قلعه سنگی سیرجان كه در وسط دشت مسطحی قرار دارد از مسافتی دور بسان صخره‌ای سترك و سفیدرنگ بنظر میرسد.محوطه قلعه سنگ از سه واحد مختلف كه عبارتست از صخره سنگی میانی و دو حصار پیرامون آن، تشكیل یافته است.فاصله حصار اول و دوم در بیشترین مقدار آن حدود ۲۰۰متر است.عمده واحدهای مسكونی و ساختمانهای همگانی قلعه در فاصله دو حصار ساخته شده است.تمامی بناهای این قسمت از خشت خام- است.روشن شدن وضع بناهای این منطقه تنها بیاری انجام كاوشهای باستان شناسی میسر است و این كاری است كه باید نسبت بآن اقدام لازم صورت پذیرد.
حصار بیرونی قلعه نیز از خشت‌خام برپا شده و حدود ۵متر ضخامت آنست و در طول آن برجهای مدوری به قطرهای ۶ تا ۸ متر ایجاد كرده‌اند. در فاصله دو كیلومتری قلعه آثار دو خندق كم‌عرض بصورت دو كانال وجود دارد كه باحتمال حد حومه را در زمان آبادانی قلعه مشخص میكند.در فاصله بین خندقها و بنای اصلی قلعه كم‌وبیش برجستگی‌های مربوط به ویرانه‌های كهن بچشم میخورد.
وضع قسمت سنگی میان قلعه بصورتی است كه ایجاب میكند تا یك رشته بررسی‌های كامل و كاوشهای علمی برای روشن ساختن چگونگی آن انجام گیرد.بطور اجمال درباره این محل میتوان گفت كه با استفاده از وضع طبیعی صخره و انجام برخی تعمیرات بصورت كوه‌بریهای محدود و جاسازی كردن برای ساختن دیوارهائی چند،موجبات بنای تعدادی صفه را فراهم ساخته‌اند و بكمك مصالح بنائی،بخصوص آجر و ملاط گچ،ساختمانهای گوناگون بر روی آنها بوجود آوردند.این ساختمانها در اصل عبارت بوده است از محل سكونت حكمران،برجهای دیده‌بانی،باحتمال محل ذخیره آب، حمام،انبارهای آذوقه وبالاخره دیوارهائی جهت مسدود كردن راه وصول به بالاترین قسمت صخره.در وضع موجود كمتر با اثری كامل و دست نخورده در این قسمت برخورد میشود.
مردم محل یكی از صفه‌های قلعه را بنام تخت‌داروغه مینامند در دیوارسازیهای مورد بحث آجرهای نازك خاصی دورهء آل بویه و آجر- های معمول دورهء سلجوقیان بكار رفته است.همچنین در ویرانه‌های این قسمت تنبوشه‌های سفالی قرمزرنگ مشاهده میگردد.
قلعه سنگ سیرجان در ۷ كیلومتری جنوب شرقی سیرجان واقع شده است.یكی از جالب ترین دانستنی های قلعه سنگ ثبت ملی آن در سال ۱۳۱۰ یعنی در حدود هشتاد و چهار سال پیش است اما اكنون كه بر اوضاع وخیم این اثر نمونه ملی نگاه می كنی چیزی جز كم كاری مسئولان مربوطه را نمی بینی كه دست رنج نیاكان و یك اثر ملی را در چنین وضعیت نا مناسبی رها كرده اند.
این شهر در فاصله ده كیلومتری سیرجان قرار دارد كه در آن زمان بعنوان دژ مستحكم حكومت خلفای كرمان بوده است اما اكنون تنها اثر باقی مانده از این شهر منبری سنگی است كه بر روی آن با خطوط تاریخی حكاكی شده است و تنها چند تپه خاكی و سنگی و یك دروازه از آن به چشم می خورد كه هویت اصلی شهر قدیم كه نام آن سیرگان بوده است را به خوبی نمی شناساند.
در ارتفاعات این كوه سنگی نشانه هایی از قلعه های نظامی دیده می شود پله هایی كه با كنده كاری در دل كوه ساخته شده اند و تپه های خاكی كه در اثر گذر زمان فرو ریخته اند.
سابقه پیدایش این شهر به روایتی به زمان خسرو فرزند بلاش اشكانی و به روایتی به زمان هارون الرشید می رسد. سیرجان یا سیرگان یا شهریجان ابتدا در محل قلعه سنگ در ۹ كیلومتری جنوب شرق محل فعلی سیرجان بنا گردیده و چنان چه مورخان ثبت كرده اند دارای حصار محكم و هشت دروازه بوده است . كه این خود اهمیت و وسعت شهر را در روزگار گذشته نشان می دهد. این شهر تا قرن چهارم هجری یعنی زمان حكومت خلفا مركز ولایت كرمان بوده است. در روایات تاریخی آمده است مردم آن غنی ، ثروتمند و اكثرا تاجر بوده اند. و از جمله محصولات آن نیز غله ، پنبه و خرما بوده است در واقع شهر قدیم سیرجان بوده كه در حال حاضر جز دیوارهای فروریخته و منبر سنگی چیزی باقی نمانده و اگر آثاری موجود باشد ، جز در دل خرابه ها و داخل ساختمانهایی كه به صورت تپه های خاك در آمده اند ، چیزی دیده نمی شود .
قلعه سنگ بر روی كوه سفید آهكی ، كه در وسط جلگه سیرجان با ارتفاعی در حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه قرار دارد ، بنا شده كه محیط آن حدود ۴۰۰۰ متر است . بالای این كوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند. این قلعه در اصل قلعه نظامی شهر بوده و ساختمانهای شهر در اطراف قلعه و بخصوص در قسمت شرقی و شمالی آن تا حومه كهن شهر بنا گردیده است. در قسمت جنوبیی این قلعه ، خانه هایی عالی و منازلی مرتفع با دیوارهایی بلند وجود داشته كه محل سكونت اعیان و اشراف بوده است . در سمت شمالی آن خیابانی وسیع ، از شرق به غرب امتداد داشته كه در اطراف آن بازار ، منازل مسكونی و تجارتخانه قرار داشته است . در قلعه ، محبسی وجود داشته كه در آن مومیایی پیدا شده است . این محبس در سمت جنوبی قلعه است و شكافی در آن وجود دارد كه معدن مومیایی است. قلعه ای مهم در ایران به شمار می رفته ، بیش از ششصد سال است كه ویران شده است.
