اولین های ایران در تبریز را در این مطلب جمع آوری كرده ایم . تبریز كه به شهر اولین ها معروف است شهری تاریخی با قدمت بیش از ۴۰۰۰ سال است كه بر پهنه شمالی رشته كوه سهند گسترده شده است . این شهر تاریخی از طریق جاده ابریشم، شرق و غرب دنیا را از گذشته‌های دور به هم پیوند داده و مركز تجاری و بازرگانی دنیای آن روز بوده است.سیاحان و جهانگردان بسیاری از عظمت و شكوه تبریز یاد كرده‌اند و شعرا، عرفا، ادبا و مشاهیر بزرگی از این سرزمین به آسمان و فرهنگ و ادب ایران و مشرق زمین نا بخشیده‌اند.
تاریخ گواه نام درخشان آذربایجان است كه به عنوان مهد تمدن همواره مورد توجه بوده است. این دیار دیرینه تاریخ كه به قولی مهد «اولین‌هاست » در عرصه صنعت‌های مدرن از همان ابتدا تاریخچه روشنی برای خود رقم زده و در پذیرش روند مدرن گرائی اروپائی به جهت رفت و آمد بازرگانان و مسیون‌های اروپائی از دوران آق‌قویونلوها و قراقویونلوها و سپس صفویه به تبریز و همچنین در دوره قاجاریه به ویژه پس از جنگ‌های ایران و روس و افزایش نقش همسایگی روسها، زودتر از استان‌های دیگر با پدیده‌های تازه یافته در غرب آشنا شده است. تأسیس نخستین چاپخانه، نخستین مركز آموزشی، انتشار نخستین روزنامه و … در آذربایجان گواه این مدعاست. بنابر این از جمله عناوینی كه شایسته نام و سرزمین حماسه و غیرت شهر تبریز است شهر پیشگامان و به عبارتی «شهر اولین‌ها» می‌باشد. چراكه در هر زمینه‌ای كه بنگریم خواهیم دید یكی از اولاد خلف با عزم این دیار، با كوچك شمردن دشواری‌های بزرگ قدم پیش گذاشته و با گشودن راه نوینی در پیش پای هموطنانش آنان را با یكی از اصول تمدن جدید آشنا ساخته و با هموار نمودن ناهمواری‌ها صفحه‌ی جدیدی را در تاریخ معاصر این مرزوبوم ورق زده است.
اولین چاپخانه
تاریخ تأسیس: ۱۲۳۲ هجری قمری
مؤسس: میرزا زین‌العابدین تبریزی
میرزا زین العابدین تبریزی ملقب به «پدر صنعت چاپ ایران» در سال ۱۲۳۲ ه.ق نخستین ماشین چاپ را كه از نوع سربی یا حروفی بود از روسیه وارد تبریز كرده و در محله ویجویه نصب نمود، پس از ۸ سال این صنعت را به تهران برد.
گسترش این صنعت مادر آثار علمی، ادبی، فرهنگی به ویژه روزنامه و كتاب را دردیگر شهرهای ایران اشاعه دادند.
اولین روزنامه نگاری ملی
تاریخ انتشار: ۱۲۹۲ هجری قمری
ناشر: آقا محمد طاهر تبریزی
اولین جراید ایران كه در دوران سلطنتی قاجار، نخست در تهران و سپس در تبریز منتشر شدند، اولین روزنامه به نام روز نامة اختر كه از سال ۱۲۹۲ ه.ق / ۱۸۷۵ میلادی، به تشویق میرزا نجفعلی خان تبریزی، یكی از مأموران دولت ایران در پایتخت عثمانی، به مدیریت آقا محمد طاهر تبریزی و به نویسندگی میرزا مهدی خان تبریزی آغاز به كار كرد، به مدت ۲۱ سال در استانبول منتشر شد و در این مدت توانست گام‌های ارزنده خدمت به ملت ایران بردارد. نویسندگان این روزنامه، از روشنفكران و انقلابیونی بودند كه بر اثر استبداد قاجار، ایران را ترك كرده بودند.
حدود ۱۵ سال بعد از انتشار اختر بود كه نشریات دیگر چون قانون، حكمت، ثریا، حبل المتین، پرورش و . . . پیدا شدند.
اولین شعر نو ونقد ادبی
تاریخ: انقلاب مشروطه
پیشگامان: جعفر خامنه‌ای، شمس كسایی و تقی رفعت
شعر نو ونقد ادبیدر دوران انقلاب مشروطیت، در شهر انقلابی تبریز به وجود آمد و می توان گفت این دو پدیده ی ادبی محصول شرایط تاریخی بودند كه در این شهر تاریخ ساز پدید آمدند.
پیشگامان این نهضت ادبی، جعفر خامنه ای، شمس كسایی و تقی رفعت بودند.
اولین ترجمه كتب خارجی
سال ترجمه: ۱۱۹۸ شمسی
مترجم: میرزا رضا مهندس‌باش تبریزی، میرزا عبداللطیف طسوجی تبریزی
ترجمه كتب به زبان‌های مختلف نیز، اولین بار از تبریز آغاز گردید و از این طریق ایرانیان با فكر، اندیشه و تجارب دیگر ملت آشنا شدند.
