مقبره الشعرای تبریز

مقبره الشعرای تبریز در خیابان ثقه الاسلام و در ضلع شمالی بقعه سید حمزه واقع است.مقبره الشعرا از ۸۰۰ سال پیش محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است كه در طول دوره‌های مختلف در این مكان دفن شده‌اند و اكنون این بنا یادبودی از این بزرگان است. شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار از جمله افراد مدفون در مقبره الشعرا هستند.مقبره الشعرا همچنین، موزه‌ شعر و ادب آذربایجان محسوب می‌شود و شما در كنار بازدید از معماری تماشایی این یادبود زیبا، با شعرا و آثار آن‌ها بیشتر آشنا خواهید. در داخل مقبره، تنها قبر شهریار زبان پارسی؛ استاد محمدحسین بهجت تبریزی به چشم می‌خورد كه آخرین شاعر نامی و بزرگ دفن شده در این مكان است.

این بنا در سال ۱۳۸۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. در ماخذ و منابع، از مقبره الشعرای تبریز  تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده و قدیمی ترین تذكره فارسی، یعنی لباب الالباب محمد عوفی كه ظاهرا در سنه ۶۱۸ تالیف شده و شرح حال شاعران قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر را كه در مقبره الشعرا دفن شده اند، نگاشته است، نامی از مقبره الشعرا نبرده و از این روی، قدیمی ترین كتابی كه نام مقبره الشعرای سرخاب را به صراحت دارد “نزهه القلوب” حمدلله مستوفی است كه در سال ۷۴۰ ه. ق تالیف شده است.

نمیری شهریار از شعر شیرین روان گفتن                                                          كه از آب بقا جوئید عمر جاودانی را (شهریار)

سرخاب نام كوی و محله‌ای تاریخی در شهر تبریز است كه از دیرباز محل سكونت بزرگان و ادبا بوده است. در این محله اماكن، بناها، تكیه‌ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تكیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است.

مقبره الشعرا گورستان تاریخی محله سرخاب است كه در گذشته با نام‌هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب شناخته می‌شد. در منابع تاریخی، از مقبره الشعرا تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده است؛ چنانچه در كتاب لباب الالباب محمد عوفی كه در سنه ۶۱۸ نوشته شده و در آن شرح حال شاعران قرن ششم را مانند خاقانی و ظهیر را كه در مقبره الشعرا دفن شده‌اند، آورده و نامی از مقبره الشعرا برده است؛ اما كتاب نزهه القلوب حمدلله مستوفی كه در سال ۷۴۰ هجری قمری تألیف شده، قدیمی‌ترین كتابی محسوب می‌شود كه نام مقبره الشعرای سرخاب به صراحت در آن ذكر شده است.

در واقع از قرن شش هجری قمری و بعد از آنكه شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر فاریابی در این مقبره دفن شده‌اند، در كتاب‌های تاریخ و تذكره به نام «مقبره الشعرا» برمی‌خوریم. در این قرن، تبریز مركز حكومت اتابكان آذربایجان و پناهگاه شاعرانی شد كه در جستجوی یك زندگی آرام و آسوده به دور از جنگ و نزاع بودند. خاقانی و ابوالعلا و فلكی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساكن شدند و پس از مرگ نیز در حظیره مخصوصی دفن شدند كه از این حظیره در تاریخ و تذكره‌ها به‌عنوان مقبره الشعرا یاد كرده‌اند. شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلكانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر درگذشته‌اند كه غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.

متأسفانه این مكان در طول زمان با حوادث مختلف طبیعی روبه‌رو شده؛ حوادثی چون سیل و زلزله، شكل ظاهری آن را از بین برده و آثاری از مقابر این بزرگان بر جای نمانده است. در كتاب صاحب اولاد اطهار نوشته طباطبایی كه در سال ۱۲۹۴ هجری قمری نگارش شده، به زلزله‌های متعددی به‌ویژه زلزله سال ۱۱۹۳ و سال بعد از آن اشاره شده است كه آسیب‌های فراوانی به این قبرستان وارد آورده است. عزیز دولت آبادی نیز در مقاله زلزله‌های تبریز درباره قبور مقبره الشعرا نوشته است:

با كمال تأسف از مزارات شهریاران شعر و ادب فارسی مثل خاقانی شروانی، اسدی طوسی، ظهیر فاریابی، مجیرالدین بیلقانی، حكیم قطران تبریزی، شاهپور بن محمد اشهری سبزواری، خواجه همام تبریزی و… كوچك‌ترین نشانه و اثری نمی‌یابید.

