نخستین كتاب مقدس چاپ شده ارمنی در موزه وانك

همانطور كه می دانید موزه های زیادی در شهر های بزرگ و كوچك ایران داریم كه بعضی از اقلام این موزه های خیلی قدیمی و تاریخی هستند و ارزش بسیار بالایی دارند .یكی از این موزه ها موزه كلیسای وانك است .نخستین كتاب مقدس چاپ شده ارمنی در موزه وانك قرار دارد. موزه كلیسا وانك یكی از موزه های قدیمی شهر اصفهان است كه قدمتش به حدود ۱۰۰ سال پیش بر می گردد؛ زمانی كه فرزند نویسنده كتاب تاریخ جلفای اصفهان به جمع آوری تعدادی از نسخه های خطی و تاریخی كتب مقدس پرداخت و برای نمایش این كتاب ها و دیگر اشیاء ارزشمند و تاریخی، تعدادی اتاق در بخش شمالی حیاط كلیسای وانك ساخت. البته از آن زمان تا به حال موزه وانك دچار تغییرات بسیاری شده و در شكل و وسعت تغییراتی پیدا كرده است. در حال حاضر ۱۱ بخش مختلف در موزه كلیسا وانك به چشم می خورد كه برخی از آن ها عبارت اند از: تابلوهای گچبری و نقاشی، كتاب ها و نسخه های خطی، منسوجات، مجموعه آثار فلزی، ظروف چینی و سفالی و …

در بخش كتاب ها و نسخه های خطی با مجموعه بی نظیری از كتاب های مقدس رو به رو می شوید كه هر یك در زمان های مختلفی نوشته شده اند. یكی از جالب ترین آن ها، نخستین كتاب مقدس چاپ شده به زبان ارمنی است. خوب است بدانید كه این كتاب در شهر آمستردام هلند و در سال ۱۶۶۶ میلادی به چاپ رسیده است .

در سال‌های ۱۹۰۵–۱۹۰۶ میلادی به كوشش «طاطاووس هونانیان»، فرزند «هاروتون هونانیان»، نویسندهٔ «كتاب تاریخ جلفای اصفهان»، اتاق‌هایی در ضلع شمالی حیاط كلیسای وانك برای نگهداری و نمایش كتاب‌ها، نسخه‌های خطی و اشیای تاریخی ساخته شدند. این اتاق‌ها تا ۱۹۳۰ میلادی به‌طور هم‌زمان به منزلهٔ موزه و كتابخانه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.با راهنمایی سركیس خاچاطوریان در ساختمان مزبور تغییراتی داده شد در سال ۱۹۳۰ میلادی موزه وانك نهاده شد. در انبار كلیسای وانك و سایر كلیساها و خانه‌های ارمنیان تعداد بسیاری تابلو و اشیای عتیقه و نفیس وجود داشت. آن اشیاء و آثار هنری جمع‌آوری و در سالن موزه در معرض تماشا قرار داده شد.

در ۱۹۶۸ میلادی با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی و سیاسی جلفا؛ موزهٔ جدید در شمال محراب كلیسای وانك بنا شود. ساخت بنای موزه در مه ۱۹۷۱ میلادی به اتمام رسید. به پیشنهاد پیشوای روحانی ارمنیان، خلیفه «گارِگین سركیسیان»، از «آرپاك مخیتاریان»، باستان‌شناس و شرق‌شناس ارمنی و مسئول بخش اسلامی موزهٔ سلطنتی بروكسل، برای طبقه‌بندی اشیا و موزه آرایی دعوت به عمل آمد. پس از اتمام كار مخیتاریان، در ۲۳ سپتامبر همان سال، موزهٔ قدیمی تعطیل و جا به جایی اشیای موزه شروع شد.

یكی از معروفترین آثاری كه در موزهٔ كلیسای وانك نگهداری می‌شود تار مویی است متعلق به دختری هیجده ساله كه واهرام هاكوپیان در سال ۱۹۷۴ میلادی جمله‌ای از كتاب تورات را به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته‌است این اثر در سال ۱۹۷۵ به موزه اهدا شده و بازدیدكنندگان می‌توانند این جمله را با میكروسكوپی كه به همین منظور در محل تعبیه شده‌است بر روی مو مشاهده نمایند.

