آیین گل مالی لرستان از رسوم دیرینه مردم این استان در عزاداری است .با فرا رسیدن ایام محرم و صفر به ویژه روز عاشورا مردم لرستان غرق در عزا و ماتم می‌شوند و بر اساس رسم دیرینه خود كه در عزای عزیزترین عزیزان خود را سر تا پا گل مالی می‌كنند، بار دیگر خاك عزا بر سر می‌گیرند. گل‌مالی از رسم‌های سنتی مردم لرستان، به‌‌ویژه خرم‌آباد در عزای امام حسین (ع) است كه شامل مالیدن گل بر سر و صورت و لباس‌ها و عزاداری در روز عاشورا می‌شود.
با فرارسیدن ایام محرم و به‌خصوص روز عاشورا، مردم لرستان بر اساس رسم دیرینه خود عزای سرور و سالار شهیدان را با گل‌مالی گرامی می‌دارند. در واقع، مردم لر این سنت را در سوگواری‌های مختلف از جمله مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند. عشق به امام حسین (ع) سرما و گرما و تابستان و زمستان نمی‌شناسد و مردم این خطه از كشور هر سال مراسم سنتی گل‌مالی را باشكوه هرچه تمام‌تر برگزار می‌كنند. گل‌مالی مردمان لر در روز عاشورا، از خاكی‌ترین آیین عاشورایی جهان حكایت دارد كه اندوه بارترین عزاداری برای پسر فاطمه (س) را به تصویر می‌كشد. برای آشنایی با این آیین كهن، با ماهمراه باشید .
گل مالی قدمتی چند هزارساله دارد و آغاز آن را می‌توان به زمان نزاع هابیل و قابیل نسبت داد كه به امر خداوند زمین را چال كرد و جسد برادرش را به خاك سپرد. جسم با خاك یكی می‌شود و به ریشه اول خود برمی‌شود.در گذشته كه پارچه سیاه كم بود، مردم تكه‌ای از دُور (سیاه چادر) را می‌بریدند و روی شانه خود می‌گذاشتند. سپس گل درست می‌كردند و روی شانه‌هایشان می‌مالیدند، به این نشانه كه جسم ما از خاك است و به خاك برمی‌شود.
با ورود اسلام به ایران، مردم لرستان شیعه می‌شوند و بعد از واقعه عاشورا، همه آیین‌ها را مگر در عزاداری اهل بیت (ع) حرام می‌دانند.آنها با برپایی خیمه‌هایی، كنار آن شهادت امام حسین (ع) را روایت می‌كردند و سر و شانه خود را در روز عاشورا گل می‌مالیدند. سپس آتش درست می‌كردند كه نشانه پاكی و روشنایی روی زمین بود و به چمری‌زدن و موه‌خانی می‌پرداختند.
آیین گل مالی چیست؟
آیین گل‌مالی در روز عاشورا در استان‌های غربی ایران نظیر لرستان، كرمانشاه و ایلام انجام می‌شود. گل‌مالی در زبان محلی با عنوان «خره گیری» تلفظ می‌شود كه خره به‌معنای «گل» است. این آیین خاص دارای چند مرحله است كه از روز هفتم محرم موسوم به روز تراش عباس شروع می‌شود و تا بعد از شام غریبان ادامه دارد. در روز تراش عباس، مردها به حمام می‌روند و پس از اصلاح سر و صورت، لباس‌های تمیز می‌پوشند. در فاصله چند روز مانده به عاشورا، عده‌ای به‌سراغ جمع‌آوری هیزم می‌روند و اهالی محل بسته به نذری كه دارند، به آنها هیزم می‌دهند. شهرداری نیز درختان خشكیده سطح شهر را جمع می‌كند و در اختیار هیئت‌ها قرار می‌دهد. این هیزم برای برپایی آتش استفاده می‌شود تا عزادارانی كه در گل می‌افتند، خشك شده و در فصل زمستان از سرما حفظ شوند.
در روز تاسوعا نوبت به تهیه گل می‌رسد. برای این منظور، مردم حوضچه‌هایی به‌شكل مربع و دایره با آجر چینی در جلوی خیمه‌ها و تكیه‌های شهر درست می‌كنند و خاك نرم و مخصوصی را در آن می‌ریزند كه در روز عاشورا با گلاب مخلوط می‌شود. دور این حوضچه‌ها را با گلاب تزیین كرده و مردم عزادار با تاریكی هوا، اطراف آن شمع روشن می‌كنند تا حاجاتشان برآورده شود.