بنای یادبود مقبره الشعرا

در دهه ۵۰ به یاد نام و خاطره بزرگان مدفون در مقبره الشعرا یادبود فعلی ساخته شد. در شهریور ماه ۱۳۵۰ آگهی دعوت به مسابقه طرح یاد بود مقبره الشعرا از سوی انجمن آثار تاریخی ایران و ادارات فرهنگ و هنر وقت به روزنامه‌های كیهان و اطلاعات و مجله یغما فرستاده شد و از میان طرح‌های ارسالی، طرح پیشنهادی غلامرضا فرزانمهر انتخاب و عملیات عمرانی آن آغاز شد.

عملیات ساخت این بنای معروف تا پس از انقلاب ادامه یافت تا اینكه در سال ۱۳۶۷ افتتاح شد. در سال‌های اخیر جهت اجرای طرح توسعه آن، اطراف بنا حفاری شد و كارگاه‌های ساختمانی در اطراف آن ایجاد شدند. در حال حاضر، بعد از چندین سال، این پروژه به اتمام نرسیده و ناقص باقی مانده و بر چهره و سیمای این یادبود ارزشمند اثر گذاشته است.

معماری بنای مقبره الشعرا

معماری مقبره الشعرا بسیار زیبا و چشم‌نواز است. طاق‌های در هم تنیده شده و عظمت این بنا در اولین ورود شما را مات و مبهوت خواهد كرد. در ساخت این یادبود تركیبی از معماری سنتی و مدرن است. ارتفاع این بنا ۳۰ متر بوده و پوشش بیرونی آن بتونی و لایه زیرین فلزی است. فضای اصلی مقبره الشعرا یك اتاق بسیار بزرگ است كه چندین اتاق كوچك در اطراف آن قرار دارد. بر دیوارهای این فضا اشعار شاعرانی كه در این مقبره دفن شده‌اند و تابلوهای عكس و خطاطی به چشم می‌خورد. بخش‌های اداری، فروشگاه كتاب و صنایع‌دستی و… سایر بخش‌های تشكیل دهنده این بنا هستند

معروفترین آرمیدگان مقبره الشعرا

مقبره الشعرا محل دفن بزرگان، شعرا و ادبای زیادی است. گفته می‌شود در این مكان بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی دفن شده‌اند. شاعرانی چون اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، مجیر الدین بیلقانی، ظهیر الدین فاریابی، شاهپور نیشابوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، سلمان ساوجی، قطب‌الدین شیرازی، مغربی تبریزی، مانی شیرازی، لسانی شیرازی و شكیبی تبریزی از جمله آن‌ها است. محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار نیز آخرین شاعر نامی است كه در سال ۱۳۶۷ در این مقبره به خاك سپرده شده است و قبر وی در داخل فضای اصلی آرامگاه قرار دارد.

از دیگر افرادی كه در مقبره الشعرا به خاك سپرده شده‌اند، می‌توان به مجذوب علی شاه، عزیز خان مكری، هفت خواهران، امیر عبدالغفار، میرزا شفیع مستوفی، سهراب، پیر باب، امام طالحه، پیر محمد مشهور به پیر ممد، معین الدین صفار، كمال الدین عبد القادر نخجوانی، حافظ حسین زال، عبدالرحیم خلوتی و افراد معاصری چون دكتر مهدی روشن ضمیر، دكتر محمود پدیده، استاد جواد آذر، استاد میرزا طاهر خوش‌نویس تبریزی، محمود ملماسی، سید یوسف نجمی و استاد علی حریرچی می‌توان اشاره كرد.

سید محمد حسین بهجت تبریزی (شهریار)

محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار از جمله شاعران نامدار و شهیر دفن شده در مقبره الشعرا می باشد. وی در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در شهر تبریز به دنیا آمد و در ابتدای جوانی برای ادامه تحصیل به تهران رفت. هنگامی كه به تهران وارد شد با استاد ابوالحسن خان صبا آشنا گشت و به یادگیری ردیف های موسیقی ایرانی و نواختن سه تار مشغول شد. هم زمان با یادگیری موسیقی به مدرسه دارالفنون رفت و تحصیلات علوم دینی خود را افزایش داد. سپس در سال ۱۳۰۳ وارد مدرسه طب و پزشكی شد و پس از آن شروع به سرودن اشعار خود به دو زبان فارسی و تركی كرد كه كم كم شهریار را به چهره ای شناخته شده در حوزه شعر و ادبیات معاصر فارسی كرد. در حدود سال های ۱۳۲۹ – ۱۳۳۰ بود كه شعر معروف حیدر بابا را سرود و اثری جاودان در ادبیات فارسی را به جا گذاشت. حیدر بابا یكی از شاهكارهای ادبیات تركی آذربایجانی است كه شهریار در آن اصالت و زیبایی شهر و دیار خود را به تصویر كشیده است.

