مسجد علیشاه تبریز در فاصله سال‌های ۷۱۶ الی ۷۲۴ هجری قمری به وسیله تاج‌الدین علی شاه جیلان تبریزی؛ وزیر اولجایتو و ابوسعید بهادرخان، ساخته شده است. مسجد علیشاه در مركز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصلای بزرگ تبریز در این مكان احداث شده است. مسجد علی شاه تبریز یكی از بلندترین دیوارهای تاریخی كشور و نماد شهر تبریز است كه سبك معماری آن به شیوه آذری و معمار آن استاد فلكی تبریزی ذكر شده است. این بنا در زمان عباس میرزای قاجار به عنوان محل قورخانه و مخزن مهمات لشكر تبدیل شد و به همین سبب نام «ارگ» به آن دادند.
در محوطه ارگ، آثار تاریخی ارزشمندی همچون «مدرسه نجات» كه به عنوان یكی از نخستین مدارس ایران به شمار می‌رفت و نیز «سالن تئاتر شیر و خورشید» قرار داشت كه پس از شروع برنامه تخریب و تبدیل ارگ تبریز به مصلای بزگ تبریز از سال ۱۳۶۰، بخش اعظمی از آن توسط جهاد سازندگی با بولدوزر و مواد منفجره تخریب شد و در حال حاضر از این بنای عظیم و مشهور، فقط قسمتی از دیوارهای آجری محكم و قطور آن باقی مانده است.
این مسجد كه امروز بقایای آن بنام ارگ علیشاه به صورت مخروبه در وسط شهر تبریز نمایان است، در سال های بین ۷۱۶ تا ۷۳۶ ه.ق به وسیله ی تاج الدین علی شاه جیلانی تبریزی، وزیر سلطان محمد خدابنده اولجایتو ساخته شده است و سابقا مسجد جامع بتریز محسوب می شد و دارای ایوان بزرگی به پهنای m 15. 30 بود و در حیات خود بنای با شكوه، مزین به كاشی و مرمر و كتیبه های زیبا بود كه در اثر گذشت زمان، رو به ویرانی رفته است. دیوارهای این بنا كه به بلندی ۲۵m بوده، تماما از آجر ساخته شده و ۱۰.۴۰m ضخامت داشته، شاید سابقا كاشی یا مرمر پوش بوده اند ولی در وضع حاضر آثاری از آنها پیدا نیست.
حمد الله مستوفی چنین می نویسد :
« …خواجه تاج الدین علی شاه جیلانی در تبریز در خارج محله نارمیان مسجد جامع بزرگی ساخته كه صحنش ۲۵۰ گزدر ۲۰۰ گز و در او صفه ای بزرگ، از ایوان كسری به مدائن بزرگتر اما چون در عمارتش تعجیل كرده اند، سقف آن فرود آمد. در آن مسجد انواع تكلفات به تقدیم رسانید و سنگ مرمر بی قیاس در او بكار برده و شرح آنرا زمان بسیار باید»
ابن بطوطه جهانگرد مراكشی درباره این مسجد چنین نوشته است:
« … بعد به مسجد جامعی رسیدیم وزیر علی شاه، معروف به جیلان آن را بنا كرده است و در بیرون از سمت راست، یك مدرسه و از سمت چپ زاویه ای وجود دارد كه صحن ان با سنگ های مرمر فرش شده و دیوارها بوسیله نوعی از كاشی شبیه زلیخ پوشانده شده و جوی آبی از وسط آن می گذرد و انواع درختان، موها و یاسمن در آن بعمل آمده اند.»
تاجر ونیزی در تكمیل توصیف ابن بطوطه چنین می نویسد:
« … در اطراف این بنا با سنگ های عالی طاق هایی ساخته شده كه ستون های مرمر آن را نگاه داشته اند. این ستون ها بقدری عالی و شفاف اند كه به بلور شباهت دارند. كلفتی و بلندی همه آنها یكسان و حدود ۵ تا ۶ پا است. در كنار درب اصلی، زیر طاق های سنگی، جوی آبی در جریان است و در وسط بنا چشمه بزرگی وجود دارد.
این مسجد سه در دارد كه فقط دو در آن مورد استفاده قرار می گیرند و دارای طاق اند. یكی از درها كه باز و بسته می شوند ۳ پا پهنا و ۵ پا بلندی دارد و از الوار های بزرگ ساخته شده و روی آن قطعه بزرگی برنز صیقلی مطلا كوبیده شده است.»
از این نوشته های چنین بر می آید كه مسجد علیشاه در زمان خود، حدود سال های ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۵ ه.ق از بناهای بزرگ تبریز بوده است. سابقا این مسجد در سمت جنوب شهر واقع بوده و هم اكنون در مركز شهر تبریز قرار دارد.
به طوریكه مشهور است در زیر این بنا سه نقب یا دالان زیرزمینی وجود دارد كه یك رشته آن از ارك به محله شنب غازان و رشته دیگر به باغ میشه فعلی – محل سابق ربع رشیدی- و رشته ای نیز از وسط بازار گذشته و پس از عبور از زیر رودخانه «آجی چای» (تلخ رود) به حوالی فرودگاه می رسد. كه امروزه با ساخت و سازهای بی رویه كه در نقاط مختلف شهر به اسم طرح تفضیلی و جامع انجام گرفته است بسیاری از محور های تاریخی و به خصوص فضای اطراف ارك تخریب شده و متاسفانه اقدام خاصی نیز در اربطه با این بنای عضیم چند صد ساله صورت نمی پذیرد.
در زمان عباس میرزای قاجار، این بنا به محل قورخانه و مخزن مهمات لشكر تبدیل شده و به همین سبب نیز نام ارك به ان داده اند. از ارك علیشاه اكنون ویرانه ای بیش نمانده است. بلندی فعلی ساختمان آن حدود ۲۵ تا ۲۶ متر و دهانه محراب آن ۳۸ پا و ۶۹ پله بین دو دیوار از سمت شرق دارد كه تنها دسترسی به قسمت بالای بنا محسوب می شود. در اوایل دوران سلطنت پهلوی، قسمتی از پهنه اطراف آن را به صورت باغ و گردشگاه عمومی (باغ ملی) در آورده و سالن نمایش نیز در آنجا بنا كردند. همچنین در برنامه های آتی شهر تصمیم بر این بود كه محوطه اطراف ارك به صورت میدان و خیابان توسعه یافته و بنای ارك به صورت سمبل شهر تبریز در وسط میدان قرار گیرد.
