایی ستاره‌شناسی بودند، ولی رصدخانه‌های امروزی به تلسكوپ‌های بزرگ نوری یا رادیویی مجهز هستند كه در اتاق‌های گردنده نصب شده‌اند.
گام‌های اولیه دانشمندان اسلام در مسیر آسمان
اولین رصدخانه‌ای كه محققان جهان اسلام در آن به فعالیت پرداختند، در حدود سال ۲۱۲ هـ. ق (۸۲۸ م) در بغداد بنا شد و دو اخترشناس برجسته به نام‌های «فضل بن نوبخت اهوازی» و «محمد بن موسی خوارزمی» بر آن ریاست داشتند.
پس از این رصدخانه، رصدخانه‌های دیگری در سرزمین‌های اسلامی ساخته شد كه هریك با نام اخترشناس برجسته‌ای همراه است. رصدخانه «بتانی» در «رقه» و رصدخانه «عبدالرحمان صوفی» در شیراز از جمله این رصدخانه‌ها است.
پس از سده چهارم، رصدخانه‌ها با نام امیران ارتباط پیدا كردند، مانند رصدخانه «علاءالدوله» در همدان، كه برای «بوعلی‌سینا» بنا كرد. كمتر از یك سده بعد نیز ملكشاه سلجوقی، رصدخانه بزرگی را بنا نهاد كه بزرگانی مانند «عمر خیام نیشابوری» در آن فعالیت داشتند و گاهشماری جلالی، به عنوان دقیق‌ترین تقویم جهان را طرح‌ریزی كردند.
پیشرفت رصدخانه‌ها با بنیان‌گذاری رصدخانه «مراغه» به اوج خود رسید. بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری(۱۲۶۱ میلادی) به سفارش «خواجه نصیرالدین طوسی» و به فرمان «هولاكو»، نوه چنگیزخان مغول، آغاز شد.
«هولاكو» برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. كتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد كتاب و ابزارهای اخترشناسی از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، كره‌های حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شد، ضمن آنكه در این رصدخانه كتاب «زیج ایلخانی» (از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه ستاره‌شناسی) در سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) تدوین شد.
رصدخانه «مراغه» فقط مخصوص رصد ستارگان نبود، بلكه یك سازمان علمی گسترده بود كه در آن بیشتر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر، از جمله «قطب‌الدین شیرازی»، كاشف علت اصلی تشكیل رنگین كمان، در آنجا جمع شده بودند. علاوه بر آن چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی در این مركز فعالیت داشتند.
همچنین، فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌نویس مسیحی، «ابن‌العبری» در رصدخانه «مراغه» به درس دادن اصل‌های اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.
انتقال علم به غرب
اوج شكوفایی رصدخانه‌ها در سده نهم هجری مشاهده می‌شود، یعنی زمانی كه «الغ‌بیگ» نوه تیمور لنگ، رصدخانه خود را در سمرقند بنا كرد. محققان تاسیس این رصدخانه و بعد از آن رصدخانه استانبول را حلقه انتقال این علم به غرب می‌دانند.
«الغ بیگ» كه خود اخترشناس بود، بهترین ریاضی‌دانان زمان همچون «غیاث‌الدین جمشید كاشانی» را در رصدخانه خود، كه پیشرفته‌ترین ابزارهای پژوهشی آن زمان از جمله قوسی از نصف‌النهار به ارتفاع ۵۰ متر را داشت، گردهم آورد.
این بنا به صورت مدور دو طبقه‌ای به قطر ۴۸ متری است كه محورهای میانی آن دقیقا با چهار جهت اصلی جغرافیایی روی نصف‌النهار سمرقند تطبیق می‌كند. تالارهای كار در طبقه همكف و زاویه‌یاب فخری برای رصد خورشید و ماه روی محور شمال-جنوب قرار داشت.
اولین گام‌های محققان ایرانی كه بی سرانجام ماند
اولین رصدخانه‌های مدرن كشور به همت دانشمندان و اساتید دانشگاه تهران راه‌اندازی شد. دكتر «آلینوش طریان» از شاگردان «پروفسور حسابی»، عضو سابق هیات علمی و استاد بازنشسته گروه فیزیك فضا و رئیس سابق بخش فیزیك خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیك از جمله این افراد است كه پایه‌گذار نخستین رصدخانه فیزیك خورشیدی در كشور بوده است.وی برای نخستین بار درس‌های فیزیك خورشیدی و اختر فیزیك را ارائه داد و ادامه فعالیت‌های وی منجر به ارائه نخستین تلسكوپ خورشیدی در كشور شد.این رصدخانه به دلیل قرارگیری در طرح توسعه شهر امروزه نابود شده است.
