محوطه تاریخی هفت دغنان

محوطه تاریخی هفت دغنان در استان گیلان، شهرستان صومعه‌سرا، بخش مركزی، دهستان ضیابر و روستای بهمبر قرار دارد.

این شهر قدیمی و تاریخی كه به گفته باستان‌شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت دارد در منطقه گسكر صومعه سرا قرار دارد و در گذشته مركز حكومت گسكرات بوده است.
ویرانه‌ها و خرابه‌های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یك منطقه باستانی دارد. در سال ۱۳۸۲ باستان‌شناسان بقایایی از یك گورستان دوره اسلامی را در آن شناسایی كردند.

در این گورستان، اجساد به صورت نامنظم دفن شده بودند كه بنا بر فرضیه باستان‌شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه‌ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است.

در سال ۱۳۸۲ بخشی از این منطقه كه در حدود ۶۰ هكتار بود و بقایای یك شهر تاریخی را در برداشت، در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسید.

برخی معتقدند این شهر مركز گسكر بوده كه تا چند سال قبل به گسكرات شهرت داشته و در میان دهستان خوشابر و شاندرمن و شهر ماسال و مرداب انزلی قرار گرفته است. در حدود نیمی از جنگل هفت دغنان را آثار ویرانه‌های باروی شهر، حمام‌ها، پل‌ها، معابر، مساكن و تپه‌های باستانی پوشانده است.

این شهر تاریخی در سال ۱۳۸۵ توسط كارشناسان سازمان میراث فرهنگی مورد كاوش قرار گرفت. آنها بقایایی از سه پل خشتی، دو حمام قدیمی، دیوارهای دفاعی یك قلعه تاریخی و بخش منتهی و مسكونی و همچنین جاده‌های سنگفرش این شهر تاریخی را شناسایی كردند.

این محوطه بقایایی از یك شهر وسیع دوره اسلامی است، كه امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است. در چشم‌اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی‌های مربوط به ابنیه قدیمی كه پوشیده از گیاهان و درختچه‌های جنگلی است دیده می‌شود كه احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است.

در این میان سازه‌هایی از بقایای سه پل خشتی كه بر روی رودخانه های بهمبر، ساخته شده مشاهده می‌شود. همچنین بقایایی از سازه‌ای كه در نزد اهالی منطقه به حمام هفت دغنان شهرت دارد، از همه بهتر باقی مانده و جزئیات معماری آن قابل تشخیص است.

این منطقه تاریخی تا زمان فتحعلی‌شاه قاجار منطقه وسیع گسكر شامل زمین‌های گسكر و خاك ماســال، شــانــدرمن و تالــش دولاب می‌شد و مركز حكومت این سرزمین حاصلخیز شهر گسكر یا گوراب بود كه همان هفت دغنان امروزی محسوب می‌شود و آثار تاریخی آن نیز در زیــر ریشه‌های درختان جنگلی منطقه هفت دغنان مدفون شده بودند.
از آثار تاریخی بدست آمده در این شهر تاریخی می‌توان به انواع مهرها و انگشتر مردانه و سكه‌هایی از جنس مس و روی و پیه سوزهای سفالی و چراغ‌های روغنی و كوزه‌های گلی بزرگ كه برای تدفین از آن استفاده می‌كردند و همچنین كوزه‌های سفالگری و آجرپزی و كارگاه‌های شیشه‌گری و آهنگری و قبرستان‌های قدیمی اشاره كرد.

هدف از آغاز كاوش در شهر هفت دغنان، تعیین حریم این محوطه باستانی و بیرون آوردن بقایای به جای مانده از دوران سكونت شهر بوده است. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد كه این شهر در دوره سكونت خود به صورت دایره‌ای شكل بوده و مناطق مسكونی، میان دو رودخانه كه با دو پل خشتی به هم مربوط می‌شدند، قرار داشته است.

باستان‌شناسان در یكی از گمانه‌هایی كه در مركز شهر هفت دغنان زده شد با بقایای زیاد دكان و مغازه‌های آهنگری و سنگ فروشی مواجه شدند و در این محدوده نیز سكه‌های از دوره صفوی به دست آمد. آنها تصور می‌كنند محل كشف شده به احتمال قوی بازار این شهر تاریخی بوده است.

باستان شناسان پس از كشف بازار شهر مدفون هفت دغنان متوجه شدند، كف این بازار و مغازه‌ها سنگ فرش بوده است. در كنار این بازار یك حمام قدیمی كشف شده بود كه مشخص شد به بازار تعلق دارد.

همچنین با توجه به آثار به دست آمده در این شهر كه شامل آجر، سفال، شیشه، كاشی، استخوان و فلز است، باستان شناسان به این نتیجه رسیده‌اند كه شهر تخریب شده، در گذشته دارای ساختمان‌های بسیار مجلل و زیبا بوده كه در راه توسعه و پیشرفت گام برمی‌داشته است.

نتایج به دست آمده از گمانه زنی در سال ۸۲ كشف ۱۷ ظرف سفالی و چینی بود كه در عمق سه متری و در یك پیت زباله قرار گرفته بودند.

به نظر می‌رسد كه ساكنان این شهر پس از ورود ظروف چینی به ایران ظروف سفالی خود را دور انداخته‌اند. مقایسه میان اشیای به دست آمده از كاوش‌های باستان شناسی در هفت دغنان با اشیای تاریخی كشف شده هم دوره در ارمنستان، چین، باكو و روسیه نشان از تجارت میان هفت دغنان با این كشورها دارد.

محوطه تاریخی هفت دغنان در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۹۹۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.