نخستین بار میرزا رضا مهندس باش تبریزی، آثار تاریخی ولتر، یعنی پطر كبیر و شارل دوازدهم را از انگلیسی به فارسی برگرداند. میرزا عبد اللطیف طسوجی تبریزی، نیز برای نخستین بار اثر معروف « هزارو یك شب» را از عربی به فارسی برگرداند. نثر فارسی ترجمه با قلم توانمند ایشان تاثیر عمیقی بر نوشتار فارسی بر جای نهاد.
اولین مهندس انشاء جدید
تاریخ: ۱۳۱۹ ه.ق
نویسنده: میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی (طالبوف)
میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به طالبوف نخستین نویسنده كودكان ایران است. كتاب احمد یا سفینه طالبی او كتابی( در زمینه نثر) برای كودكان كه مانند سایر آثارش به دور از پیچیدگی‌های لفظی و به سبكی ساده و روان نوشته شده است و همین نوع خاص نوشته‌های طالبوف، او را مهندس انشای جدید نامید.
اولین كتاب داستان مصور كودكان
شاعر: ایرج میرزا
نقاش: سید رسام ارژنگی تبریزی
ایرج میرزا شاعر نامدار تبریزی در زمینه‌ی شعر كودكان پیشگام است. همچنین سید عباس رسام ارژنگی تبریزی نخستین نقاش ایرانی است كه داستان‌های كودكانه را به تصویر كشیده و اولین كتابهای داستان مصور برای كودكان ایرانی را خلق كرده است.
اولین رمان
سال: ۱۲۳۶ شمسی
نویسنده: آخوندزاده
میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال ۱۱۹۱ خورشیدی برابر با ۱۸۱۲ میلادی و ۱۲۲۸ هجری قمری در شهر نوخه (شكی ) زاده شد. بر اثر علاقه و اشتیاق به تئاتر بود كه آخوندزاده با« و.آ.ساللوگوب» آشنا شد. این شخص معترف بود كه آخوندزاده درام نویس بسیار با استعدادی است . او بعد ها حتی نوشت كه استعداد قدرت طنزی آخوندی به حدی امید بخش است كه اگر از روی بصیرت توجیه شود او بنیانگذار تئاتر ملی خواهد گردید.
میرزا فتحعلی آخوندزاده پدر و استاد و نمایشنامه نویسان ایران اولین رمان ایرانی را تحت عنوان «ستارگان فریب خورده ـ حكایت یوسف شاه سراج» به زبان تركی نوشت. آخوندزاده در طول پنج سال شش نمایشنامه نوشت كه همه را میرزا جعفر قراجه داغی در زمان نویسنده به فارسی برگرداند.
آخوندزاده اولین سازنده قالب‌های امروزی نمایش در مشرق زمین می‌باشد. او همچنین جز نخستین كسانی است كه به موضوع زن و مشكلات زنان ایرانی در آثارش می‌پردازد. هرچند او در نمایشنامه‌هایش به مسأله آزادی و مشكلات زنان می‌پردازد اما راه حلی برای نجات آنان نیز ارائه نمی‌كند.
گویا نخستین كسی است كه معایب الفبای ملل شرقی را دریافته و رسالاتی در این باب نوشته و نمونه‌هایی از خط جدید ارائه داده و در پیشرفت آن كوشش‌ها كرده است.
اولین دایره المعارف اسلامی
تاریخ: ۱۲۱۸ ه. ق
مؤلف: میرزا محمد حسن زنوزی تبریزی (فانی )
میرزا محمد حسن زنوزی تبریزی متخلص به فانی از روحانیون عالیقدر آذربایجان، اولین دایره المعارف اسلامی را تحت عنوان «ریاض الجنه » در سال ۱۲۱۸ ه.ق در روزگارانی به پایان برد كه از مدارس، دانشگاه‌ها و كتابخانه‌های امروزی خبری نبود.
این دانشمند عالیقدر، خود را چنین معرفی می‌كند: محمد المدعو بالحسن ابن عبد الرسول ابن حسن ابن محمدرضا الحسینی الزنوزی التبریزی.
علت این كه وی خود را علاوه بر زنوزی، تبریزی معرفی می‌كند، آن است كه، شخصیت اجتماعی و افكار علمی وی در این شهر معارف پرور، پرورش یافته و شكل گرفته است.
اولین مدرسه كرو لال ها
سال تأسیس: ۱۳۰۳ شمسی
مؤسس: جبار باغچه‌بان
جبار عسگرزاده (باغچه بان ) اولین مولف و ناشركتاب كودك در ایران، برای نخستین بار، بارقه امید در دل آن دسته از كودكانی كه از نعمت شنوایی محروم بودند دمید و با بنیان گذاری اولین مدرسه كرو لال‌ها در تبریز توانست به این نوباوگان، شخصیت و حیات مجدد بخشید.
علیرغم دشواری‌های وسیع چاپ و كلیشه، یكی از كتابهای وی با عنوان «بابا برفی» توسط كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی كتاب كودك آن را به عنوان بهترین كتاب كودك انتخاب كرد.