رصدخانه خورشیدی مركز ژئوفیزیك دانشگاه تهران در انتهای خیابان كارگر شمالی و در جوار مركز انـرژی اتمـی ایـران قـرار داشت و متعلـق بـه دانشـگاه تهران بوده است. در این مركز یك تلسكوپ ۱۵ سانتی‌متری ویژه رصد خورشید قرار داشت كه مجهز به فیلترهای Ha و Hb بوده كه توسط آن محققان می‌توانستند علاوه بر لكه‌های خورشیدی، فوران‌های سطح خورشـید را مشـاهده كرده و مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.
رصد خانه های ایران
رصدخانه های ایران در بسیاری از مواقع جزو برترین رصدگاه ها به منظور نجوم و ستاره شناسی بودند. یكی از پرطرفدارترین زیبایی های طبیعت، نمای آسمان در شب است. به همین منظور هرساله افراد زیادی به مكان های مختلف سفر می كنند تا بتوانند این زیبایی ها را از نزدیك تماشا كنند.
اما برای رصد ستارگان شما به شرایط خاص آب هوایی و جوی نیاز دارید، در یكسری شب های خاص، بهترین زمان برای حضور در بهترین نقاط ایران برای رصد ستارگان فرا می رسد. معمولاً بعد از شب بیست و یكم و قبل از هفتم هلال ماه، نور ماه كم بوده و شرایط در بهترین حالت برای تماشا ستارگان است. در دیگر شب ها امكان تابش نور ماه در آسمان است كه مانع دیده شدن ستارگان می شود. یا در شب های ابری، نمای آسمان زیر ابرها پنهان می شوند. حال به بررسی بهترین رصدگاه های ستارگان در ایران می پردازیم.
رصدگاه چك چك یزد
یزد یكی از شهرهای صحرایی ایران می باشد كه آسمان زلال و صافی دارد. در كویر آن روستایی تحت عنوان چك چك قرار دارد كه برای زرتشتیان مقدس است. این روستا علاوه بر اینكه مكان تاریخی است و ابنیه های تاریخی بسیاری در آن یافت می شود.، آسمان تاریك و به دور از آلودگی نوری دارد. رصدگاه چك چك یزد دارای كوه های سنگی می باشد كه عبادتگاه زرتشتیان هم به حساب می آید. اما به وجود كوه های سنگی، بازهم در تابستان هوا بسیار گرم و گاهی اذیت كننده می باشد. به دلایل بالا این مكان همیشه در سكوت است و یكی از بهترین مكان های رصد ستارگان می باشد.
برای رسیدن به این روستا باید از یزد راه میبد را به شمال غربی پیش بگیرید و حدود ۱۰ كیلومتر از اشكذر بگذرید تا از سه راهی خرانق به سوی این روستا، مسیرتان را تغییر دهید.این نكته را هم در نظر داشته باشید كه با توجه به وجود كوه های مرتفع در این مكان، افق ها كاملاً بسته است و ساعاتی هم طول می كشد تا ستارگان از پشت كوه بیرون بیایند.
رصدخانه رادكان
یكی از بهترین و مناسب ترین محل ها برای رصد اجرام آسمانی این رصدخانه است كه در ۷۸ كیلومتری شمال غرب مشهد قرار دارد. برج رصدخانه رادكان در نزدیكی روستایی به همین نام برای رصد آسمان ساخته شده است. نكته جالبی كه وجود دارد این است كه تا چند سال پیش همه بر این باور بودند كه این برج، مقبره یكی از پادشاهان ایلخانی است.این برج در زمان وزارت خواجه نصیرالدین طوسی برای هلاكوخان در ۱۳ فرسنگی مشهد بنا شد. این برج كه جزو بهترین رصدگاه های ایران است، توانایی تعیین آغاز سال نوری، تعیین ۴ فصل كبیسه و مشاهده اجرام آسمانی مثل سیاره زحل و دیگر سیارات را دارد.
