مسجد حیدریه قزوین (جامع صغیر) بنایی كهن در شهر قزوین است.این بنا درگذر بلاغی در محله پنبه ریسه واقع گردیده و از جمله نمونه های مساجد دوره سلجوقی به شمار می رود كه امروزه به صورت ویرانه ای درآمده است . در خصوص تاریخ ساخت و بانی مسجد حیدریه قزوین ، اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما به نظر می رسد كه همان مسجدی باشد كه صاحب تدوین و حمدالله مستوفی، آن را جامع اصحاب ابوحنیفه ذكر كرده و امام رافعی متذكر شده است كه منبر بزرگ آن در سال ۴۴۰ هجری از ری حمل شد و بنا در نتیجه زمین لرزه سال ۵۱۳ هجری قمری خراب شد و گنبد آن شكاف برداشت و به خواهش اصحاب ابوحنیفه، امیر زاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی به تجدید عمارت آن پرداخت . ظاهر امر نیز این موضوع را تأیید می كند؛ زیرا گچبری های نفیس این مسجد، شباهتی به گچبری های مسجد جامع كبیر دارد و دور نیست كه كار استاد واحدی باشد . این مسجد تا دوره صفویه دایر بوده است و به نظر می رسد كه به جهت تعصبات مذهبی، از نظر افتاده و متروك و خراب گردیده باشد؛ تا اینكه در دوره قاجار با افزودن ایوانی در مقابل شبستان و حجره هایی در اطراف مسجد، تا اندازه ای رونق گرفت و مورد استفاده واقع شد . ساختمان این مسجد به صورت چهار طاقی به ابعاد ۳۰/۱۰ متر ساخته شده كه به نظر می رسد با پركردن طاق های شمال غربی و شرقی و اضافه كردن محراب در سمت جنوب، به شكل كنونی درآمده است . نقشه مربع در بالا با هشت طاقنما به چندضلعی تبدیل گشته و گنبد رفیعی بر آن زده بوده اند كه در گذشته تماما فرو ریخته و امروزه برای حفاظت، پوششی شیروانی بر آن زده اند . این مسجد تماما با آجر ساخته شده و درز آجرها به شكل زیبایی با گچ بندكشی و دیوارهای داخلی آن با طاقنماهای مقرنس دار و كتیبه های بسیار زیبایی تزیین شده است . گچبری محراب و تزیینات مسجد از نظر طرح جزء بهترین و نفیس ترین نمونه های هنر گچبری ایران به شمار میرود.
كتیبه های شش طاقنمای كوچك، از آیات سوره حشر است كه به خط بسیار زیبای نسخ به طور برجسته گچبری شده است . یك كتیبه سراسری به خط كوفی، تمام دیوارهای ایوان را می گردد و نظیر كتیبه مقصوره مسجد جامع كبیر قزوین است. در دیوار جنوبی مسجد، محرابی واقع است كه از نظر طرح و نوع كار، بهترین نمونه هنری و یكی از باشكوه ترین محراب های كریم با گچ در زمینه آبی نوشته شده است . در اطراف محراب و در داخل باندها، شش كتیبه به خط نسخ و كوفی وجود دارد . كتیبه های كوفی گلدار، كوفی گل و برگ دار و كوفی پیچیده این قسمت ها، از نظر فرم و حالت، جلوه گر یك دنیا زیبایی است . جبهه محراب نسبتا سالم است؛ ولی از نیم آن تا سطح زمین به واسطه رطوبت ریخته است . طاقنماهای زیر گنبد نیز با كتیبه زیبایی به خط ثلث برجسته تزیین شده است . در این كتیبه، پس از نیایش پروردگار و ستایش پیامبر اكرم (ص) و ذكر اسامی خلفای راشدین، احتمالا نام پادشاه وقت و بانی و تاریخ ساخت مذكور بوده كه متأسفانه تمام این قسمت ها ریخته و از این رو نمی توان اطلاع دقیقی از سازندگان این بنا به دست آورد . این بنا به شماره ۲۰۰ به ثبت تاریخی رسیده است.
با وجود بازسازی بدستور امیر خمار تاش (وزیر سلطان ملكشاه سلجوقی) پس از زمین لرزه سال ۴۹۸ هجری شمسی، اساس و بنیان این بنا به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد، زمانی كه این مكان یك آتشكده زردتشتی بود.
امروزه این بنا در داخل و قسمتی از یك مدرسه پسرانه ابتدایی و سالن امتحان و كتابخانه آن است.
دسترسی: قزوین، محله پنبه ریسه، گذر بلاغی