این مرد واراسته در سال ۱۳۰۳ شمسی مربی اولین كودكستان ایران با نام « باغچه اطفال » گردید و نام خود را از عسگرزاده به باغجه بان تغییر داد.
اولین كودكستان
تاریخ تأسیس: ۱۳۰۳ شمسی
مؤسس: ابوالقاسم فیوضات
ابوالقاسم فیوضات مرد دانش دوستی كه برای اولین بار در ایران نخستین كودكستان را با نام « باغچه اطفال » به سرپرستی جبار باغچه بان به سال ۱۳۰۳ در تبریز بنیان گذاشت.
اولین مدرسه نابینایان
تاریخ تأسیس: ۱۳۰۵ شمسی
مؤسس: آلمانی‌ها
نخستین مدرسه برای نابینایان نیز در در تبریز تأسیس شده است. در این زمینه نیز، مرحوم حسین امید این اطلاعات را می دهد:
مدرسه كران در تبریز به واسطه یك میسیون آلمانی اداره می‌شد. این مدرسه، در سال ۱۳۰۵ شمسی به وسیله هیأتی كه آلمانی بودند و در این قسمت متخصص بودند تأسیس یافت.
اولین مدرسه به سبك نوین
مؤسس: حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی
حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی، نخستین مدرسه را به سبك نوین و بر اساس اصول فنوتیك در تبریز بنیان گذاشت و سپس آموزش و پرورش نوین را در سایر نقاط ایران اشاعه داد. امروزه از بركت مجاهدت‌های وی بیش از ۲۰ میلیون دانش آموز و ۲ میلیون دانشجو در سراسر كشور به تحصیل مشغولند. بنابه نوشته فریدون كوچرلی «در تمام دنیای اسلام، آذربایجان نخستین خطه‌ای است كه تدریس با اصول صوتی در آن آغاز گردیده است.»
اولین مدارس حرفه‌ای و بازرگانی
تاریخ تأسیس: ۱۳۰۱ شمسی
مؤسس: محمد علی تربیت
زنده یاد حسین امی، درباره تأسیس نخستین مدرسه بازرگانی به همت مرحوم محمدعلی تربیت می‌نویسد: توجه مرحوم تربیت براین بود كه در برنامه مدارس متوسط تغییراتی حاصل و آن‌ها را با محیط و احتیاجات محلی متناسب سازد؛ بنابراین درصد تأسیس یك مدرسه متوسط تجارت برآمد كه محصلین در آن به امور بازرگانی آشنا شوند و برای این مقصود به یاری چند تن از متخصصین، برنامه مخصوص نوشته و مدرسه دولتی تجارت در سال ۱۳۰۱ افتتاح گردید.
مدرسه تجارت با مدیریت مرحوم علی مجیر مولوی «و مجیر الدوله » تأسیس شد.
اولین كتابخانه عمومی
تاریخ تأسیس: ۱۳۰۰ شمسی
مؤسس: محمد علی تربیت
وجود كتابخانه‌های غنی در هر شهری نشانگر پیشرفت فرهنگ و تمدن در آن دیار است و این كتابخانه‌ها كانون‌های پر ارجحی هستند كه راه را برای پیشرفت جوامع در اغلب زمینه ها فراهم می‌كنند.
در تاریخ معاصر ایران در زمینه تأسیس كتابخانه عمومی و قرائتخانه نیز تبریزی‌ها پیشگام هستند. نخستین قرائتخانه كتابخانه عمومی ایران در سال ۱۳۱۲ ه.ق توسط مرحوم میرزاحسن خان خازن لشكر با كتابداری میرزا حسن شریعتمدار در تبریز تأسیس شد.
كتابخانه عمومی نخستین كتابخانه دولتی ایران است كه در سال ۱۳۰۰ ه.ش به همت محمد علی تربیت در تبریز ایجاد شد.
اولین سینما
تاریخ تأسیس: ۱۲۷۹ شمسی
مؤسس: علی وكیلی
سینما سولی، اولین سینما در ایران، در زمستان ۱۲۷۹ شمسی یعنی ۵ سال بعد از اختراع سینما به دست برادران لومیر، توسط كاتتولیك، در تبریز تأسیس شد و۲۶ سال بعد اولین سینمای پایتخت در سال ۱۳۰۵ به همت یك تبریزی به نام علی وكیلی افتتاح شد و همچنین علی وكیلی نخستین نشریه سینمای را در سال ۱۳۰۹ شمسی منتشر كرد.
در سینما سولی كه در پاساژ تبریز(خیابان پهلوی سابق) با گنجایش ۱۰۰ نفر هر روز یك نوبت فیلم نمایش داده می‌شده است.
اولین نمایشنامه و تئاتر
بنیانگذار: میرزا آقا تبریزی
شهر تبریز، اجرای نخستین نمایشنامه‌ها را با بنیانگذاری ادبیات نمایشی توسط میرزا آقا تبریزی در دوران سلطنت ناصر الدین شاه تجربه نمود.
اولین عكاسی
تاریخ:۱۲۲۲ ه.ق
عكاس: ملك قاسم میرزا
فن عكاسی و عكسبرداری نیز برای نخستین باردر تبریز به همّت و ابتكار ملك قاسم میرزا در (۱۲۷۷-۱۲۲۲ ه.ق) انجام شد.