رصدخانه كاروانسرای قصر بهرام
رصدخانه كاروانسرای قصر بهرام یكی از پرطرفدارترین محل هایرصد آسمان در بین شهرهای تهران، ری، اصفهان و كاشان است كه در گذشته اتراقگاهی در جاده ابریشم بود، اما امروزه تبدیل به اتراقگاه نجوم شناسان شده. در رصدگاه قصر بهرام شما امكان تماشای بخشی از كهكشان راه شیری، دب اكبر، دب اصغر و… را دارید.
علت وجود این زلالی آسمان در این مكان، دور بودن از شهرهای بزرگ و عدم وجود آلودگی نوری است كه ستارگان را در شب به نمایش می گذارد. این كاروانسرا در جنوب شرقی استان تهران در پارك ملی كویر قرار دارد. نزدیك ترین آدرس برای رسیدن به كاروانسرای قصر بهرام از مسیر شهر ورامین است. از ورامین به نزدیك ترین روستا به پارك ملی كویر كه روستای قلعه بلند است بروید. پس از رد شدن از روستا به پاسگاه محیط بانی مباركیه می رسید كه باید از محیط بانان سازمان حمایت از محیط زیست اجازه ورود بگیرید. پس از آن حدود ۶۰ كیلومتر را در جاده های خاكی را با نمای گیاهان بیابانی، تپه ها و گله های شتر رو به رو می شوید و درنهایت به كاروانسرای قصر بهرام می رسید.
رصدخانه طالقان
شهرهای شمالی ایران با توجه به حجم بارندگی زیادی كه دارند، معمولاً مكان های مناسبی برای رصد آسمان و ستارگان نیست. اما در برخی مواقع پس از باریدن باران، اگر بتوانید آسمان را مشاهده كنید، نمای زیبایی از آسمان پوشیده شده از ستاره را خواهید دید. بیشتر رصدگاه های ایران در مركز كشور قرار دارند اما رصدگاه طالقان در منطقه ای كوهستانی وجود دارد و در مناطق كوهستانی به دلیل وزش باد زیاد و افق های بسته، آسمانی تاریك برای علاقه مندان به رصد ستارگان ایجاد می كنند.
طالقان در ۳۰ كیلومتری شرق قزوین قرار دارد كه از شمال به رشته كوه های البرز منتهی می شود. برای رسیدن به شهر طالقان باید تهران را به سمت غرب ترك كنید. پس از رسیدن به این شهر، آت را با سوی شمال ترك كرده و در محدوده رشته كوه البرز مركزی، روستاهای متعددی وجود دارد كه از فراز هركدام می توان به تماشای آسمان زلال و پرستاره نشست.
رصدخانه تخت سلیمان تكاب
تخت سلیمان كه چهارمین اثر تاریخی ثبت شده ایران در سازمان جهانی یونسكو می باشد و بیش از ۶۰ بار در شاهنامه به آن اشاره شده است با داشتن آسمانی تاریك و صاف، به دور از هرگونه آلودگی، به محلی برای رصد ستارگان و آسمان تبدیل شده است. واقع شدن در دره، وزش بادهای موسمی ملایم، دور بودن از شهرهای بزرگ و عوامل دیگر، همگی بر نمایش بهتر ستارگان در آسمان دست به دست یكدیگر داده اند.رصدگاه تخت سلیمان تكاب جدای از آسمان پرستاره، دارای دریاچه، آتشكده، آب گرم و كوهی مشهور به زندان دیو است كه جذابیت این منطقه را چندین برابر می كند.
تخت سلیمان حدود ۴۵ كیلومتری شمال شرق شهرستان تكاب قرار دارد. اگر از تهران، جنوب یا مركز ایران قصد سفر به این منطقه را دارید جاده بیجار به تكاب، بهترین راه به شمار می رود. فاصله تهران به تكاب از مسیر تهران، قم، زنجان، بیجار و تكاب حدود ۵۵۰ كیلومتر است.رصدگاه های ستاره و آسمانی كه شما به عزیزان معرفی كردیم، جزو بهترین رصدگاه های ایران بشمار می روند. قطعاً مكان های دیگری برای مشاهده ستاره ها و رصد اجرام آسمانی وجود دارند كه در آینده به معرفی آنها می پردازیم.
