یك پژوهشگر حوزه كارآفرینی و كسب كار در تحقیقات و پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیده كه آشیانگردی به عنوان رهیافت و راه حلی مناسب در راستای تاب آوری صنعت گردشگری ایران محسوب می‌شود و لازم است مورد توجه مسؤولان و متولیان این حوزه قرار گیرد.برای همه كسانی كه اهل گردشگری هستند و به این نوع تفریح علاقه دارند، انتخاب یك مقصد مناسب با صرف هزینه كم همواره مورد توجه قرار داشته است، اما كمتر كسی به این فكر می‌كند كه محل زیستن نیز می‌تواند بهترین مقصد گردشگری باشد.
آشیانگردی یا staycation شیوه جدیدی از نوع گردشگری است كه تقریبا سروكله آن در همه جایی جهان پیدا شده و درحال توسعه است؛ بر اساس این شیوه محل زندگی افراد از آپارتمان شخصی گرفته تا منزل روستایی، محل كار شخصی و حتی هتل و مسافرخانه نزدیك خانه شما می‌تواند به بهترین و زیباترین مكان گردشگری تبدیل شود.
این شیوه گردشگری مخصوصا از ابتدای شیوع و همه گیری ویروس كرونا در جهان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و شرایطی را فراهم كرد تا افراد در قرنطینه و حتی كسانی امكان تردد و عزیمت كردن از شهری به شهر دیگر را ندارند، نیز بتوانند از آشیانگردی به نحو مطلوب بهره مند شوند.
فعال شدن گردش اقتصادی در حوزه كارآفرینی و گردشگری و همچنین احیای امكانات و فرصت‌های مغفول مانده در این حوزه از فوایید دیگر آشیانگردی است.
برای اینكه بدانیم این شیوه گردشگری دقیقا چیست و برای اجرای آن باید چه سازوكارهایی را در نظر گرفت، به سراغ یكی از نخبگان و پژوهشگران كارآفرینی در استان قزوین رفتیم؛ مرضیه بختیاری مدرس، پژوهشگر و كارشناس مباحث كارآفرینی به سوالات خبرنگار ایرنا چنین پاسخ داد:
لطفا در مورد آشیانگردی یا staycation توضیح دهید كه دقیقا چیست؟
«Staycation» برگرفته از دو واژۀ stay و cation در زبان انگلیسی است كه در فارسی معادل «اقامت» و «تعطیلات» ترجمه می‌شود؛ واقعیت این است هنوز واژه‌ای رسمی از سوی فرهنگستان زبان فارسی برای این مفهوم مشخص نشده است و چندی پیش من با مشاركت همكار و دوست عزیزم خانم سكینه مفخمی دانشجوی كارشناسی ارشد رشته گردشگری در حال انجام پژوهشی در این حوزه هستیم كه امیدوارم این پژوهش بتواند بینش‌های جدید و ارزشمندی برای صنعت گردشگری ایجاد كند.
از آنجا كه نیاز داشتیم واژه‌ای معادل برای این مفهوم پیدا كنیم، از نظر خبرگان و اساتید این حوزه بهره مند شدیم؛ بنابراین با كمك غلامحسین حسینی نیا رییس دانشكده كارآفرینی دانشگاه تهران بیش از ۲ سال است كه گروهی متشكل از مدیران و سرآمد های حوزه مدیریت، كارآفرینی و كسب و كار گرد هم آمده اند.
هدف این نوع گردشگری آشنایی با محیط و فرهنگ پیرامون یك فرد در طول تعطیلات با استفاده از جاذبه‌های گردشگری موجود در محیط زندگی و فعالیت‌های روزمره وی به فعالیت‌های آرامش‌بخش و تفریحی است.
مفاهیمی همچون گردشگری بومی، گردشگری محلی، نزدیك‌گردی، گردشگری نزدیك، مسافرت یك روزۀ داخلی، میهن‌گردی، پیراگردی، گردشگری داخلی، سفرنمایی، خانه‌مانی، حوالی‌گردی و زادگاه گردی پیشنهاد گردید كه بنا به نظر ارزشمند پروفسور نظام الدین فقیه و تایید غالب فرهیختگان و پژوهشگران این حوزه واژه آشیانگردی را معادل واژه Staycation در نظر گرفته شد.
آشیانگردی اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط تری مسی به كار برده شد و تعاریف و نام‌های مختلفی برای آن موجود است؛ از جمله تعریف یساویچ در سال ۲۰۱۰ كه آن را سفری حداقل با یك اقامت تفریحی شبانه در شعاع ۵۰ مایلی خانه معرفی نمود و البته محل زندگی فرد را نیز شامل می‌شود.
در واقع هدف این نوع گردشگری آشنایی با محیط و فرهنگ پیرامون یك فرد در طول تعطیلات با استفاده از جاذبه‌های گردشگری موجود در محیط زندگی و فعالیت‌های روزمره وی به فعالیت‌های آرامش‌بخش و تفریحی است.
این نوع گردشگری یك مفهوم نسبتاً ناشناخته است و كمتر در تحقیقات و مقالات دانشگاهی دیده شده كه می‌توان گفت هنوز وارد ادبیات داخلی كشورمان نشده است.
چرا این مفهوم در ایران مورد غفلت قرار گرفته است؟
این مفهوم در دنیا نسبتا جدید است و شاید با شیوع كرونا و محدودیت های تردد و معاشرت، توجه به آن بیشتر شد.
هر چند اولین مستند خارجی در این حوزه مربوط به حدود ۲۰ سال پیش است؛ اما می‌توان گفت با وجود اینكه این سبك گردشگری مزایای بسیاری به لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی صرفه زمانی كه دارد، هنوز به عنوان یك راهكار و استراتژی در صنعت گردشگری مطرح نشده است.
