همه چیز در مورد قوم كرمانج

خراسان بزرگ و گرگان كه از قدیم الایام اقوام مختلفی را در خود جای داده است ، این روزها نیز همچنان برخوردار از تنوعی از اقوام به حیات فرهنگی خود ادامه می دهد . تعدد اقوام در استان خراسان شمالی سبب تنوع ایل ها و عشایر شده و طایفه های گوناگون با ویژگی های سنتی خاص خود ، چشم اندازهای مختلفی به وجود آورده اند . اگر خراسان شمالی را گنجینه فرهنگ های ایران زمین لقب دهیم ، سخنی به گزاف نگفته ایم . وجود قومیت های گوناگون همانند كرمانج ، فارس ، ترك ، تركمن ، كرد و اقلیت های بلوچ ، عرب ، لر و ترك ها با ویژگی های فرهنگی خاص خودشان ، سبب شده است لقب گنجینه فرهنگ ها برازنده این خطه بااهمیت از ایران باشد .

پیشینه قوم كرمانج

اغلب كردهای كرمانج زبان ایران در مناطقی از خراسان شمالی زندگی می كنند. بنا به روایتی، شاه عباس كردهای شرق تركیه را در زمان خود برای نگهداری و حفاظت از مرزهای ایران، به این محل منتقل نموده است. خان های بزرگ كرمانج، وظیفه مقابله با هجوم ارتش های ازبك، مغول و تركمن را داشته اند. كرد بودن ابومسلم خراسانی و یا خاطرات تیمور در كتاب منم تیمور جهانگشا، نمایان این امر است كه كردها قبل از دوره صفوی نیز در این مكان زندگی می كرده اند.
در اواسط قرن دهم، ازبك ها نه تنها مشهد، بلكه بخش هایی از شاهرود، سمنان، دامغان، ورامین و كاشان را تحت سلطه خود در آورده بودند. مهاجرت كردها به شمال خراسان بزرگ و مقابله جانانه آنها با ازبك ها، سبب بیرون راندن دشمن از مرزهای ایران شد.

جغرافیای محل سكونت قوم كرمانج

طوایف كرد خراسان شمالی، در حقیقت از ایلات كرد عثمانی، موسوم به چشمگزك بودند. مذهب آنها شیعه بود. این ایلات در زمان صفویه وارد خاك شده و سپس به خراسان شمالی كوچ كردند. زعفرانلو، بزرگترین ایل كرمانج است كه به ٣٢ شاخه تقسیم شده و در شهرهای اسفراین، قوچان، درگز، بجنورد، شیروان، فاروج و نیشابور زندگی می كنند. در این میان تجمع كرمانج ها بیشتر در شهرهای قوچان، شیروان، اسفراین و بجنورد دیده می شود.جهل تا پنجاه درصد جمعیت ٨١١ هزار نفری خراسان شمالی را، كرمانج ها تشكیل می دهند. گویش كرمانجی، باعث جذابیت سخن گفتن كردهای خراسان شمالی در مقابل سایر افراد شده است. اما ایلات خراسان شمالی به چند دسته تقسیم می شوند. این دسته ها به شرح زیر هستند :
كیكانلو : در بخش شمال شرقی كشور و در شهرهای قوچان، آشخانه و بجنورد زندگی می كنند. كیكانلوها در زمان حكومت ناصرالدین شاه، به سه بخش بیچرانلو، كیكانلو و سیوكانلو تقسیم می شده اند.
قهرمانلو : اعضای این ایل بسیار مهم در جنوب قوچان و در شهرهای شیروان و اسفراین زندگی می كنند. آخرین رهبر این ایل به دستور رضا شاه در سال ١٣١٠ به قتل رسید.
میلانلو : یكی دیگر از ایلات مهم كرد خراسان شمالی، ایل میلانلو است كه در اسفراین سكنی گزیدند. حدود ٨٠٪ مردم اسفراین را این ایل تشكیل می دهد.
توپكانلو : این ایل شهرت زیادی در كشور دارد، زیرا رهبر آن، فرهاد خان توپكانلو به همراه ولیخان قهرمانلو، قصد كشتن رضا شاه را داشتند. این ایل در قوچان، شیروان، اسفراین، چناران و بخش هایی از سبزوار و نیشابور ساكن است.
از دیگر ایلات مهم كرمانج خراسان شمالی می توان به زیدانلو، هودانلو، رشوانلو، قرباشلو و غیره اشاره كرد.
به طور كلی می توان گفت كه در شهرستان قوچان، طوایف عمارلو، زعفرانلو، سعدانی، شادی و سایر شاخه های ایل حسنلو، شیخ امیرانی، شامی، بهادرانی، ایل توپكی ها، رشوانی، زیدانی، رودكانی و تیتكانی ها زندگی می كنند.

