فرش ایرانی آینه تمام‌نمای فرهنگ، اصالت و هنر ایرانی است. این هنر اصیل طی اعصار پیشین با هنر دست بافندگان و به وسیله فرهنگ ایرانی زنده نگاه داشته شده است و یكی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هنرها در میان ایرانیان است.
عبدالله احراری، عضو انجمن علمی فرش ایران در گفت‌وگو با ایسنا به ارزش قالی‌های اراكی پرداخت و اظهار كرد: در استان مركزی شهرهایی چون اراك، محلات، خمین، ساوه مهمترین مراكز بافت قالی هستند و سابقه قالی‌بافی در این استان به دوره قاجار بازمی‌گردد .
وی افزود: حدود سال ۱۲۶۶ به دنبال انقلاب صنعتی كه در اروپا رخ داد و واردات كشورهای اروپایی به ایران شروع شد، اروپایی‌ها تصمیم گرفتند در قبال واردات زیادی كه به ایران داشتند اجناس ارزشمندی از ایران به اروپا صادر كنند.
عضو انجمن علمی فرش ایران ادامه داد: با توجه به مزیت نسبی قالی در بین تمام كالاها تصمیم بر آن شد كه به جای طلا كه خطراتی همچون راهزنان حمل‌ونقل آن را تهدید می‌كرد به صادرات قالی بپردازند. به دنبال همین تصمیم كمپانی زیگلر در اراك تاسیس شد و قالی‌هایی باب كشورهای اروپایی و آمریكا تولید می‌شد و این شركت‌ها به نوعی به تولیدكنندگان این قالی تبدیل شده بودند. علاوه بر كمپانی زیگلر كمپانی‌های دیگری همچون شركت ایتالیایی برادران كارزلی، شاهانیان، سلیم و شركت قالی شرق در استان مركزی و به ویژه در شهر اراك كه همان سلطان‌آباد قبلی باشد شروع به فعالیت كردند.
نقشه مرغ و ماهی از طرح‌های مشهور قالی اراك
احراری خاطرنشان كرد: قالی‌بافی در شهر اراك و روستاهای اطرافش از حدود ۱۵۰ سال قبل رایج شد. از طرح‌های مشهور قالی‌بافی در این شهر می‌توان به نقشه مرغ و ماهی كه تا حدود زیادی شبیه ماهی درهم قالی خراسان است نام برد، نقشه مستفی كه مشابه آن را در خوزستان می‌بینیم نیز از طرح‌های مشهور قالی اراك است.
وی تصریح كرد: نقشه ماهی‌درهم در قالی‌های اراك با عنوان ماهی‌زنبوری و ماهی‌فراهان نیز شهرت دارند. طرح گل‌حنایی كه در حال حاضر آنطور رایج نیست و طرح‌های همچون زیرخاكی، دسته‌گلی، گلدانی از مشهورترین نقشه‌های قالی اراك هستند.
عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص رنگ‌های كاربردی این قالی گفت: اصولا برخی از رنگ‌هایی كه در قالی اراك استفاده می‌شوند اصطلاحات خاص خود را دارند، به عنوان مثال رنگ دوغی كه در قالی خراسان معمولا به آبی كم‌رنگ گفته می‌شود در قالی اراك به قرمز روناسی می‌گویند؛ چراكه وقتی قالی را با روناس رنگ می‌كنند سپس آن را در دوغ می‌خوابانند تا رنگ شفافی به خود گیرد.
احراری اضافه كرد: رنگ‌هایی از جمله سرمه‌ای، سبز، بژ، حنایی، انواع آبی، قهوه‌ای‌های مختلف و رنگ‌های دیگر از رنگ‌هایی هستند كه در قالی‌های اراك به وفور استفاده می‌شود.
وی عنوان كرد: در گذشته از رنگ‌های طبیعی برای بافت قالی‌ها استفاده می‌شد، اما امروزه به جز قالی‌های مشهوری همچون قالی فراهان كه از برندهای قالی اراك است اكثر تولیدكنندگان قالی اراك از رنگ شیمیایی استفاده می‌كنند.
عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص ویژگی‌های دیگر قالی‌های اراك تشریح كرد: مواد اولیه كه در قالی اراك استفاده می‌شود بیشتر پشم و پنبه است. ابعاد رایج این قالی اراك به ۱۲ متر نیز می‌رسد، البته در ابعاد ۶ متر و ۹ متر نیز این فرش‌ها بافته می‌شوند.
احراری تصریح كرد: از نظر رج‌شمار آن دسته از روستاها و شهرهایی كه به منطقه قم و كاشان نزدیك‌تر هستند رج‌شمارشان ۴۰ و ۴۵ است و تراكم قالی‌هایی كه به منطقه شرق و جنوب اراك نزدیك‌تر هستند رج شمارشان از۳۰ و ۲۵ بیشتر نمی‌شود.
قالی‌های اراك بیشتر با گروه پارسی بافته می‌شوند
وی افزود: قالی‌های اراك، بیشتر با گره پارسی بافته می‌شوند و شیرازه آن‌ها هنگام بافت و پرداخت و روگیری آن نیز بعد از بافت انجام می‌شود. دارهای قالی‌بافی كه در اراك بافته می‌شوند بیشتر دارهای عمودی ثابت هستند و سبك چله‌كشی آن نیز به صورت چله‌كشی پارسی است. بیشتر قالی‌های اراك از نوع دوپود هستند و اگر بخواهیم از طراحان آن نام ببریم می‌توان از كسانی همچون «اسدالله دقیقی»، «عبدالكریم رجحی»، «عزت‌الله ابراهیمی» نام برد.
عضو انجمن علمی فرش ایران ابراز كرد: همانطور كه ذكر شد به خصوص در دوره قاجار تا ظهور پهلوی اول و تاسیس شركت سهامی فرش ایران در سال ۱۳۱۴ تولید و تجارت این قالی عمدتا در دست شركت‌های خارجی و چند ملیتی بود.
احراری در این خصوص به شرح داستانی از دوره ناصرالدین شاه پرداخت و اظهار كرد: در زمان ناصرالدین شاه شركت زیگلر تعدادی از تولیدكنندگان فرشی كه قالی را پس از بافت تحویل شركت نداده بودند و به نفع خود فروخته بودند زندانی كرده بود. قالیبافان نیز به شاه می‌نویسند و ناصرالدین شاه در این زمان اقدامی نمی‌كند و تنها نامه‌ای به والی اراك می‌نویسد و در آن به نوعی خواهان پادرمیانی و وساطت بین این شركت‌های خارجی و قالیبافان می‌شود. از طرفی با گذشت زمان ناصرالدین شاه كه از سفر اروپایی به ایران باز می‌گشت در مسیر عراق با عده‌ای از قالیبافان برخورد می‌كند كه شكایت‌نامه‌ای از شركت‌های چند ملیتی فروش این فرش داشتند و ایشان در پاسخ به آن‌ها فقط با نشان دادن پنج انگشت دست خود به نشانه اتحاد خواستار بازگشت آن‌ها به كارشان می‌شود.
وی ادامه داد: البته باید گفت كه این شركت‌های چند ملیتی بعد مثبتی نیز داشتند و گسترش قالی‌بافی در منطقه یكی از این ابعاد مثبت بود. اما متاسفانه نیاز فراوان آن وقت اروپا و آمریكا به قالی‌های ایرانی و از طرفی سودجویی این شركت‌ها آن‌ها را واداشت تا نقشه‌ها را مختصر كنند. به همین دلیل بخش‌هایی از نقشه را حذف كردند تا قالی‌ها زودتر تولید شوند.
عضو انجمن علمی فرش ایران اضافه كرد: از جمله نقشه‌ای كه بسیار مورد دستكاری قرار گرفت نقشه‌ای تحت عنوان ساروق بود كه نامش از روستایی به همین نام در حوالی اراك گرفته می‌شد. این منطقه در زمانی یكی از بهترین تولیدكنندگان قالی اراكی بود. این قالی‌ها از آنجا كه تا حدودی مختصر شدند بعدها به نام ساروق آمریكایی شهرت یافتند.