شهریار در سال ۱۳۳۲ به تبریز باز می گردد و به دلیل شكست عشقی درس پزشكی را رها می كند. پس از آن كه به عشق اول خود نرسید با یكی از بستگان خود ازدواج می كند و صاحب سه فرزند می شود. در سال های دهه ۴۰ بود كه شهریار به اوج شهرت خود رسید و خطاطی را هم تا مراتب بالا طی كرد. همچنین دیوان اشعار فارسی و تركی او بارها به چاپ رسید و نایاب شد. پس از آن در سال ۱۳۵۴ همسر خود را از دست داد و پس از طی یك دوره طولانی بیماری در سال ۱۳۶۷ در بیمارستان مهر تهران بستری شد و از دنیا رفت. بنا به وصیت شهریار او را در مقبره الشعرا تبریز به خاك سپردند.

روز درگذشت محمد حسین بهجت تبریزی شاعر نامی و شهیر آذربایجانی ۲۷ شهریور است. این روز با تصویب شورای انقلاب فرهنگی به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی برگزیده شد. به همین سبب هم در همه جای ایران برنامه های متعددی برای بزرگداشت یاد و خاطره این شاعر توانمند فارسی برگزار می شود.

جاهای دیدنی اطراف مقبره الشعرا

شهر تبریز پر از جاذبه‌های دیدنی و تماشایی است كه دیدن همه آن‌ها چندین روز زمان می‌برد. پیشنهاد می‌كنیم كه برنامه سفرتان را به شهر اولین‌ها به‌نحوی برنامه‌ریزی كنید كه فرصت بازدید از بیشتر مكان‌های دیدنی این شهر را داشته باشید.

در نزدیكی مقبره الشعرا و در واقع در محله سرخاب دیدنی‌های چون سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، بقعه سیدحمزه متعلق به قرن هشت هجری قمری، امام‌زاده سید حمزه با دیوارهای مزین به نقاشی‌هایی از دوران قاجار قرار دارند كه بعد از بازدید از مقبره الشعرا می‌توانید از آن‌ها دیدن كنید. همچنین در جوار بقعه سید حمزه چندین مزار دیگر نیز وجود دارد كه از جمله آن‌ها می‌توان به مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار كل عزیزخان مكری و شهید ثقه الاسلام اشاره كرد.

نحوه دسترسی

برای رفتن به مقبره الشعرا به میدان منجم تبریز بروید. از طریق این میدان به‌راحتی به خیابان ثقه الاسلام دسترسی پیدا خواهید كرد. با رفتن به بلوار ۲۹ بهمن و سپس خیابان امام خمینی و بعد از گذر از مسجد كبود به خیابان ثقه الاسلام می‌رسید.

آدرس مقبره الشعرا تبریز: محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، تقاطع عارف، تكیه حیدر، در كنار بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی

ساعات بازدید مقبره الشعرا تبریز

بازدید از مقبره الشعرا از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۸ امكان‌پذیر است؛ اما از آنجایی كه این بنا در حال مرمت و بازسازی است پیش از رفتن به این مكان از باز بودن آن اطمینان حاصل كنید.

جاهای دیدنی اطراف مقبره الشعرا

شهر تبریز پر از جاذبه‌های دیدنی و تماشایی است كه دیدن همه آن‌ها چندین روز زمان می‌برد. پیشنهاد می‌كنیم كه برنامه سفرتان را به شهر اولین‌ها به‌نحوی برنامه‌ریزی كنید كه فرصت بازدید از بیشتر مكان‌های دیدنی این شهر را داشته باشید.

 در نزدیكی مقبره الشعرا و در واقع در محله سرخاب دیدنی‌های چون سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، بقعه سیدحمزه متعلق به قرن هشت هجری قمری، امام‌زاده سید حمزه با دیوارهای مزین به نقاشی‌هایی از دوران قاجار قرار دارند كه بعد از بازدید از مقبره الشعرا می‌توانید از آن‌ها دیدن كنید. همچنین در جوار بقعه سید حمزه چندین مزار دیگر نیز وجود دارد كه از جمله آن‌ها می‌توان به مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار كل عزیزخان مكری و شهید ثقه الاسلام اشاره كرد.