نخستین دستگاه‌های عكاسی به روش داگرئوتیپ، به در خواست محمد شاه قاجار از كشورهای روسیه و انگلیس به دربار ایران وارد شد. با اطلاعاتی كه از كتاب مقالات گوناگون تألیف دكتر خلیل خان اعلم الدوله ثقفی از یادداشتهای ریشار خان، اولین عكاسی كه اعتماد السلطنه از او نام برده حاصل می‌شود این است كه اولین عكسبرداری برروی صفحه نقره در سال ۱۲۶۰ هجری قمری در تبریز، زمانی كه ناصرالدین میرزا ولیعهد بود انجام شده‌است. این دو دستگاه دوربین داگروتیپ یكی اهدایی از طرف ملكه انگلیس و دیگری هدیه امپراطور روسیه بودند.
اولین دانشكده فرش
تاریخ: ۱۳۷۳ شمسی
بنیانگذار: استاد عرب‌زاده تبریزی
استاد رسام عرب زاده تبریزی پدر فرش نوین ایران آرزو داشت كه دانشكده فرش در ایران تأسیس شود. در روزهایی كه استاد عرب زاده تبریزی، پدر فرش نوین ایران، چشم از جهان فرومی‌بست، آرزوی این هنرمند ارزنده تحقق اولین گروه دانشجویان این دانشكده در دانشگاه صنعتی سهند تبریز، تحصیل در رشتة فرش را آغاز كردند.
خوشبختانه دانشكدة فرش در تبریز ایجاد شده و به كار خود ادامه می‌دهد و تأسیس این مؤسسه عالی برای فراهم آوردن امكاناتی، جهت تولید فرش مرغوب و از نظر اقتصادی رونق بخشیدن به صنعت فرش، برای اولین بار، در سال ۱۳۷۳ شمسی، از سوی دانشگاه صنعتی سهند تبریز به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت پیشنهاد شد و همزمان با آن، از تمامی هنرمندان این رشته برای همكاری دعوت به عمل آمد و كمیت‌های تحت عنوان راه‌اندازی رشتة فرش در این دانشگاه تشكیل گردید.
بعد از دو سال كارِ كارشناسی، سر فصل دروس به وزارت فرهنگ و آموزش عالی فرستاده شد و بدین ترتیب، مجوّز تأسیس دانشكده فرش، برای نخستین بار به دانشگاه صنعتی سهند تبریز داده شد.
اولین ورزشكار ورزش نوین ایران
تاریخ: ۱۳۱۰ شمسی
ورزشكار: میر مهدی كهن ورزنده تبریزی
مردم آذربایجان از قدیم ترین ایام به ورزش علاقه مند بودند و از میان ورزشكاران، پهلوانان سرشناسی ظهور كردند كه نامشان در تاریخ مانده است. حتی این پهلوانان، در برهه‌هایی علیه ستم جباران قیام كرده‌اند.در سال‌های ۹۸۱-۹۷۹ ه.ق در زمان شاه طهماسب اول صفوی، مردم تبریز به رهبری «پهلوان یاری » بر علیه مظالم داروغه شهر، الله قلی بیگ استاجلو قیام می‌كنند و در محله‌های مختلف، كنترل شهر به دست پهلوانان می‌افتد، با این وجود ورزش هنوز در ایران همگانی نبود و عمدتاً منحصر به ورزش‌های باستانی یا زورخانه‌ای می‌شود.
در اوایل دهه ۱۳۱۰ میر مهدی كهن ورزنده تبریزی ، پدر ورزش نوین ایران، گام نخست را در دونیزه كردن آن برداشت.
اولین معلمین ورزش، شاگردان او بودند و نخستین نشریه ورزشی وی در سال ۱۳۰۷ شمسی منتشر شده است.
اولین طلایه داران پزشكی مدرن
تاریخ: (۱۳۴۱، ۱۳۴۷، ۱۳۴۸) نام پزشك: دكتر جواد هیأت
در زمینه بسط علم و دانش نوین و تكنولوژی نیز مجاهدت‌های نوآورانه تبریزیان، در خور تحسین و قدردانی است.
فرزندان سرافراز این خطه طلایه‌داران پزشكی مدرن هستند. نخستین طبیب محصل اعزامی به خارج از سوی عباس میرزا نایب السلطنه از تبریز بود و اولین كتابهای پزشكی در تبریز تأیف، ترجمه و چاپ گردید. نخستین آبله‌كوبی نیز در این شهر انجام گردیده است.
اولین عمل قلب باز در سال ۱۳۴۱ و نخستین عمل پیوند قلب در سال ۱۳۴۸ بر روی سگ ها و اولین عمل پیوند كلیه در سال ۱۳۴۷ به وسیله جراح تبریزی به نام دكتر جواد هئیت با موفقیت انجام گرفته است و برای اولین بار دندان مصنوعی در این شهر انساخته شد.
علاوه بر این ها نخستین دانشكده های پزشكی،داروسازی،دندان پزشكی ایران،انستیتو پاستور به دست پزشك تبریزی «دكتر محمد حسین لقمان ادهم» تاسیس گردیدهو جراحی نوین ایران را پروفسور یحیی عدل تبریزی بنیان گذاشته است.