بخش‌های موزه كلیسای وانك

طبقه‌بندی اشیای موزه چنین است كه هر غرفه به صورت مجموعه‌ای مجزا درآمده كه در عین حال با غرفه‌های دیگر هماهنگی دارد. بعد از تأسیس موزه تاكنون آثار فرهنگی بسیاری به اشیای موزه اضافه شده‌است كه یا شورای خلیفه‌گری ارامنه اصفهان آن‌ها را خریداری كرده یا اشخاص آن‌ها را به موزه اهداء كرده‌اند. در نتیجه به مرور غرفه‌های جدیدی به موزه اضافه شده‌است.

كتاب‌ها و نسخه‌های خطی
هفتصد و ده جلد «كتاب خطی» است كه نزدیك به دویست جلد آن تورات، انجیل و كتب مقدس است كه به خط و زبان ارمنی بر روی پوست و كاغذ نوشته شده‌است. برخی از این كتاب‌ها دارای سرفصل‌های طلاكاری شده می‌باشد.

تابلوهای گچ بری و نقاشی
تابلوهای نقاشی موزه نیز مجموعه‌ای ارزنده از آثار هنری نقاشان اروپایی و ارمنی هستند. این تابلوها كه بر روی كرباس، پوست، چرم، فلز و شیشه كشیده شده‌اند.

آثار فلزی
مجموعه آثار فلزی این موزه مشتمل بر زیورآلات طلا و نقره، كمربند، قلاب شنل، سینی، انواع جعبهٔ صلیب، عودسوز، ظرف روغن مقدس و غیره است.

منسوجات (دست بافته‌ها و رودوزی‌های سنتی)
این منسوجات را می‌توان به سه گروه: الف) لباس‌های مذهبی روحانیان ارمنی؛ ب) قطعات پارچه‌ای مورد استفاده در مراسم كلیسا و ج) نمونه‌هایی از پوشاك سنتی ارمنیان جلفا تقسیم كرد.

ظروف چینی و سفالی
غرفهٔ بزرگی در موزهٔ كلیسای وانك به ظرف چینی و سفال اختصاص داده شده. این ظروف از نظر نقش‌ها و موضوعات تزیینی تنوع فراوانی دارند.

فرمان‌ها
این فرمان‌ها متعلق به سده‌های هفدهم تا نوزدهم میلادی و موضوع اكثر آن‌ها دربارهٔ مهاجرت ارمنیان، دادن امتیازات تجاری و مذهبی به ارمنیان جلفا و چگونگی گرفتن مالیات از اهالی و تجار جلفایی است.

آثار چوبی
این بخش شامل انواع ساعت، مبلمان، شمعدان، جعبه، صلیب، تابلوهای منبت كاری و غیره است.

غرفهٔ صنعت چاپ ارمنی
تنها آثار به جای مانده از این چاپخانه عبارت اند از: تعدادی حروف، كتاب‌هایی كه اولین بار در نقاط مختلف دنیا به زبان ارمنی چاپ شده‌اند و نیز نمونه‌هایی از هنر كتابت در آن دوران مانند انواع جلد سوخت، معرق، ضربی و روغنی مرصع و مذهب متعلق به سده‌های هفدهم تا هجدهم میلادی.

غرفهٔ یپرم‌خان
شامل وسایل شخصی، عكس‌ها و مكاتبات شخصی یپرم خان است. اشیای این غرفه در ۱۹۷۴ میلادی به موزه اهدا شده‌اند.

غرفهٔ نسل‌كشی ارمنیان
شامل كتاب‌های منتشر شده دربارهٔ نسل‌كشی ارمنیان به زبان‌های مختلف، نمونه‌هایی از مكاتبات سلاطین عثمانی و غیره است.

مسكوكات
سكه‌های موزهٔ كلیسای وانك به سه دستهٔ الف) سكه‌های قبل از تاریخ؛ ب) سكه‌های دوران اسلامی و ج) سكه‌های دوران پادشاهی ارمنی كیلیكیه تقسیم می‌شوند كه همگی آن‌ها در دههٔ ۱۹۷۰میلادی به موزه اهدا شده‌اند.

غرفهٔ اولین جمهوری ارمنستان
نمونه‌هایی از مدارك رسمی دولتی، كه در این تاریخ مورد استفاده بوده‌اند، در این غرفه به نمایش گذاشته شده‌است از جمله گذرنامه‌ها، تمبرها، اسكناس‌ها، سكه‌ها و اوراق مربوط به كمك مالی ارمنیان جلفا به دولت تازه تأسیس ارمنستان در آن تاریخ. این غرفه در ۱۹۷۵ میلادی افتتاح شده‌است.