رصدخانه زعفرانیه
رصدخانه «زعفرانیه» از جمله رصدخانه‌های موجود در كشور است. این رصدخانه نخستین مركز آموزشی نجوم در ایران است كه در رده سنی كودك و نوجوان فعالیت می‌كند. این مركز در سال ۱۳۶۷ فعالیت خود را آغاز كرده است و تاكنون جمع كثیری از علاقه‌مندان به نجوم آماتوری را در خود پرورش داده است.
بسیاری از مراكز ایرانی كه در زمینه نجوم آماتوری فعالیت می‌كنند، از این مركز الگو و حتی آموزش گرفته‌اند. بسیاری از نخستین‌های ایران در زمینه نجوم نیز به این مركز باز می‌گردد كه شامل نخستین آسمان‌نمای ساخته شده در ایران، نخستین تلسكوپ ساخته‌شده در ایران، نشر نخستین تقویم نجومی، نخستین نمایشگاه عكس‌های نجومی، برگزاری روز نجوم و برگزاری روز فضا می‌شود.
رصدخانه كاسین
رصدخانه كاسین یكی از مدرنترین رصدخانه های خاورمیانه است در ارتفاع ۱۸۶۰ متری از سطح دریا در شهر خرم‌آباد در غرب ایران و بر فراز قلعه كوه مدبه معروف به بام خرم‌آباد قرار گرفته است. گفته شده است كه این رصدخانه بلندترین در بین كشورهای تركیه، سوریه، عراق، عربستان، عمان، اردن، قطر، كویت، لبنان، فلسطین، بحرین، افغانستان، یمن، امارات متحده عربی شناخته شده است. این طرح كلان ملی كه توسط خانواده نسائی و با محوریت ساناز و محمد نسائی ساخته شده و زیر نظر معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری می باشد، یك مجتمع علمی، تحقیقاتی، اقامتی، پذیرایی، گردشگری است و امكان اقامت ۱۰۰ ستاره‌شناس به صورت هم‌زمان در این رصدخانه وجود دارد. جالب است بدانید كه این طزح بصورت صد در صد خصوصی راه اندازی شده است.
رصدخانه كاسین مركز نجوم و ستاره شناسی دانش بنیان در ایران است كه توانسته آمیزه ای از طبیعت و دانش را در ارتفاعات زاگرس و بام لرستان برای بازدیدكنندگان و محققان داخلی و خارجی به ارمغان آورده و با جاذبه های گردشگری خاص فناورانه، نوآوری در این زمینه پدید آورد. رصدخانه كاسین با عضویت در اتحادیه صنایع هوافضایی ایران، تلاش می كند تا به مخاطبان سطوح مختلف، دنیای مدرن فناوری های فضایی را نشان دهد و به سئوالات ذهن كنجكاو آنان پاسخ دهد.
رصدخانه مهر بوشهر
این رصدخانه در فاصله ۳۰ كیلومتری شهر بوشهر در روستای «گورك سادات» بنا شده و متعلق به وزارت آموزش و پرورش است.
این رصدخانه مجهز به یك تلسكوپ «اشمیت كاسگرین» ۱۶ اینچی است كه با آن می‌توان ۱۴۵ هزار جرم آسمانی را رصد كرد. این رصدخانه با گنبدی به قطر ۶ متر، بزرگترین رصدخانه دانش‌آموزی كشور است كه در سال ۸۴ تاسیس شده است.
رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت
مجموعه رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت با نام «رصدخانه آیت‌الله صالحی مازندرانی» به عنوان تنها رصدخانه استان‌های شمالی كشور و نخستین رصدخانه استان مازندران است. این رصدخانه در یكی از شهرهای شهرستان سوادكوه استان مازندران بر روی یكی از تپه‌های این شهر بنا شده است.
رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی
این رصدخانه شامل یك تلسكوپ آینه‌ای به قطر ۷۰ سانتی‌متر و یك تلسكوپ خورشیدی است و روی كوه‌های سهند نصب شده است. این رصـدخانه متعلـق بـه دانشـگاه تبریـز اسـت و علاوه بر تلسكوپ‌های فوق، مجهز به دستگاه نورسنج نیز است.