آداب و رسوم قوم كرمانج

كرمانج زبانان شمال شرقی كشور دارای رسم و رسوم متفاوتی هستند. برای مثال، كرمانج ها هر ساله در جشن نوروز، پس از تحویل سال نو، دهان خود را با آبنبات و شیرینی، به رسم شادی و خرسندی شیرین می كنند. در عشایر كرمانج، پس از تحویل سال یكی از پسران ایل، با گوسفند سفید رنگی وارد مكان زندگی خانواده ها می شود. عشایر كرمانج بر این باورند كه قدم سبك فرد، باعث گذر خوش ایام خواهد شد. علاوه بر آن، طبخ برنج در شش شب ابتدایی سال، امری مرسوم بوده است. زیرا كرمانج ها بر این باور هستند كه روح از دست رفتگانشان در شش شب اول سال به منزل آنها خواهد آمد.
عروسی های كرمانجی، تفاوت بسیار عمده ای با مراسم شادی در سایر مناطق كشور دارد. در گذشته هفت شبانه روز عروسی بر پا بوده است. با گذشت زمان این مدت به سه شبانه روز كاهش یافت. اما امروزه به دلیل شرایط معیشتی و تغییر فرهنگ، یك شبانه روز برای عروسی به شادی می پردازند. غذای عروسی كرمانجی، پلو به همراه گوشت تازه گوسفند است كه اغلب توسط صاحبان مراسم عروسی ذبح می شوند.
زنان و مردان كرمانج با لباس های محلی زیبا، به رقص های سنتی و محلی می پردازند. سنت شه واش (شادباش) یكی دیگر از نمونه های رسوم كرمانجی است. امروزه می توان سی دی بسیاری از عروسی های كرمانج زبانان را به راحتی تهیه كرد.

گویش و موسیقی قوم كرمانج

عشایر و ایلات خراسان شمالی با گویش كرمانجی صحبت می كنند. این گویش به دلیل عدم وجود رسم الخط مناسب، در خطر نابودی قرار دارد. شباهت برخی كلمات این گویش با كلمات فارسی، یادگیری آن را آسان نموده است. همچنین دستور زبان این گویش بسیار شبیه به زبان فارسی است.
اَز كرمانجِم
من كرمانج هستم
موسیقی كرمانجی دارای ابعاد متفاوت زیادی است. برخی از اشعار كرمانجی دارای عرفان و معنویات است و برخی دیگر از این اشعار، وصف حال عاشقان دل خسته است. اما به طور كلی می توان موسیقی این منطقه را به چهار دسته : دینی – بزمی – رزمی و سوگی تقسیم كرد.
اغلب نوازندگان كرمانج زبان از سازهایی نظیر دو تار، كمانچه، شش تار، قوشمه، سرنا و كرنای استفاده می كنند كه در این میان دو تار و قوشمه دارای شهرتی جهانی هستند. گروه های هنری خراسان شمالی، به چند دسته تقسیم می شوند كه در میان آنها “عاشق ها” و “بخشی ها” شهرت بیشتری دارند. “عاشق ها” نوازندگان حرفه ای هستند كه این شغل را پشت به پشت، از پدران خود به ارث برده اند. این افراد رقص محلی را به جوانان آموزش می دهند.
اما “بخشی ها” نوازندگان زبردست دو تار هستند كه علاوه بر نوازندگی، به عنوان شاعر و خواننده نیز شناخته می شوند. محسن میرزاده یكی از خوانندگان معروف كرمانجی است كه علاوه بر داخل كشور، در جشنواره های بین المللی زیادی نیز عناوین بسیاری كسب نموده است.

پوشش زنان و مردان كرمانج

پوشش كرمانجی دارای زیبایی های خاص خود است. تنوع در رنگ و نقوش روی لباس ها، ریشه در فرهنگ این اقوام ایرانی دارد. لباس كرمانجی زنان، از دو بخش گُراس (پیراهن) و شیلوار (دامن پر چین) تشكیل شده است. گُراس یك پیراهن ساده و تقریبا بلند است كه یقه خاصی ندارد، ولی بر روی آستین و قسمت جلویی آن نوارهایی با رنگ های شاد دوخته شده است. شیلوار یا همان دامن كوتاه پر چین اغلب از جنس مخمل است. رنگ شیلوارها اغلب قرمز و بنفش انتخاب می شود تا نوارهای دوخته شده بر روی آن، بیشتر نمایان باشد.

جلیقه یكی دیگر از بخش های لباس كرمانجی است كه به وسیله سكه های قدیمی تزئین می شود. این بخش از لباس در اصطلاح با دِراو (پول سكه ای) پوشش داده می شود و در هنگام حركت صدایی موزون را تولید می كند. چارق، كفش محلی كرمانج های خراسانی است كه اغلب در قوچان تولید می شود. این كفش های محلی زیبایی بسیار زیادی دارند.
مردان كرمانج نیز اغلب از لباس هایی با دو بخش گُراس (پیراهن) و شَلار (شلوار) استفاده می كنند. تزئینات لباس مردان به نسبت لباس زنان كمتر است. مردان كرمانج در گذشته دستمال هایی شبیه به دستمال یزدی های امروزی به مچ دست خود می بستند. این امر مانع از فشار زیاد و خستگی دست در هنگام كشاورزی و یا حتی نوازندگی مداوم دو تار می شد.

جوراب های پشمی دست بافت، نمونه ای دیگر از لباس های كرمانجی بود كه در زمستان های سرد و سخت كوهستانی، مناطق خراسان استفاده می شد. امروزه افراد از قالی بافی، گلیم بافی، شیلوار دوزی كرمانج ها به عنوان صنایع دستی یاد می كنند.
و در آخر باید ذكر كرد كه كرمانج ها به كشتی باچوخه علاقه زیادی دارند و هر ساله در گود زینل خان، مسابقات سالانه آن را برگزار می كنند. برای تماشای مسابقات باچوخه در اسفراین، باید به وسیله رزرو آنلاین هتل، مكانی را برای اقامت تدارك دید.

تاریخچه پر فراز و نشیب اما جذاب كرمانج ها این قوم بزرگ را به یكی از جذاب ترین اقوام ایرانی تبدیل كرده است. آداب و رسوم، پوشش، موسیقی، خوراك و بسیاری ویژگی های دیگر در كنار شجاعت و مهربانی مردمان این قوم را به یكی از دوست داشتنی ترین اقوام ایرانی بدل كرده است.