یخدان مویدی كرمان از یادگارهای اواخر دوره صفویه است و نظیر دیگر یخچال‌های تاریخی، از آن به‌منظور نگهداری یخ برای روزهای تابستان استفاده میكردند. نام مویدی به قنات مشهور مویدی بازمی‌گردد كه آب یخچال از آن تامین می‌شد. البته برخی می‌گویند صاحب یخدان، فردی به نام مویدالدین ریحان، یكی از كارگزاران حكومت كرمان بوده است.آب انبار یخدان موبدی كه در محله كوچه موبدی قرار دارد از معروفترین آب انبارهای موجود می باشد كه در حال حاضر متروكه ولی پا بر جاست. در حال حاضر آب یخدان ها خشك شده و از آنها به عنوان نمونه ای از میراث های به جا مانده از پیشینیان یاد می شود.
آب آشامیدنی مردم در قدیم از آب موجود در مخازنی تامین می شد كه به آب انبار موسوم بودند. این مخازن را از منابع آبی از قبیل رودخانه، قنات، چشمه و یا آب باران پر می كردند. همچنین در این آب انبار پشت دیوارهای بلند سطوحی صاف تعبیه می كردند كه در شب های زمستان آب آن قسمت یخ می بست و از این یخ در فصل تابستان به وفور استفاده می كردند. نكته جالب توجه در این یخدان این بوده كه آب آن از قنات تامین می شده و فالوده فروشان صاحب آنها بودند.اگر پای صحبت قدیمی‌های كرمان بنشینید، می‌گویند در ساعات ابتدای صبح‌های تابستان، فالوده‌فروش‌ها فالوده كرمانی را در سایه یخچال‌ها درست میكردند و به مردم می‌فروختند. بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد یخدان‌ها به مكانی برای تفریح و استراحت مردم نیز تبدیل شده بودند.
معماری یخدان مویدی
عناصر تشكیل‌دهنده یخدان مویدی نظیر دیگر یخدان‌ها عبارت‌اند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. مصالح بنا را خشت خام و ملات گل تشكیل می‌دهند. خشت خام عایق حرارتی است و گرما را به داخل یخچال عبور نمی‌دهد. پله‌های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت‌ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یك لایه جدید خشت و گل روی گنبد می‌كشیدند.
پلان مخزن دایره‌ای شكل است كه گنبدی از نوع «بستو» (نوعی قوس بیضی شكل) روی آن احداث كرده‌اند. نوك این ساختار مخروطی شكل به‌گونه‌ای ساخته شده است كه حداقل میزان تابش آفتاب را جذب كند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث میكردند كه با وزش باد و استفاده از سایه، دمای هوا را به‌صورت محسوس كاهش دهد. این دیوارها سایه‌انداز نام دارند.
طرز كار یخدان مویدی
یخ‌سازی
برای تامین آب یخچال‌های خشت و گلی عظیم، آب به‌وسیله قنات‌ها به انتهای یخدان هدایت می‌شد . همیشه چند نفر كارگر در این یخچال‌ها در حال فعالیت بودند. مقداری آب از طریق تعدادی حفره، هر شب روی توده‌های یخ‌های قبلی هدایت می‌شد. این میزان چنان بود كه سرمای یك شب بتواند آن را منجمد سازد؛ به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ‌گیر از چند سانتی‌متر تجاوز نمی‌كرد. این شرط فنی به‌خوبی می‌رساند كه یخچال‌سازان مجبور بودند با كمال دقت سطوح یخ‌گیری را طراز كنند.
انتقال یخ به انبار
پس از آن كه تقریبا قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسید، یخ‌ها را قطعه قطعه میكردند و داخل منابع یخ می‌ریختند و انبار میكردند. انبارهای یخ مانند آب‌انبارهای مدور ساخته شده بود و در مجاورت سطوح یخ‌گیری قرار داشت. روی هر طبقه از یخ‌ها مقداری كاه می‌ریختند تا از چسبیدن آنها به یك‌دیگر جلوگیری شود. در برخی موارد، یخ‌سازان خوش‌ذوق دانه‌های یاقوتی رنگ انار را روی یخ‌های پاك می‌ریختند و در تابستان یخی زیبا و دلفریب زینت‌بخش سفره ثروتمندان می‌شد.
انبار
این انبارهای یخ دارای دو راهرو بودند كه یكی برای انباشتن یخ‌ها پس از تهیه به‌كار می‌رفت و دیگری برای بیرون آوردن آنها در فصل تابستان استفاده می‌شد. همچنین در كف انبار یخ، یك یا چند چاه مخروطی شكل پیش‌بینی شده بود تا آب‌های حاصله از ذوب یخ‌ها در فصل گرما، به‌وسیله آبراهی در كف یخدان به آن منتقل می‌شد.
بازدید از یخدان مویدی
در حال حاضر یخدان مویدی در میان فضایی سبز واقع شده و بازدید از ساختمان آن در سراسر روز ممكن است. البته توصیه می‌كنیم برای بررسی دقیق‌تر، ساعات روشنایی به آن مراجعه كنید. فضای درونی یخدان در حال حاضر (سال ۱۴۰۰) قابل بازدید نیست.
نحوه دسترسی
آدرس : استان كرمان، كرمان، خیابان شهید كامیاب (ابو حامد)