در صبح روز عاشورا، از كودك و جوان تا زن و مرد به تكیه‌های محله می‌روند و پس از گل‌مالی خود، دور آتش می‌ایستند تا خشك شوند و در ادامه به سینه‌زنی می‌پردازند. زنان به یاد مصیبت حضرت زینب (س)، گل را بر چادر و سر خود می‌مالند و مردها لباس سیاه خود را به رنگ گل درمی‌آوردند و با همان لباس، نماز ظهر عاشورا را می‌خوانند. در این میان بعضی سر و صورت و چشم و برخی دیگر كتف و شانه خود را گل می‌زنند. بسیاری از مردم نظیر سالمندان، زنان و كودكان كه نمی‌توانند در حوضچه‌های گل بغلطند، با كاسه‌ای كوچك در دست، مقداری گل را به خانه می‌برند تا به سر و صورت و شانه‌هایشان بمالند.
آیین گل‌مالی با نوحه‌های محلی همراه است كه از آن جمله می‌توان به این مورد اشاره كرد:
دستگیر بی‌دس حسین دسم بیر، ساقی حنا رس حسین دسم بیر (ای برادر بی‌دست امام حسین (ع) كسی كه پشت و پناه وی بوده، كمك من هم بكن، ای ساقی بی‌دست حسین دست من را بگیر)
ده مین دریای خی دور گرو گم كردمه (در میان دریای خون، در مروارید گران‌بها گم كرده‌ام)
این بدن از كیست كه سر ندارد، عزیز زهرا است كفن ندارد، زاده زهرا است، عزیز زینب بی‌كس و یاور صحت ندارد، نیز جزو اشعاری است كه مردم با خواندن آنها، شروع به سینه‌زنی می‌كنند.
برخی مردم خرم آباد، لباس‌های گلی جوانان خود را به همان حالت برای سال آینده نگه می‌دارند و امیدوارند كه به این طریق، جان و مال و سلامتی فرزندانشان بیمه شود.
جالب اینكه مردم شهر این آیین را برای درگذشتگان خود نیز اجرا می‌كنند و با حضور در آرامستان، چهره روی سنگ‌های قبر را گل‌مالی می‌كنند، گویی آنها نیز در روز عاشورا به عزاداری خود همچنان ادامه می‌دهند.
زیباترین نوع عزاداری در خرم آباد به محله پشت بازار و درب دلاكان تعلق دارد.عزاداران پس از گل‌مالی و مراسم سوگواری در تكیه محله‌های شهر، ضمن سینه‌زنی و زنجیرزنی راهی مركز شهر می‌شوند. دسته‌های عزادار جلوی هر تكیه توقف كرده و عزاداری می‌كنند. در ادامه به‌سمت تكیه بعدی می‌روند.هیئت‌های قدیمی شهر خرم آباد به محله‌هایی همچون محله پشت بازار و درب دلاكان تعلق دارد كه زیباترین نوع عزاداری را پیش روی مردم سوگوار امام حسین (ع) قرار می‌دهند.
در صبح عاشورا غوغایی در این محله‌ها بر پا است و سطح شهر، به‌خصوص سر در مغازه‌ها مزین به پرچم سیاه می‌شود. مداحی‌های لری نیز جزء لاینفك مراسم عزاداری برای شهدای عاشورا به حساب می‌آید كه سبك مداحی و نوع اشعار این منطقه حداقل در طول ۷۰ سال گذشته، بدون تحریف و ماندگار به قوت خود باقی است.
اشعاری كه در نوحه‌های لری استفاده می‌شود، اغلب توسط شاعران برجسته محلی به زبان لری و با درون‌مایه حماسی سروده شده‌اند. مهم‌ترین ویژگی این نوحه‌ها، وجود ترجیع بند در آنها است كه موجب زیبایی كلام و همین طور كرخوانی می‌شود. هنگام نوحه، سینه‌زنی به‌صورت آرام و با فاصله انجام می‌شود و مكث بعد از اتمام بند یا بیت، تداعی‌كننده فضایی عجیب و سوزناك است.
