محوطه باستان شناسی تل سفیدك حاجی آباد كه در دشت مركزی و شمال حاجی آباد واقع شده است ، متعلق به دوره ساسانیان است. این منطقه كه شامل آثاری از خانه های اشرافی دوره ساسانی است، اهمیت ویژه و جهانی دارد. آثار بدست آمده شامل گچبریهای زیبا، سفال و تعدادی تندیسهای گچی است كه به شكل خاصی ساخته شده و شكل نخستین خود را همچنان حفظ كرده اند. هم اكنون این تندیس ها در موزه پارس استان فارس نگهداری می شوند.آشكار شدن قطعات پُرشمار گچبری هنگام فعالیت های باستان شناسی نشان داد كه محوطه از دیدگاه باستان شناسی در خور توجه است؛ پس از آن مركز باستان شناسی ایران در زمستان سال ۱۳۵۶ نخستین كاوش های علمی را به سرپرستی زنده یاد مسعود آذرنوش در آنجا سامان داد.
كاوش های هیئت مركز باستان شناسی ایران در بنایی كه بعدها « خانۀ اربابی» حاجی آباد نام گرفت، موجب شد مجموعه ای با ارزش از معماری و هنر دورۀ ساسانی، كه بر اثر ناآگاهی و بی توجهی ساكنین در معرض ویرانی كامل قرار داشت، نجات یافته و نتیجه آن به گونه ای شایسته و علمی در قالب كتابی منتشر شود.
شهرت جهانی تل سفیدك
اهمیت تل سفیدك حاجی آباد و یافته های بدست آمده از كاوش آن توسط زنده یاد آذرنوش باعث شد تا این محوطه شهرت جهانی بیابد و از جمله محوطه های مهم در شناخت دوره ساسانی باشد و به همین دلایل در تعیین عرصه و حریم این محوطه با حساسیت ویژه ای برخورد شد. این به آن معنا است كه بخش هایی به عنوان عرصه محوطه باستانی شناخته شود كه دارای آثار باشد و محوطه در خارج از خط تعیین شده عرصه چه در سطح و چه زیر سطح عاری از هر گونه آثار باستان شناختی باشد.
این مهم در محوطه هایی كه در زمین های با ارزش مانند زمین با كاربری مسكونی، باغ و كشاورزی حساسیت بیشتری دارد.زمین های كشاورزی محوطه را محصور كرده و گاهی به درون عرصه نیز تجاوز می كنند.
افزایش ارزش روز افزون تل سفیدك
این مجموعه تاریخی امروزه در حاشیه شهر حاجی آباد و انتهای بلوار امامزاده قرار گرفته است و رفته رفته به ارزش این زمینها در این شهر كه اخیرا مركز شهرستان زرین دشت شده افزوده می شود از این رو این محوطه در معرض تخریب بیشتری قرار گرفته است.به منظور گمانه زنی برای تعیین عرصه و حریم محوطه تل سفیدك، ابتدا از محوطه و زمین های اطراف آن به شعاع تقریبی ۳۰۰ متر نقشه توپوگرافی(نمایش ناهمواری‌های سطح زمین) تهیه و سپس بر روی نقشه عوارض غیر طبیعی و موقعیت گمانه ها مشخص شد.
خانه ای متعلق به اشراف زادگان
بقایای برجای مانده در تل سفیدك در واقع یك خانه دوره ساسانی است كه به دلایلی از جمله ساختار و تزیینات به احتمال قریب به یقین متعلق به اشراف زاده ها یا به قولی ‘اربابی’ بوده است. اگرچه تنها آثار دیوارها ـ طاقچه ها و ته ستون ایوان ورودی بنا باقی مانده است ولی وجود آثار مكشوفه آن در شناخت تاریخ هنر و معماری و مذهب دوره ساسانی اهمیت زیادی دارد.این بنا از لحاظ كاركردی دارای سه قسمت مجزا بصورت واحدهایی با اتاق و حیاط مجزا بوده است.
در بخشی از بنا (اتاق ۱۱۴) وجود نقاشی های دیواری و گچ بری های منحصر به فرد از جمله تصاویر صلیب شكسته در كنار مجسمه های ایزدبان و آناهیتا كه در طاقچه های یك اتاق قرار داشته نشان می دهد كه در این بنای مسكونی احتمالاً مكانی بعنوان محل نیایش وجود داشته است و دكتر آذرنوش از آن بعنوان نیایشگاه ساختمان نام برده است.
وجود مجسمه نیم تنه شاپور دوم كه در سالهای ۳۰۹ تا ۳۷۹ میلادی حكومت می كرده نشان می دهد كه در دوره ساسانی همبستگی میان دین و دولت وجود داشته و ایرانیان باستان به مسائل مذهبی و انجام مراسم و نیایش های دینی اهتمام ویژه ای داشته اند.به گفته این باستان شناس، خانه اربابی حاجی آباد احتمالا در سال ۳۶۳ میلادی یا حوالی آن ساخته یا دوباره تزیین شده است.كاوش و گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تل سفیدك حاجی آباد مركز شهرستان زرین دشت استان فارس ، به سرپرستی مشترك سیده سمیرا جعفری و محمدحسن پاك نژاد با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.