رصدخانه ابوریحان بیرونی
این رصدخانه در شهر شیراز قرار دارد و متعلق به دانشگاه شیراز است و در برگیرنده تلسكوپ انعكاسی به قطر ۵۱ سانتی‌متر است و همچنین مجهز به دستگاه نورسنج و كامپیوتر است.
رصدخانه بخش فیزیك دانشگاه فردوسی مشهد
این رصدخانه دارای چهار تلسكوپ آینـه‌ای و ثابت به قطرهای ۳۵ سانتی‌متر، ۲۰ سانتی‌متر، ۱۵ سانتی‌متر و ۶ سانتی‌متر بوده و اولـین رصـدخانه مجهـز بـه آشـكاركننـده (Device Coupled Charged (CCD اسـت و رصد كهكشان‌ها و اجرام دور و مشاهده این اجرام بر روی مانیتور كامپیوتر امكان نورسـنجی سـتارگان دوتایی با استفاده از آشكارساز در این رصدخانه امكان‌پذیر است.
رصدخانه شهرداری فسا
وقتی از سمت شیراز وارد شهر فسا شوید، در سمت راست ورودی شهر تپه‌ای به نام تپه «كدیوری» واقع شده است كه در بالای این تپه رصدخانه فسا واقع شده است. این رصدخانه شامل اتاق تلسكوپ و اتاق افلاك نما و مجهز به تلسكوپ ۶ اینچ نیوتونی و ۱۴ اینچی است.
رصدخانه دانشگاه كاشان
این رصدخانه در مجاورت بنای تاریخی «چارتاقی» نیاسر واقع شده است. این بنا در یك طبقه ساخته شده و در قسمت فوقانی آن گنبد متحرك رصدخانه با قطر ۴ متر نصب شده است. در داخل ساختمان نیز فضاهایی برای نصب یك دستگاه آسمان‌نمای آموزشی با چتری به قطر ۳ متر همچنین فضایی برای لابراتوار عكاسی و استقرار تلسكوپ‌های قابل حمل در نظر گرفته شده است.
در این رصدخانه همچنین یك دستگاه CCD و یك دستگاه Video CCD جهت ثبت و انتقال تصاویر از تلسكوپ به كامپیوتر تهیه شده است.
رصدخانه دانشگاه كاشان به لحاظ آموزشی و پژوهشی می‌تواند جزء رصدخانه‌های مهم كشور محسوب شود كه به انواع تلسكوپ‌ها مجهز است و از نظر موقعیت مكانی استقرار رصدخانه در منطقه نیاسر با توجه به جوانب امر و دسترسی به امكانات در مكان بسیار خوبی قرار گرفته است.
رصدخانه ابن صلاح همدانی
مركز اخترشناسی «ابن صلاح همدانی» وابسته به معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان است كه به علت دارا بودن گنبد، سالن اجتماعات، آسمان‌نما و كتابخانه تخصصی بزرگترین رصدخانه در غرب كشور محسوب می‌شود.
امكانات پژوهشی مركز اخترشناسی شامل دو دستگاه تلسكوپ ۸ و ۶ اینچی، یك دستگاه آسمان‌نما، گنبد با قابلیت كنترل از راه دور ، دستگاه‌های Sensor Sky (جستجوگر آسمان) و دوربین مخصوص عكسبرداری از اجرام سماوی، فیلترهای رصدی ویژه است.
محل احداث این رصدخانه بر بلندای یكی از تپه‌های مشرف به شهر همدان موسوم به تپه «حاج عنایت» است.
رصدخانه و آسمان‌نمای دانشگاه بیرجند (رصدخانه دكتر مجتهدی)
دانشگاه بیرجند صاحب یكی از رصدخانه‌های حرفه‌ای است كه بر بلندای دومین ارتفاع منطقه بیرجند در جوار «مزار بی‌بی زینب خاتون» روستای «كاهی» (۵۵ كیلومتری جاده بیرجند – زاهدان) واقع شده است و به عنوان یكی از چهار نامزد اصلی برای ساخت رصدخانه ملی ایران انتخاب شده بود.
اصلی‌ترین ابزار رصدخانه یك تلسكوپ ۱۴ اینچ قدیمی سلسترون است كه توسط دكتر سیروس مشار از خیرین شهرستان سربیشه در سال ۱۳۸۰ به آنجا اهدا شده است.