نبز پدر علم روانشناسی ایران دكتر محمد تقی براهنی از فرزندان سرزمین علم و هنر تبریز است.
اولین دانشكده پرستاری
تاریخ تأسیس: ۱۲۹۵ شمسی
اولین دانشكده عالی پرستاری در تبریز در سال ۱۲۹۵ شمسی تأسیس شده است، نه تنها نخستین مدرسه عالی در این زمینه است كه در ایران بنیاد یافته، بلكه دوره دكترای پرستاری نیز، اولین بار در این دانشكده آغاز به فعالیت كرده است.
اولین كشاورزی مكانیزه ایران
تاریخ: ۱۳۰۹ شمسی
مؤسس: احمد حسین عدل
احمد حسین عدل تبریزی طلایه‌دار كشاورزی مكانیزه در ایران و مصطفی عدل پدر حقوق و عدلیه ایران از دیگر افتخار آفرینان این دیار كهن می‌باشند.
اولین پایگاه لرزه نگاری
تاریخ تأسیس: ۱۸۵۵ میلادی
زلرله‌نگاری نمونه دیگری از فعالیت‌های علمی كه برای اولین بار در ایران، درتبریز صورت گرفت فعالیت‌های لرزه‌شناسی بوده است. در این ارتباط نخستین پایگاه زلزله‌نگاری در اوایل سال ۱۸۵۵ م تقریباً ۱۵۰ سال پیش در تبریز به راه انداخته شد و نخستین ثبت دستگاهی زلزله در سال ۱۸۵۶ در همین پایگاه صورت گرفت.
اولین روابط عمومی
نام: دكتر حمید نطقی
دكتر حمید نطقی پدر روابط عمومی ایران نخستین كسی بود كه امكانات و قابلیت‌های روابط عمومی‌ها را پیشبرد اهداف سازمان‌ها برقراری ارتباط خلاق و فعال میان مردم و وزارتخانه‌ها و مؤسسات به نحو شایسته به كار گرفت.
اولین هوانورد
نام هوانورد: محمد تقی خان پسیان
محمدتقی معروف به كلنل محمدتقی خان پسیان در سال ۱۲۷۰ ش در تبریز زاده شد. وی نه تنها صاحب قلم و دارای قریحه هنری و ذوق ادبی بود بلكه نخستین هوانورد ایرانی است كه در كشور آلمان ۳۳ بار به هوانوردی پرداخته و می‌خواست این هنر را در ایران به جوانان آموزش دهد.
هم چنین تندیس از ماكت هواپیما و پیكره محمد تقی خان پسیان به عنوان اولین خلبان ایرانی توسط شهرداری تبریز در سال ۱۳۸۷ در سه راهی فرودگاه بین المللی تبریز رونمایی شد.
اولین تجارت به سبك نوین
مؤسس: علی وكیلی
علی وكیلی فرزند صالح، از خاندان معروف وكیلی‌های تبریز است وی از دوران نو باوگی، دارای استعداد شگرف سهامی عام را در ایران تأسیس نمود كه یك اقدام ابتكاری و مشاركت جویانه بود و به قول محمد تقی دامغانی، این اقدام در تشكیل شركت را جزء اولین قدم‌های همكاری اجتماعی مردم ایران می توان محسوب داشت.
اولین شركت سهامی عام
تاریخ: ۱۲۷۹ شمسی
مؤسس: حاج محمد كاظم ملك‌التجار تبریزی
حاج محمد كاظم ملك التجار تبریزی از رجال سرشناس دوره ی ناصری و شخص فعال در نهضت تنباكو،نخستین شركت سهامی عام را در ایران تاسیس نمود كه یك اقدام ابتكاری و مشاركت جویانه بود و به قول محمد تقی خان دامغانی«این اقدام در تشكیل شركت را جزء اولین قدم های همكاری اجتماعی مردم ایران می‌توان محسوب كرد.»
اولین كانون ایجاد ضرابخانه ماشینی و انتشار اسكناس
تاریخ: ۱۲۲۲ ه.ق
مؤسس: عباس میرزا نایب‌السلطنه
از اولین های تبریز، ایجاد ضرابخانه ماشینی و ضرب سكه سیمسن در تبریز بوده، از جمله اقدامات عباس میرزا نایب السلطنه به شمار می‌آید.
در تاریخ ایران اولین بار در سال ۶۹۳ ه.ق اسكناس(پول كاغذی) به نام چاو رواج یافت. در آن موقع كیخاتو ایلخان مغول بر ایران حكومت می‌كرد.
صورت چاو اینگونه بود كه پیرامون سطح كاغذ پاره مربع شكل كلمه شهادتین به خط خطایی نوشته و پایین آن نام (ایرنجین و تورجین) (عنوان كیخاتو و قاآن) ذكر شده بود و در میانه دایره ترسیم و رقم از نیم درهم تا ده دینار تعیین كرده بودند.(تبریز شهر اولین ها-سرداری نیا)
اولین محل احداث نخستین كارخانه‌ها
تاریخ: قاجار
مؤسس: عباس میرزا نایب‌السلطنه
در ادامه اصلاحات عباس میرزا نایب السلطنه،وی اقدام به تاسیس كارخانه اسلحه سازی در تبریز كرد.در دوره قجاریه،كارخانه‌های مهم توسط بخش خصوصی در تبریز تأسیس شدند، در دوران مشروطیت نیز همگام با توسعه سیاسی در آذربایجان، توسعه اقتصادی از جمله احداث كارخانجات مورد توجه آزادیخواهان بود. بدین ترتیب تبریز محل احداث نخستین كارخانجات را از آن خود كرد.
