آرامگاه شیخ حیدر

آرامگاه شیخ حیدر مشگین شهر در باغ سرسبز و باصفایی كه گورستان قدیمی مشگین شهر بوده و در مركز شهر است واقع شده است. این بنا در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ هجری شمسی با شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری بنا

این بقعه از بیرون به شكل برج مدور و از داخل به شكل ۱۲ضلعی است كه تقریباً ۱۸ متر ارتفاع و ۱۰/۵ متر قطر دارد . این بنا بر روی پی سنگی كه تا ۰٫۵ متر پائین تر از از اره سنگی ادامه دارد اجرا شده است .  پس از آن دیوار با آجر به ابعاد ۲۳*۲۳*۶٫۵ سانتی متر و ملات گچ و آهك اجرا شده است.
در دو طبقه بنا شده است. طبقه زیرین سردابه است كه درِ ورودی آن در شمال برج قرار دارد. به وسیله یك راه‌پله بلند و یك راه باریك، به طبقه دیگر متصل می‌شود . قبر شیخ حیدر كه گفته می‌شود پدر شاه اسماعیل اول صفوی بوده است، در منتهی‌الیه سردابه قرار دارد. این آرامگاه از آجر ساخته شده و بدنه خارجی آن مزین به كاشی‌كاری فیروزه‌ای رنگ با اشكال هندسی و آیات سوره فتح و لفظ جلال الله است.

ساختمان اصلی مقبره در سده هفتم و هشتم هجری قمری بنا شده است. ولی تزئینات و كاشی‌كاری آن به اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری قمری (دوره صفویه) تعلق دارد.

قدمت بنای شیخ حیدر

بقعه شیخ حیدر از دو طبقه ساخته شده و در مورد قدمت بنا و تاریخ احداث اون هم دونالد ویلبر معتقده كه این بنا از آثار قرن ۷ و ۸ هجری قمری است و در دوره صفویه تكمیل و كاشیكاری شده است.دونالد ویلبر معتقد است این بنا از آثار قرن هفت و هشت هجری قمری است و در دوره صفویه به تكمیل و كاشیكاری آن همت گماشته شده است.

با توجه به تخریب كتیبه برجا مانده مقبره، هیچ سند و مدركی دال بر احداث این بنا در دست نبوده است. اما در سال‌های اخیر توسط آقای قوچانی كارشناس سازمان میراث فرهنگی كشور، كتیبه موجود بر سر در ورودی این برج بازخوانی شده و قدمت آن به سال ۷۳۱ هجری قمری یعنی دوره حكومت ابوسعید بهادرخان آخرین حكمران سلسله مغول در ایران نسبت داده شده است.

محل دفن برخی از نزدیكان شیخ حیدر

ارتباط محوطه با سردابه از طریق اتاقكی است كه در سال ۱۳۵۲ اجرا گردیده است.

در فاصله میان این سنگ‌ها و آجرچینی روی آن در دور مقبره خط كوفی و ریحانی به رنگ آجر دیده می‌شود. متأسفانه بیشتر این خطوط از بین رفته و قابل خواندن نمی‌باشد. در دو طرف بدنه بنا نیز آثار دو سردر با كتیبه‌های كوفی و حاشیه مقرنس‌كاری شده زیبایی دیده می‌شود كه قسمت عمدۀ آنها ریخته است.

كاشی های فیروزه ای بكار رفته در بقعه شیخ حیدر

در مقبرۀ شیخ حیدر دو نوع كاشیكاری وجود دارد، یكی معرق كه در چهار ایوانی بنا با كاشی‌های سفید و آبی سیر تزئین و دور آن مقرنس‌كاری شده است . در روی آن نقوش و خطوطی به رنگ آجر -كه احتمالاً نشانگر آیه‌ای از قرآن، سال ساخت، معماری بنا و یا دیگر اطلاعات مربوط به مقبره بوده- بوسیله كاشی‌های فیروزه‌ای حك شده است.

نوع دیگر كاشیكاری تلفیقی از آجر و كاشیكاری است و در بین پوشش‌های فیروزه‌ای رنگ به ابعاد ۶×۶ سانتی‌متر كار گذاشته شده. به طوری كه این كاشی‌ها ساختمان آجری بنا را با زیبایی هر چه تمامتر نشان می‌دهند.

به غیر از لفظ جلاله الله، بسم الله الرحمن الرحیم و سوره‌هایی از قرآن نیز به اشكال مختلف هندسی با ظرافت و زیبایی تمام روی بنا نقش بسته است.

سقف بقعه

گفته می‌شود سقف بقعه شیخ حیدر گنبد طلائی داشته است كه شیخ عبدالغفور ثامن -از وقایع‌نویسان لشكر عباس میرزا در دوره جنگ‌های سیزده ساله ایران و روس- در كتاب تاریخ المعجم و الاسلام در مورد آن چنین نوشته است: «در یوم ۱۵ شعبان المعظم سنه ۱۲۱۸ هجری در محضر با سعادت آقای سید شمس‌الدین حاكم شهر به زیارت مقبره شیخ حیدر مشرف شدیم. بقعه، گنبد طلائی داشت كه در زیر آفتاب می‌درخشید. بدنه این گنبد به خطوط «الله الله» منقوش است.»

مشهور است كه در جنگ بین طایفه قوجابیگلو و نیروهای روسی شامل چهار لشكر به فرماندهی ژنرال فدروف و دلماچوف در سال ۱۲۷۵ ه. ش.، گنبد طلائی مقبره توسط توپچی معروف روسی مددوف به توپ بسته شده و به غارت رفته است.

نحوه دسترسی

آدرس :استان اردبیل، مشكین شهر، میدان امام، خیابان باهنر شمالی (مشهور به خیابان نصرآباد)