مناره گلپایگان ( فانوس صحرایی جهان ) می باشد كه راهنمای كاروان‌های جاده ابریشم بوده است . این مناره ۱۸ متری شهر گلپایگان كه به آن «میل گلپایگان» هم گفته می‌شود، در زمره بلندترین مناره‌های قرن پنجم هجری قمری است. مناره گلپایگان در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۱۵، با شماره ۲۵۰ جزو آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در سال ۱۳۱۷ -۱۸ مرمت شده است.
معماری بنا
منار گلپایگان دارای دو در است و در درون آن پلكانی تعبیه شده‌است. قسمت‌های پایین و بالای مناره مرمت گردیده و دارای كتیبه آجری است كه این كتیبه به خط كوفی نوشته شده و فاقد تاریخ می‌باشد و متن كتیبه آن از آیات كلام الله مجید است. این مناره با قدمتی حدود ۹۰۰ سال در برابر عوامل طبیعی (زلزله، باد، باران، سرما و گرما) سرفراز برجای مانده‌است و از جمله بلندترین مناره‌های ایران می‌باشد. دو راه پله دارد كه بصورت دورانی با ۶۴ پله به بالای مناره می‌توان صعود كرد. این مناره از زمان سلجوقیان می‌باشد كه ساختمان آن را احتمالا با ساختمان مسجد جامع و بازار چهارسوق همزمان می‌دانند. گفته می‌شود این مناره برای راهنمایی كاروانیان بوده و بالای آن چراغ نصب می‌كرده‌اند و در جنوبی چهارسوق از جلوی مناره شروع می‌شده‌است.
با توجه به اینكه این مناره در مسیر جاده ابریشم قرار داشته این نور به كاروانیان كمك بسیار می كرده است.
تا حدود چهل سال قبل، اطراف آن خرابه بود كه مردم گاهی از آنجا خاك می بردند و قطعات ظروف سفالین شكسته نیز دیده می شد كه آن محل را چاله های پامناره می گفتند. در محل منار گلپایگان جای خندقی هم بود كه یك قسمت آنرا برای زمین ورزش صاف كرده بودند. ولی اكنون فقط چند متری اطراف مناره را حصار نموده اند. فعلاً خیابان، گودتر از سطح پای مناره و بازار چهارسوق است. این مناره در كنار پارك زیبای فانوس با وجود تعدادی سنگ نگاره و سنگ نبشته های تاریخی هر سال تعداد زیادی از مسافران و گردشگران را به خود جذب می كند. در ایام نوروز از ساعت هشت صبح تا هفت بعد ازظهر پذیرای میهمانان نوروزی است.
تاریخچه بنا
مناره از ریشه كلمه نار می آید و به معنای محل مشخصی است كه روی آن چراغ یا آتشی برای راهنمایی كاروان ها در شب روشن می كردند. سلجوقیان و صفویان به این سازه معماری علاقه بسیار داشتند برای همین در اغلب شهرهای به جا مانده از این سلسله ها مناره های متعدد دیده می شود. در حال حاضر اصفهان با ۱۷ مناره ثبت شده، بالاترین تعداد مناره سرپا را در كشور دارد كه یكی از این مناره ها، مناره گلپایگان است.
شیر مناره
دو شیر قبلاً در محل پاشیرا نزدیك مقبره بابا عبدالله در كنار جاده قافله و ابتدای كوچه حكومتی بودند. میدان پاشیرا نسبتاً وسیع و دكه بازی و ورزش بچه های محل بود كه بر این شیرها كه وسیله سرگرمی بچه ها بود سوار می شدند و بازی می كردند. بعد از خیابان كشی چون خیابان چند متری از جاده قافله فاصله پیدا كرد. زمین های اطراف پاشیرا را با قسمتی از جاده قدیم به مالكین آن حدود دادند و میدان پاشیرا را نیز گود برداری نمودند. تا رختشوی خانه بسازند شیرهای سنگی را با تخته و گرده چوب و غلتك كه بوسیله دو گاو نر كشیده می شد. تك تك به پای مناره منتقل كردند.
از دو شیر سنگی امروز، یكی تنها مانده و در زیر سایه مناره سلجوقی در فراق دوست بسر می برَد. یكی از شیرها را چند سال قبل دزدیدند و الان تنها یك شیر در پای منار است. این سوال باقیست كه چه طور شیر سنگی كه با غلتك و گاو نر آورده شده بود. در روز روشن با جرثقیل و در نزدیكی كلانتری شهر به سرقت رفته است.
نحوه دسترسی
آدرس :خیابان امام خمینی، سه راه آیت طالقانی، روبروی پارك فانوس