در سال‌های بعدتر نیز گسترش تأسیس كارخانجات متعدد تبریز دومین شهر صنعتی كشور بدل شد.
اولین مقاطعه كار راه سازی و ساختمان
مقاطعه‌كار: مهندس اصغر پناهی
راه‌سازی و ساختمان نیز از جمله زمینه‌هایی است كه تبریزی‌ها در این عرصه پیشگام بوده‌اند، به گفته مرحوم مهندس مهدی بازرگان «مهندس اصغر پناهی از محصلین آذربایجانی كه در آغاز ساختمان راه آهن، مقاطعه كاری قطعه ۱۸ را انجام داد. اولین و مهمترین مقاطعه كار ایرانی عملیات راه‌سازی و راه آهن و ساختمان‌های دولتی شد.»
اولین شهری كه در ایران صاحب تلفن شد
تاریخ: ۱۲۸۰ شمسی
به همّت: قاسم خان والی
شهر تبریز در سال ۱۲۸۰ شمسی بنا به موقعیت مهم سیاسی اقتصادی و فرهنگی‌اش كه در آن روزگار ولیعهد نشین و مركز ثقل كشور بود با همت عده‌ای از رجال دلسوز و دور اندیش از جمله قاسم خان والی معروف به امیر تومان كه چند سال بعد از آن به عنوان اولین شهردار تبریز برگزیده شد دارای نخستین مركز تلفن در ایران گردید و محل اداره تلفن نیز در خیابان مجید الملك واقع بود. .(تبریز شهر اولین ها-سرداری نیا)
تلفن یا دورگو از دستگاه‌های ارتباط از دور است كه برای انتقال صدا بكار می‌رود. نخستین تلفن توسط الكساندر گراهام بل اختراع شد و تبریز نخستین شهر ایران بود كه صاحب تلفن شد.
اولین كارخانه برق
تاریخ تأسیس: ۱۲۸۱ شمسی
مؤسس: قاسم خان والی
در سال ۱۲۸۱ خورشیدی (۱۳۲۰ ه.ق) امتیاز تأسیس كارخانه برق به نام مرحوم قاسم خان والی صادر شد و آن مرحوم كارخانه برق را در پل شاهی دایر نمود. دكتر رضازاده شفق نیز گفته است: وقتی قاسم خان امیر تومان وقت به آذربایجان چراغ الكتریك آورد در استانبول چراغ‌ها را با نفت روشن می‌كردند و در روسیه طرح راه آهن سیبری را ریخته بود ولی چراغ‌های رنگارنگ الكتریك را در خیابان مجیدی تبریز روشن كردند.
اولین برج آتش نشانی
تاریخ افتتاح: ۱۲۹۶ شمسی
مؤسس: قاسم خان والی
نخستین شهر كشور كه به تجهیزات و سازمان آتش‌نشانی مجهز شد، شهر تبریز بود. در حدود یكصد و پنجاه سال پیش، روسها در این شهر نخستین سازمان آتش نشانی ایران را تاسیس نمودند كه برج آتش‌نشانی تبریز از یادگارهای آن دوران است.
اسناد تاریخی نشان می‌دهد نخستین اقدامات برای مبارزه و پیشگیری از آتش سوزی در ایران توسط كشورهای خارجی انجام شد به گونه ای كه روسها به دلیل منافعی كه در تبریز در داشتند و انگلیسی‌ها با توجه به ضرورت حفظ چاه های نفت مسجد سلیمان و پالایشگاه آبادان تجهیزاتی شامل پمپ‌های دستی و غیره را برای اطفای حریق به این شهرها انتقال داده بودند. با این همه تاریخ نویسان افتتاح اولین تشكیلات آتش نشانی ایران را به نام قاسم خان والی زدند. این تشكیلات در ۱۲۹۶شمسی در تبریز افتتاح شد و مسئولیت رسیدگی به مجموعه ای از حوادث غیر مترقبه از سیل و زلزله گرفته تا سقوط از بلندی و غیره را بر عهده قرار گرفت.
اولین تشكیل شوراهای مردمی
تاریخ تأسیس: ۱۲۸۵ شمسی
مؤسس: تبریزی ها
ایجاد جامعه مدنی كه چندی پیش به بحث روز تبدیل گردید، تبریزیان این مهم را در یك سده پیش در دوران انقلاب مشروطیت، آذربایجان به مرحله اجرا در آوردند. این مردمان دور اندیش و مبارز، نه تنها مزایای قانون گرایی و حاكمیت قانون را به هموطنانشان شناساندن بلكه با تأسیس شورای مردمی در آذربایجان برای نخستین بار در گشود؛ مردم سالاری و قانونمندی را تجربه كردند.
