موزه میراث روستایی گیلان ،در زمینی به مساحت حدود ٢٦٣ هكتار، در پارك جنگلی سراوان، واقع در كیلومتر ١٨ جاده‌ی رشت- تهران قرار دارد. فكر تاسیس این موزه برای نخستین بار پس از زمین لرزه‌ی خرداد ١٣٦٩ گیلان- زنجان، كه روند تخریب بناهای سنتی را شدت بخشید، توسط دكتر محمود طالقانی شكل گرفت. اما فاز مطالعات مقدماتی آن، از اوایل سال ١٣٨١ آغاز شد.ابتدا، مطالعات گسترده جهت مكان‌یابی مناسب برای اجرای پروژه انجام شد. پس از بررسی‌های فراوان، پارك جنگلی سراوان، به علت دارا بودن توپوگرافی مناسب و مشابه گیلان، دسترسی آسان و وجود تأسیسات زیربنایی مناسب به عنوان محل اجرای پروژه انتخاب شد. در همان زمان، آموزش نیروهای مورد نیاز انجام گرفت.
این موزه، نمونه‌ای كوچك اما واقعی، از نحوه زندگی و فرهنگ سنتی روستاهای گیلان است.بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است كه قدمت بناهای آن به طور متوسط به ۱۵۰ سال می‌رسد. هدف موزه میراث روستایی گیلان، تنها انتقال بناهای روستایی نیست، بلكه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است كه در روستاهای گیلان وجود داشته است.
گیلان در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و كار، خوراك، پوشاك و … هم به نمایش درآمده است.
در طراحی سایت، محل‌های جداگانه برای رستوران‌ها، چای‌خانه‌ها، بازارها، مساجد، مزارع و باغ‌های چای، شالیزار، كارگاه‌های آموزش و تولید صنایع‌دستی، نظیر گمج‌سازی و سفالگری، مرواربافی، رشتی‌دوزی و … ، محوطه‌ی بازی‌ها و نمایش‌های سنتی برای برگزاری كشتی‌گیله‌مردی، ورزاجنگ، لافندبازی و …، مراكز تحقیقات كشاورزی و دامپروری، پژوهشگاه معماری و مردم‌شناسی، پارك كودك، باغ‌های پرورش گیاهان دارویی و درختان بومی، اردوگاه تفریحی، معماری چوب ملل و دو مجموعه مهمان‌پذیر با الهام از معماری روستایی به ظرفیت ۱۵۰ واحد ۳ تا ۵ نفره، در نظر گرفته شده است.
موزه‌های روستایی، زیرمجموعه موزه‌های فضای باز می‌باشند كه جلوه تمدن و فرهنگ روستایی را در محیط طبیعی باز می‌نمایانند.موزه‌های روستایی با انتقال آثار و بناها با مقیاس واقعی و قرارگیری در بستری مشابه وضعیت اولیه، شكل می‌گیرند.
در اردیبهشت ۱۳۸۴ اولین كارگاه این طرح (روستای جلگه شرق) راه‌اندازی و یك سال بعد افتتاح و به بهره‌برداری رسید. در اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ فاز دوم این پروژه (روستای جلگه مركز) افتتاح شد. در همان زمان، كلنگ فاز سوم (روستای جلگه غرب) و در شهریور ۱۳۸۷ كلنگ فاز چهارم (روستای كوهپایه غرب) به زمین زده شد.
در خرداد ۱۳۸۸ این دو فاز افتتاح و همزمان عملیات اجرایی فاز پنجم (روستای كوهستان غرب) آغاز شد. در خرداد ۱۳۸۹ فازهای پنجم و ششم(روستاهای كوهپایه شرق و كوهستان غرب)و همچنین ساختمان خانه پژوهشگران افتتاح و همزمان كلنگ فاز هفتم (روستای كوهستان شرق) و كارگاه مدرسه جلگه مركز به زمین زده شد.
در اردیبهشت ۱۳۹۰ دو مجموعه مسكونی( حسنی، حقیقتی) از روستای جلگه غرب و دو مجموعه مسكونی( بهزادی، جامع) از روستای كوهپایه شرق كه چندی پیش به بهره برداری رسیده بود، رسماً افتتاح شد.
موزه میراث روستایی گیلان تا كنون موفق به كسب چندین جایزه و گواهینامه از سوی نهادهای ملی و بین المللی شده است.
در سایت، محل‌های جداگانه برای رستوران‌ها، چای‌خانه‌ها، بازارها، مساجد، مزارع و باغ‌های چای، شالیزار، كارگاه‌های آموزش و تولید صنایع‌دستی، نظیر گمج‌سازی و سفالگری، مرواربافی، رشتی‌دوزی و … ، محوطه‌ی بازی‌ها و نمایش‌های بومی برای برگزاری كشتی‌گیله‌مردی، ورزاجنگ، لافندبازی و …، مراكز تحقیقات كشاورزی و دامپروری، پژوهشگاه معماری و مردم‌شناسی، پارك كودك، باغ‌های پرورش گیاهان دارویی و درختان بومی، اردوگاه تفریحی، معماری چوب ملل و دو مجموعه‌ی مهمان‌پذیر با الهام از معماری روستایی به ظرفیت ١٥٠ واحد ٣ تا ٥ نفره، در نظر گرفته شده است.
اساس كار جهت انتقال بناها به این ترتیب بود كه، ابتدا، گروهی از كارشناسان جهت شناسایی بناها به روستاها اعزام شدند، تا تمام گونه‌های معماری حوزه‌های یاد شده در موزه، دوباره‌چینی شوند. بناهای دارای ارزش برای انتقال به موزه‌شناسایی و مطالعه شدند.این مطالعات شامل مردم‌شناسی و معماری بود. پس از تكمیل مطالعات، بنا برداشت معماری و پلاك‌گذاری شد تا دوباره‌سازی آن میسر شود. پس از واچینی و انتقال مصالح به موزه، به نام اهدا كننده یا فروشنده‌ی بنا در محل طراحی شده دوباره‌چینی شدند. مساحت مجموعه موزه‌ای، بالغ بر ۴۵ هكتار است، كه در هسته‌ی مركزی سایت، قرار گرفته است.
