گورستان اسپیدژ بزمان ، ۵ هزار سال قدمت دارد و مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و در شهرستان ایرانشهر، بخش بزمان، روستای اسپیدژ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۷۴۵ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.گورستان اسپیدژ بزمان به دو دوره‌ی پیش از تاریخ تقسیم می‌شود كه یكی مربوط به عصر برنز میانی تا ابتدای عصر آهن و دیگری عصر آهن و مربوط به هزاره‌ی دوم است.منطقه‌ی باستانی اسپیدژ كه در كنار منابع آب و نخلستانی بزرگ به همین نام قرار دارد، آثار سه دوره‌ی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی را در خود جای داده است. علاوه بر قبرستان‌های باستانی این منطقه آثاری از یك قلعه و استحكامات وابسته به آن نیز كه به دوران اسلامی مربوط می‌شود، هنوز برجا مانده است.این قلعه به دلیل استفاده از سنگ‌های آهكی سفیدرنگ در ساخت، به نام “قلعه سفید“ یا “دژ سفید” شهرت دارد.
نتایج كاوش در بقایای تمدن پنج هزارساله‌ی بزمان ایرانشهر، تكنولوژی پیشرفته و تمدن غنی ساكنان این منطقه از بلوچستان را آشكار كرده است.خفتگان پنج‌هزارساله‌ی اسپیدژ انتظار هیچ كاوش یا غارتی را نمی‌كشند؛ برای آنان كه پنج‌هزار سال است در دل خاك رفته‌اند چه فرقی می‌كند در میان شیشه‌های موزه قرار بگیرند؛ یا دست به دست در دنیا بچرخند؟ برای ما مهم است كه بدانیم گذشتگانمان چگونه می‌زیسته‌اند.
سفال‌های قرمز و خاكستری منقوش كه با ظرافت بسیار بالایی ساخته شده‌اند، به‌وفور در كنار حفره‌های ایجاد شده وجود داشتند. منطقه‌ی باستانی بزمان به عنوان یك منطقه باستانی جای توجه و كمك بسیاری دارد و محافظت و توجه به این منطقه ازسوی میراث فرهنگی باید بیش از مناطق دیگر باشد كه برخلاف انتظار، تاكنون چنین نشده است.
متاسفانه محافظت فیزیكی توسط نیروهای انتظامی و سازمان میراث فرهنگی به دلیل وسعت منطقه، امكان‌پذیر نیست. البته حضور در اسپیدژ حضور حفاران قاچاق را كم‌رنگ‌تر می‌كند؛ ولی تا وقتی كه نیروی محافظ میراث فرهنگی با ضمانت اجرایی تشكیل نشود، این‌گونه مشكلات در سراسر كشور وجود خواهد داشت. اسپیدژ در ایرانشهر یكی از محوطه‌های پیش از تاریخ و مربوط به هزاره‌ی سوم است. این محوطه در سال ۱۳۸۱ شناسایی و اولین مطالعات و پژوهش‌ها درباره‌ی آن انجام شد. سال گذشته نیز پژوهش و كار میدانی در منطقه صورت گرفت و امسال نیز ما مجوز شروع فصل سوم كار را دریافت كرده‌ایم كه به محض دریافت اعتبارات، كار را شروع می‌كنیم.
اسپیدژ مربوط به عصر مفرغ و جزو تمدن‌های جازموریان است. این منطقه، پل رابط بین تمدن‌های بزرگ هزاره‌ی سوم در فلات مركزی ایران به شمار می‌رود كه نمونه‌ی بارز آن، تمدن جیرفت و شهر سوخته است. در هزاره‌ی سوم ما در هیچ كجای دیگر استان مانند این سایت باستانی كه دارنده‌ی ارتباط نزدیك این دو تمدن را باشد نمی‌بینیم. این اولین باری است كه در یك سایت آثاری از برنز قدیم را پیدا كرده‌ایم.
اسپیدژ تمدنی خاموش
اسپیدز نام دیگر همان اسپیدژ (دژ سفید) می باشد.نام قبرستان اسپیدژن پنج هزار ساله اسپیدژ را از قلعه ای با همین نام از دوره اسلامی، كه تماما با سنگ لاشه سفید رنگ ساخته شده است گرفته اند.اسپیدژ به نخلستان های سر سبز و انبوه و چشمه ای گوارا مجهز است كه آماده پذیرایی از گردشگران می باشد.چشمه مذكور در فاصله ۴۰ كیلومتری جنوب غرب شهر بزمان واقع شده است.
تاریخچه قبرستان نشان می دهد كه این قبرستان به دو دوره پیش از تاریخ تقسیم می‌شود:
یك دوره مربوط به عصر برنز میانی تا ابتدای عصر آهن
دیگری عصر آهن و مربوط به هزاره چهارم خورشیدی ایرانی
در ۲ كیلومتری قبرستان اسپیدژ، فضایی بسیار وسیع موجود است، كه به پیر سهران شهرت دارد.این منطقه كه در ان آثاری از یك شهر مسكونی دیده می شود هنوز باستان شناسان در مورد آن اختلاف نظر دارند كه آیا این همان شهری است كه مردم اسپیدژ در آن زندگی می كرده اند یا شهر دیگری است.مردان این دیار برای احضار مالكیت خود از مهره هایی استفاده می كردند كه از جنس سنگ یا فلز بوده است.آثار كشف شده در قبرستان اسپیدز نشان می دهد كه جامعه طبقاتی حكمفرما بوده است.جامعه طبقات از نظر موقعیت اجتماعی، سطح رفاه و طبقه اجتماعی تقسیم بندی می شده است.مواردی وجود دارد كه نشان از تقسیم كار در آن دوران دارد.حرفه هایی مانند سنگ تراشی و ابزار سازی و شگار گری و فلز كاری حتی سفالگری و حصیر بافی نیز وجود داشته است.
