بند خاك شوشتر از بناهای نظام آبی تاریخی شوشتر است كه آب را از نهر داریون به نهر رقط منتقل نموده و در هنگام طغیان نهر داریون نیز كه خطر سیل دشت میاناب شوشتر را تهدید میكرد قسمتی از آب آن را به نهر رقط هدایت می نمود. نهر رقط در نهایت به رودخانه گرگر می ریزد و در مسیر آن، بند خاك، پل بند لشكر، پل شاه علی، پل آشیخ بهاء (ملت) و بند شرابدار وجود دارد. پیشینه ساخت این بند همانند دیگر بناهای آبی تاریخی شوشتر، به دورهٔ ساسانیان باز می گردد.
این بند به همراه پانزده اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه كمیته میراث جهانی یونسكو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسكو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید. همچنین در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۷۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری بند خاك
یكی از سازه‌های بااهمیت بر نهر داریون است كه به‌عنوان پخشاب كاربرد داشته و عامل تقسیم آب به دو شاخه داریون و رقت است كه در ضلع جنوب غربی شوشتر می‌باشد.نهر داریون در بند خاك به ۲ شعبه تقسیم می‌شود: شعبه اصلی به سمت جنوب ادامه می‌یابد و پس از طی ۳۳ كیلومتر در بند عرب حسن به رودخانه شطیط می‌ریزد. وضع سطح زمین واقع بین رودخانه شطیط و گرگر طوری است كه مسیر نهر داریون در خط‌الرأس تپه‌ها قرار گرفته است. به‌این‌ترتیب آبیاری زمین‌های واقع بین دو شاخه كارون به سهولت صورت می‌گرفته است.
شعبه دوم نهر داریون پس از عبور از زیر پل بند لشكر به رودخانه گرگر می‌ریزد. در بند خاك سدی وجود دارد كه قسمت اعظم آب كانال داریون را در شعبه اصلی نگه می‌دارد، چون شعبه شرقی كانال داریون در حدود ۱۵ متر دارای اختلاف سطحی است ظاهراً ۳ بند دیگر در مسیر آن برای جلوگیری از شدت سرعت آب ساخته‌اند.در دهه ۶۰ با ایجاد خیابان كمربندی قسمت زیادی از بند تخریب و زیر جاده رفت. فرم سازه‌ای بند تقریباً U شكل است كه دارای ۲ قسمت و دارای چندین دهانه بوده كه یكی از آن‌ها سرپوشیده است و بقیه روباز هستند. در مجاورت این اثر در ضلع شرقی، آثار چندی ازجمله حصار قدیم شوشتر و آثار یك آباره نمایان است.
این بند دارای ۲ قسمت است، قسمت اول دارای ۵ دهانه و دارای ستون‌هایی به ارتفاع حدود ۱.۳۳ متر و طول دهانه‌های آن ۱.۷۲ متر بوده است. حدود ۱۰ قدم پائین تر از آن دارای دیواره انحرافی بوده كه آثار آن تا چندین سال قبل قابل‌مشاهده بود.
«جهت دیواره اصلی بند دارای جهت غربی-شرقی است از قسمت شرقی بند یك بازویی به سمت شمال شرق منشعب می‌شود. از بازوی بند دیواری به سمت شمال كشیده شده است، خود این بازو با یك بازوی دیگر كه در جهت غرب آن مشاهده‌شده مرتبط می‌باشد؛ و درواقع این بازوها و خود بند اصلی تشكیل یك مخزن نگهداری آب را می‌دهند. در قسمت‌هایی از بازوها و بند اصلی به نظر می‌رسد كه دارای دیوارهای الحاقی باشند كه در جنوب آن مشاهده می‌شوند كه برای خروج آب می‌باشد. قسمت‌هایی در دیواره‌ها به صورت دریچه‌هایی بوده است كه تخریب‌شده است. به‌غیراز این دریچه، دریچه‌ای دیگر نیز وجود داشت. جبهه غربی دیواره اصلی بند به‌شدت تخریب گردیده، كه در امتداد شرق تداوم می‌یابد كه در منتهی‌الیه قسمت شرقی آسیب‌دیده و از بین رفته است. چنین وضعیتی در قسمت‌های دیگری از بند نیز شناسایی گردید. در قسمت شمال و شرق سازه بند خاك به فاصله چند متری نهر رقت كانال‌های فاضلاب شهری وجود دارد در حاشیه كانال‌ها نیز سازه‌های معماری تخریب‌شده مشاهده گردید كه نمی‌تواند بی‌ارتباط با بند باشند. بند خاك ازنظر مصالح شامل ملات ساروج و انواع سنگ‌های ماسه‌ای و لاشه می‌باشد كه سطوح داخلی و معدودی از دیواره‌های بیرونی با ملات ساروج اندود شده‌اند. كاربری اثر با توجه به شواهدی كه ارائه می‌كند دارای عملكرد نگه‌دارنده با فضاهای مخزنی و خروج آب است.»