اولین بلدیه
تاریخ تأسیس: ۱۲۸۷ شمسی
اولین شهردار: قاسم خان والی
مردم تبریز با برپایی مؤسسات تمدنی جدید از جمله بلدیه، نظمیه و … حاكمیت قانون را جایگزین استبداد فردی نمود و بدین ترتیب شعور اجتماعی و توسعه یافتگی شخصیت سیاسی خود را نشان دادند دایر شدن بلدیه در تبریز در صدر مشروطیت یك رخداد عادی و تأسیس یك اداره معمولی نبود. این نهاد در یك فضای انقلابی به همّت توده‌های به پا خاسته در راستای مشاركت مردم در سرنوشت خود پا گرفت.
هنگامی‌كه انجمن شهر و بلدیه با روش دموكراتیك به دست خود مردم در تبریز دایر گردید در هیچ كجای ایران نه تنها انجمن شهر بلكه بلدیه دایر نبود در سالِ ۱۳۱۴ رضا شاه دستور سخته عمارت شهرداری داد كه از این ساختمان به عنوانی شهرداری شهر استفاده كنند ساخت این بنا با بودجه ۲۵۰۰۰۰ آغاز شده كه پس از اتمام كار با باقیماندة بودجه در سال ۱۳۲۰ دستور به بافت فرش برای استفاده در همان بنا داده شد. شهرداری تبریز نخستین شهرداری ایران یا به اصطلاح آن روز( بلدیه) ایران بود كه در سال ۱۲۸۷ بنیاد یافت. قاسم خان والی تحصیل كرده دانشگاه سن سیر فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.
اولین نظمیه
تاریخ: ۱۲۸۶ شمسی
بنیانگذار: ناصرالدین شاه قاجار
تاریخ برقرای امنیت شهری و كشوری به صورت مدرن به یك سده پیش باز می‌گردد. ناصرالدین شاه قاجار در مجموعه سفرهایش به قارة اروپا و بازدید پلیس جدید در آن مناطق و با به‌كارگیری یك افسر ایتالیایی تبعة اتریش به نام كنت دومونت فورت نخستین سامانة پلیسی نو را در ایران بنیان نهاد.
پلیس در ایران برای مدت زمانی طولانی از ۲ بخش اصلی پلیس شهری و ژاندارمری (كه خود شامل دو بخش ژاندارمری مرزی و ژاندارمری روستایی می‌شود) تشكیل شده بود. كمیته انقلاب اسلامی نیز به عنوان یكی از اجزاء اصلی برقراری نظم و امنیت داخلی كشور و حفاظت از اصول ارزشی جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به این سامانه پلیسی اضافه گشت.
افزایش كاركنان پلیس پس از انقلاب ۱۳۵۷ و لزومات تركیب این نیروها عاملی شد تا در سال ۱۳۷۰ خورشیدی با تصویب مجلس شورای اسلامی، ۳ نیروی پلیسی در یكدیگر تركیب و سامانه پلیس یكدستی حاصل شد. بر پایه مقررات تازه، پلیس ایران قسمتی از ستاد نیروهای مسلح و زیر نظر وزارت كشور گردید و در پیروی از رهبر ایران قرار گرفت.
اولین انجمن زنان
تاریخ تأسیس: ۱۳۲۶ ه. ق
مؤسس: همسر میرزا حسن رشدیه
اولین انجمن زنان در ایران پس از برقراری مشروطه بود. این انجمن را همسر میرزا حسن رشدیه در ۱۳۲۶هـ . ق در محل ساختمان مدرسه پرورش دختران كه در خانه استیجاری محسن خان نطنزی ملقب به معاون دیوان بود، مجاور سقاخانه نوروزخان، تاسیس كرد. اهداف ذكرشده برای انجمن، پرورش دختران دبستانی و ایجاد زمینه برای مشاركت بیشتر زنان در امور اجتماعی و سیاسی بود. و در این زمینه، فعالیتهایی چون، ایجاد مدرسه دخترانه، ترویج استفاده از البسه وطنی، تحریم كالاهای خارجی به منظور مقابله با نفوذ بیگانگان در ایران و تبلیغ مشروطیت…. را سرلوحه كارهای خود قرار میداد. متاسفانه به دلیل فاصله گرفتن عملكرد اعضای انجمن با اهداف اولیه خود در ادامه كار، و طرح موضوعاتی كه با احساسات و عواطف مذهبی جامعه چندان همخوانی نداشت، نظیر زمزمههایی درباره محدودیت حجاب، با مخالفتهایی از جانب برخی از علما و مردم عادی و به دلیل طرح مبانی مشروطهخواهی با مخالفت اعضای حكومتی مواجه و توسط مامورین حاكم تهران تعطیل شد. كشمكش برای گشایش مجدد و بستن آن تا مدتی ادامه داشت تا بالاخره به تعطیلی كلی آن انجامید.
اولین مهد قانون خواهی و دموكراسی
تاریخ: ۱۲۸۷ ه. ق
بنیانگذار: مستشارالدوله
در دوران سلطنت ناصرالدین شاه فرزندان دلیر آذربایجان برای مبارزه با استبداد ناصری از طرق مختلف به تلاش و كوشش پرداختند. در زمینه تشریح قانون و آشنا ساختن مردم با ثمرات آن، مجاهدات از جواری آغاز گردید كه در رأس آن‌ها انتشار كتاب « یك كلمه»نوشته میرزا یوسف خان مستشارالدوله تبریزی بود.