امید است در آینده نزدیك با توجه به اكوسیستم و موقعیت منطقه ای كه در كشور و در استان قزوین وجود دارد، برنامه ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های مناسبی در این زمینه صورت گیرد.
این مدل گردشگری و تفریحی چه فوایدی دارد؟
مزیت این مدل گردشگری؛ تفریح و تجدید قوا با صرف زمان و هزینه اندك و با كیفیت مطلوب و آرامش خاطر برای شهروندان و یا به عبارت بهتر برای مشتریان است.
از طرفی این مدل گردشگری با افزایش میزان تقاضا موجب توسعه و رونق صنعت گردشگری و كسب و كارهای وابسته به این صنعت شده و در نهایت اقتصاد گردشگری را پویا می‌كند.
كدام یك از كشورها در مدل آشیانگردی پیشرو هستند؟
كشورهایی مانند فرانسه، اسلوونی، سنگاپور، هنگ‌كنك، هندوستان و چین فعالیت‌هایی در راستای توسعه آشیانگردی داشته‌اند؛ به عنوان مثال دولت فرانسه در شهر پاریس روزهای یكشنبه هتل‌های لاكچری خود را به صورت نیم بها در اختیار افراد بومی قرار می‌دهد و یا دولت اسلوونی با مشاوره كارشناسان و دانشمندان، كوپن‌های اقامتگاهی را معرفی كرد كه بر اساس آن، هر شهروند یك كوپن به ارزش ۲۰۰ یورو دریافت كرد و از طریق این طرح، دولت ۳۵۰ میلیون یورو برای آشیانگردی به ساكنان یارانه پرداخت كرد. نتایج اولیه مثبت اعلام شده است. در هفته اول، تقریباً ۱۵ درصد از كوپن‌ها استفاده شد.
نمایندگان صنعت گردشگری اسلوونی از این استراتژی راضی هستند چراكه در شرایط بحران كرونا پیش بینی می شد این صنعت با ۷۰ درصد افت یا ضرر در سال ۲۰۲۰ مواجه شود كه با كاربرد این استراتژی این رقم به ۴۰ درصد رسید.
نمونه دیگر، كشور سنگاپور است؛ مردم سنگاپور به شدت به تفریح و مسافرت علاقمندند در شرایط حال حاضر با توجه به بحران كرونا و بسته‌شدن مرزهای بین‌المللی، مردم برای برآوردن نیاز خود به تفریح و گردش این سبك را تجربه كردند؛ در این طرح دولت و جامعه محلی با مشاركت هم موجب رونق و بازگشایی ۶۵ تا ۷۰درصد هتل ها شدند. به علاوه در راستای این طرح ، فعالیت‌های گوناگونی مانند رستوران، كلاس یوگا، برنامه‌های پیوند خانوادگی، شنا، كلاس‌های آشپزی، آبگرم و غیره از جانب هتل‌ها برای خانواده‌ها فراهم گردید.
در هنگ‌كنك نیز دولت با كمك بخش خصوصی بازار تبلیغاتی خود را با ساخت چند فیلم جذاب، آهنگ‌های محبوب و با محوریت شهر و جاذبه‌های دیدنی و معرفی رستوران‌ها و سرآشپزها توانست انگیزۀ گردش‌های محلی و آشیانگردی را ایجاد كند. برای تشویق مردم به گردش محلی، بسته‌های تخفیف و حمایت‌های مالی و ارائۀ كارت‌های اقامت در نظر گرفته شد.
سیاست‌گذاران هندی، ابزارگردشگری مذهبی و دینی را مد قرارداده‌اند. این راهبرد، ریشه در فرهنگ غالب این كشور و تنوع ادیان و مذاهب، مكان‌ها و مراسم و فعالیت‌های مرتبط مانند دوره‌ها، كلاس‌ها و مدارس آموزش علوم مذهبی از جمله یوگا و درمان‌های جسمی و روحی مانند آیورودا (علم زندگی در هند) داشته است؛ در این كشور سرمایۀ فرهنگی، به عنوان بازاری برای نجات كسب وكارهای محلی مورد توجه قرار دارد.
چین نیز در جزیره ماكائو برای مقابله با ركود ناشی از كووید۱۹، كارزار تبلیغاتی وسیع مشتریان محلی را هدف قرار داده است و تبلیغات محلی با محوریت دو نوع گردشگری نوپا، «تعطیلات و غذا» و تجربۀ «غذا و نوشیدنی» كه البته بیشتر بر اقامت در هتل‌های محل زندگی افراد تمركز دارد، را در دستور كار قرار داد.
تاثیر آشیانگردی بر رونق صنعت گردشگری و توسعه كسب و كارهای وابسته به این صنعت چیست و بستر های لازم برای اجرای این مدل گردشگری كدام است؟
لازمه دستیابی به این مزیت در گام اول برنامه ریزی و سیاستگذاری است. به لحاظ تامین سرمایه مشاركت بخش خصوصی و بخش دولتی و تامین مالی جمعی لازمه ی تحقق این مهم است.
علاوه بر آن شناسایی اكوسیستم و جاذبه‌های شهری، ایجاد امكانات تفریحی و رفاهی با الگو برداری از كشورهای توسعه یافته (البته به شرط بومی سازی و متناسب با فرهنگ و عقاید) می‌تواند به تحقق این سبك نوین در گردشگری كمك كند.
باید در نظر داشت این سبك گردشگری فقط محدود به دروان كرونا نیست بلكه رهیافتی است كه می‌تواند در بلند مدت توسعه ی پایدار این صنعت را به همراه داشته باشد. البته در شرایط فعلی راهبردها، آموزش و یادآوری اقدامات بهداشتی به مشتریان از اولویت‌های اساسی است.