نوحه‌خوانی در دو هیئت قدیمی شهر به این صورت است كه ابتدا نوحه خوان، شاه بیت را می‌خواند و دسته پاسخ می‌دهد و سپس در بار دوم، دسته شروع به سینه‌زنی می‌كند. سینه‌زنی در خرم آباد نیز روش خاص خود را دارد؛ به این ترتیب كه عزاداران در حالت نشسته، با یك دست سینه می‌زنند تا اینكه نوحه‌خوان فریاد «ای وای شهدا به دشت كربلا» سر می‌دهد و به‌یك‌باره، همه عزاداران می‌ایستند و حین سینه‌زنی با دو دست، جواب نوحه‌خوان را می‌دهند. سینه‌زنی عزاداران باعث بلندشدن گردوغبار به آسمان می‌شود و روی چهره آنها می‌نشیند.
گوشه‌ای از یك نوحه لری به این صورت است:
كرب و بلا معطر به خین گل هزارو حسی غریو و بی‌كس د سوگ سروردارو
علاوه بر نوحه‌خوانی، سازهای غمگینی در استان لرستان نواخته می‌شود كه به زبان محلی به آن چمرانه می‌گویند.
اگر از اهالی لرستان هستید یا در منطقه شما آیین گل‌مالی انجام می‌شود، در پایین این مقاله از كجارو می‌توانید از نظر و تجربه خود برای مخاطبان ما بگویید.
نواختن سازهای چمرانه
در روز عاشورا سازهای غمگینی در استان لرستان كه به زبان محلی به آن چمرانه می‌گویند، به صدا درمی‌آید و دسته‌های عزا همزمان با آن سازها بر سر و سینه‌های خود می‌زنند.
دسته‌های عزاداری در این زمان هر كدام بر درب خیمه‌های خود جمع و به سمت جایگاه‌های عزاداری و حسینیه‌ها با خواندن نوحه‌های لری مانند كرب و بلا معطر به خین گل هزارو / حسی غریو و بی‌كس د سوگ سروردارو/ نوب گرت هر كه زیتر رو و میدو سر و جلو نیان د كف گرت جو و… حركت می‌كنند در بین این دسته‌ها كودكان سیاه‌پوش و جوانان گل مالیده و زنان گریانی دیده می‌شود كه بر سوگ امام حسین(ع) گریان هستند و در این میان حوائج خود را بیان می‌كنند.
رسم چلچراغ
چلچراغ یا همان چهل‌چراغ شامل ۳۰ تا ۴۰ چراغ توری است كه به شكلی زیبا و دیدنی و با مهارت خاصی بر پایه‌ای مثلث شكل از جنس چوب یا فلز سوار می‌شوند و عزاداران حاجت‌مند هركدام به نوبت آن را حمل می‌كنند.
با آغاز ماه عزای سالار شهیدان در لرستان دستجات و هیئت‌های عزاداری شب‌ها با حضور در تكیه‌هایی موسوم به خیمه به عزاداری پرداخته و برخی از دستجات زنجیرزنی و سینه‌زنی نیز با حضور در خیابان‌های شهر در حالی كه در پیشاپیش این دستجات چلچراغ حركت می‌كند، به عزاداری می‌پردازند.
رسم طوق اشگس
پایان عزاداری و مراسم روز عاشورا با ضرب‌المثل طوق اشگس اعلام می‌شود.طوق بر وزن سوق علامت ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در لرستان است، محور اصلی چوب نسبتاً بلندی است، به طول هشت تا ۱۰ متر كه از یك متر به بالا از چندین حلقه كه مركز آنها چوب اصلی است، تشكیل می‌شود.
یك پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یك قندیل نقره قرار می‌دهند و اطراف آن را با نوارهای رنگی ریشه‌دار و آینه‌های كوچك زینت می‌دهند.
عزاداری در لرستان از عصر عاشورا به مدت سه شب با انجام مراسم شام غریبان كه عزاداران یك دستار سیاه مخصوص به نام كت را به سر و گردن و شانه‌های خود می‌پیچانند، در عزا شركت می‌كنند و با روشن كردن شمع برای غریبی یاران و اصحاب امام حسین(ع) به پایان می‌رسد.