مستشارالدوله در تاریخ نشر آزادی در ایران مقام ارجمندی دارد، او اصول افكار سیاسی خود را رساله یك كلمه به سال ۱۲۸۷ ه.ق كه در پاریس نوشته بیان كرده است. او اول كسی در ایران است كه اراده ملت را منشاء قدرت دولت دانسته است.
اولین خاستگاه خیزش ضد استعماری
تبریز این گهواره سنن انقلابی كه خاستگاه خیزش های ضد استعماری و ضد استبدادی بوده نخستین حركت قهر آمیز ضد استعماری را در واقعه رژیم علیه بریتانیای كبیرو استبداد ناصرالدین شاه آغاز نمود و چنان وحشتی بر امپریالیسم و مزدوران داخلی‌اش تحمیل نمود كه كندی زیرمختار بریتانیا، خطر را بیخ گوش احساس كرده، به ناصرالدین شاه گوشزد می‌دهد كه چون تبریز به پا خواسته در نتیجه سلطنتش به خطر افتاده است.
اولین مهد ایجاد ارتش آزادی خواه
تاریخ: انقلاب مشروطیت
مبتكر: رهبران انقلاب مشروطه
ایجاد ارتش آزادی بخش از جوانان برومند آذربایجان در انقلاب مشروطیت از جمله ابتكارهای رهبران این دیار بود كه در پیروزی ارتش آزادی انقلاب و سقوط استبداد نقش بس سرنوشت سازی ایفا كرد.
اولین آغازگر دور نوین مبارزات قهر آمیز
تاریخ: ۲۹ بهمن ۱۳۵۶
بنیانگذار: امام خمینی
قیام سلطنت برافكن مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ علیه رژیم پهلوی نیز آغازگر دور نوین مبارزات قهرآمیز بود كه ستون فقرات آن مبارزات قهرآمیز حكومت ننگین را شكست و به سال‌ها اختناق و خودكامگی پایان داد. مردم تبریز، هنگامی به پا خاستند و كاخ‌های فرعونی را به لرزه درآوردند كه سراسر كشور، در یك سكوت مرگبار فرو رفته بود؛ در آن شرایط خفقان زا خیزش مردم تبریز تبدیل به سیلی توفنده شدكه شتابان به پیش رفت.
اولین مؤسسه خیریه غیردولتی
تاریخ تأسیس: ۱۳۲۶ شمسی
مؤسس: جمعیت خیریه نوبر تبریز
اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشكل در سال ۱۳۲۶ توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و كمك به مستمندان تأسیس شد و در سال ۱۳۳۱ رسماً به ثبت رسید.
اولین مهمانخانه
مؤسس: میرزا اسحق خان معززالدوله
اولین مهمانخانه توسط میرزا اسحق خان معززالدوله در تبریز پذیرای مهمان گردید .
اولین كارت اعتباری اتوبوس شهری
اولین شهری در ایران است كه اتوبوس‌های شهری آن از كارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های كاغذی استفاده می‌كنند
اولین كارت هوشمند
اولین شهری در ایران است كه برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط كاغذی، از كارت هوشمند غیر تماسی استفاده می‌شود.
در زمینه پزشكی:
نخستین طبیب مُحصل فرنگ، نخستین كتابهای پزشكی، نخستین آبله كوبی، نخستین دانشكده پرستاری مامائی، نخستین دندان‌های مصنوعی، اولین عمل قلب باز، پیوند قلب برروی سگ‌ها و نخستین عمل پیوند كلیه توسط دكتر جواد هیات در سال ۱۳۴۷ در تبریز به انجام رسید.
وی از سال ۱۳۴۲ به نمایندگی ایران در «انجمن بین المللی جراحی» و از سال ۱۳۶۲ به عضویت «آكادمی جراحی پاریس» انتخاب شد. تاكنون بیش از ۲۵ مقاله و سخنرانی از او در كنگره‌های بین المللی جراحی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی در مجلات معتبر پزشكی خارجی چاپ شده‌است.
دكتر هیات به موازات مطالعات و تألیفات پزشكی در توركولوژی و فلسفه و اسلام شناسی نیز صاحب مطالعه و اهل نظر است و بعد از انقلاب اسلامی با همكاری چند نفر از دوستان صاحب قلم خود، مجله وارلیق را به زبان‌های تركی و فارسی منتشر نموده و در زمینه توركولوژی شخصأ بیش از صد مقاله در این مجله نوشته است.
از هفت جلد كتاب درباره توركولوژی، پنج جلد آن در باكو و یك جلد (نگاهی به تارخ و فرهنگ تركان) در آنكارا از طرف وزارت فرهنگ به تركی استانبولی به چاپ رسیده است. هئیت از طرف دانشگاه‌های استانبول، باكو و نخجوان، عناوین دكترای افتخاری و پروفسـوری دریافت نموده است. دكتر هئیت هنوز هم به فعالیت جراحی و فرهنگی ادامه می‌دهد.