رصدخانه كوثر اصفهان
رصدخانه «كوثر» یكی دیگر از مدرنترین رصدخانه‌های آماتوری-حرفه‌ای كشور و معروف‌ترین رصدخانه ایرانی در جهان است. این رصدخانه كنترل از راه دور، پروژه‌ای مشترك میان مراكز پژوهشی است كه ساختمان و گنبد رصدخانه آن توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است.
اگرچه این رصدخانه بزرگترین رصدخانه ایران نیست، ولی از لحاظ فناوری‌های به كار رفته در رتبه‌ای بالاتر از دیگران قرار دارد؛ چراكه این رصدخانه مجهز به كنترل از راه دور، پخش زنده اینترنتی و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی است؛ ضمن آنكه پروژه‌های مشترك بین‌المللی با دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشی را اجرایی كرده است.
پخش زنده اینترنتی یكی از معروف‌ترین برنامه‌های این رصدخانه در جهان است و پروژه «فونیكس» به عنوان یك فناوری ایرانی است كه شامل یك برنامه رصدخانه كنترل از راه دور می‌شود و از طریق آن كاربران از طریق شبكه محلی رصدخانه به «كوثر» متصل می‌شوند.
پروژه كاوشگر ماه هم كه در واقع دائرةالمعارفی شامل اطلس ماه و نقشه ماه است، از دیگر محصولات رصدخانه «كوثر» بشمار می‌رود.
تجهیزات این رصدخانه شامل سامانه كنترل از راه دور، تلسكوپ ۱۴ اینچ، سامانه كنترل رایانه‌ای، ثبت تصویر از تلسكوپ طیف‌نگار با كیفیت بالا، سامانه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نرم‌افزارهای رصد رادیوئی خورشید، نرم‌افزارهای شبیه ساز، تجهیزات جنبی مطالعه خورشید و سری فیلترها می‌شود.
رصدخانه دانشگاه زنجان
طرح رصدخانه دانشگاه زنجان به همت تعدادی از اساتید گروه فیزیك و همكاری مسؤولان دانشگاه به تصویب رسید و در سال ۱۳۸۹ ساختمان آن و گنبد ۴.۵ متری آن ساخته شد.
گنبد رصدخانه از نوع آلومینیوم كامپوزیت تك جداره بوده و قطر خارجی آن ۴.۵ متر است و در نوع خود گنبد بزرگی به شمار می‌رود.
تجهیزات نجومی آن شامل تلسكوپ بازتابی ۱۶ اینچ، دو تلسكوپ بازتابی ۸ اینچی، تلسكوپ نیوتونی ۸ اینچی Watcher Sky (جستجوگر آسمان)، تلسكوپ نیوتونی ۸ اینچی و دو دستگاه كامپیوتر به همراه نرم‌افزارهای نجومی می‌شود.
رصدخانه ۱۶ اینچ در ماهدشت
نخستین رصدخانه سازمان فضایی ایران در مركز فضایی البرز (ماهدشت) بنا شد. تلسكوپ این رصدخانه ۱۶ اینچ است. تلسكوپ این رصدخانه در همكاری با سازمان همكاری‌های فضایی آسیا اقیانوسیه، توانست تصاویر زیبایی از اجرام سماوی را تا قدر (درخشندگی) ۱۴ دریافت كند.
برنامه‌های این رصدخانه مشاهده تصاویر گذر سیاره زهره، ماه شوال و رصد ماهواره‌هایی كه از آسمان ایران عبور می‌كنند، است.
سخن آخر
اینكه در روزگارانی ایران توانست دانشمندان نجومی به دنیا معرفی كند، نشان‌دهنده اهتمام بزرگان هر دوره برای توسعه علمی بوده است و در تندبادهای تاریخ این علم به فراموشی سپرده و به عنوان علم لوكس و تجملی شناخته شد.
به باور محققان این حوزه، این رویكرد موجب شده است تا رصدخانه‌های موجود در كشور در حد رصدخانه‌های آماتوری باقی بمانند، ولی دانشمندان و محققان این حوزه تلاش‌های زیادی صورت دادند؛ به گونه‌ای كه برخی از آنها موفق به اجرای پروژه‌های مشترك با برخی از كشورها شدند. این امر مصداق «بی‌بال پریدن هنر است» خواهد بود.