صنایع دستی اصفهان

عبا بافی در نایین

نایین در مشرق شهر اصفهان قرار دارد و تنها صنعت دستی آن عبا بافی كه در ناحیه ای نزدیك شهرنایین به نام محمدیه وجود دارد.حدود ۲۵ درصد عباهای تولید شده در محل به فروش می رسد و بقیه به شهر های مشهد و قم و گاهی كشورهای عربی ارسال می شود.

همانطور كه می دانید شهر تاریخی اصفهان زادگاه هنر ایران نیز می باشد .شهر اصفهان، سومین شهر بزرگ ایران و سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است و همچنین یكصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا به‌شمار می‌رود.
این شهر صنایع دستی زیبا و كم نظیری دارد بطوریكه اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت كاری، زری بافی، خاتم كاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناكاری، فلزكاری، فرش، فیروزه كوبی، نقره سازی، كاشی سازی، قلمكاری و پولك دوزی  می باشد و امروزه خرید این صنایع دستی برای جهانگردان بسیار لذت بخش است و خیلی از آنها با مشاهده این آثار زیبا به وجد می آیند .

صنایع دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان نماینده هنر اصیل قوم ایرانی در جهان معرفی شده است. از این رو اگر اصفهان را مهد صنایع دستی ایران بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم. چرا كه ویژگی های فكری و روانی صنعتگر اصفهانی مانند ذوق، هنر، پشتكار و قناعت موجب شده است تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خریداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجی نیز طالب دست ساخته های اصفهان با ویژگی های خاص آن باشند.

میناكاری

مشكل بتوان گفت از چه زمانی هنر مینا كاری در ایران رواج گرفته است. زیرا از روزگاران پیش از عهد صفویه نمونه هایی از میناكاری در دست نیست وحتی از دوران صفوی هم نمونه های قابل ملاحظه ای برجای نمانده است. لكن در دوران قاجاریه مینا كاری به مقدار كم وجود داشته است و اشیایی مانند سرقلیان وكوزه قلیان وكوزه و بادگیر قلیان را میناكاری می كرده اند.
رواج صنعت مینا كاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال ۱۳۱۰ ه.ش. است و مخصوصاً این كه این هنر- صنعت به وسیله یكی از استادان هنرمند و بنام اصفهان یعنی استاد شكرا… صنیع زاده بسط و توسعه یافت و شاگردانی در این مكتب تربیت شدند كه هر یك كانون دیگری در هنر مینا بوجود آوردند.
بیشتر اشیایی كه مینا سازان فعلی به بازار عرضه می كنند عبارتست از گوشواره، گلوبند، انگشتر، جعبه های بزرگ و كوچك آرایش زنانه، قوطی سیگار، جعبه های خاتم كاری و مینا كاری، بشقاب مینا، گلدان مینابه اندازه های مختلف، تابلوهای بزرگ و كوچك میناكاری كه با هنرهای دیگر مانند طلا كاری و خاتم كاری و مینیاتور تركیب می شود. روی اشیاء طلایی و نقره ای هم می توان مینا كاری كرد ولی اساساً مینا كاری روی مس انجام می شود.

میناكاری بر روی فلزاتی چون نقره ، طلا و مس قابل انجام است

مینا كاری هنری بسیار اصیل با سابقه طولانی كه از هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان به شمار می آید. میناكاری بر روی فلزاتی چون نقره ، طلا و مس قابل انجام بوده كه امروزه بیشتر بر روی مس انجام می گیرد. گام اول در تولید ظروف مینا ساخت ظرف مورد نظر است معمولا مسگران چیره دست به روشهایی همچون خم كاری و چكش كاری ظروفی چون بشقاب ، كاسه ،گلدان ، كوزه ، تنگ و … را ساخته و پس از تمیزكاری با اسید سولفوریك رقیق آنرا آماده لعاب كاری می كنند.

در گام بعدی برای آماده سازی ظروف مینا جهت نقاشی باید لعاب كاری شوند كه بدین منظور بایستی رنگ لعاب آماده شده ۳ یا ۴ مرتبه به ظروف پاشیده شود و پس از هر بار پاشش رنگ ظروف در كوره قرار گیرد تا با دمای ۷۵۰ تا ۸۰۰ درجه سانتیگراد پخته شود.

در این مرحله استاد میناكار ظروف لعاب شده را با رنگهای مخصوص مینا كاری و قلم موهای ظریف خود نقاشی میكند و طرح های مختلفی روی ظروف كار میشود و پس از اتمام نقاشی و میناكاری روی ظروف آنها را مجددا داخل كوره قرار میدهند تا در دمای ۶۰۰ درجه رنگها پخته شده و كار به اتمام برسد.

لاكی روغنی

محصولات لاكی روغنی مختلف هستند از آن جمله قلمدان سازی است. قلمدان و قلمدان سازی با هنر و فرهنگ ایران رابطه و پیوند دیرینه دارد. چرا كه گرانمایه ترین میراث های نقاشی و نگارگری تذهیب و منبت كاری هنرمندان قدیمی ما بر جعبه های قلمدان نقش بسته است. از طرفی قلمدان در گذشته ای نه چندان دور مهمترین وسیله كتابت و بهترین عامل برانگیختن و ترغیب مردم طبقات گوناگون به فراگیری آموزش و خطاطی و خوشنویسی بود. قلمدان سازی از عهد صفویه رونق و اعتبار افزونی گرفت. قلمدانهای این دوره از جمله اصیل ترین آثار هنری باستان به شمار می رود.
قلمدان ها به طور عمده از سه دسته تشكیل یافته اند (از نظر جنس)

۱- قلمدانهای چوبی
۲- قلمدانهای فلزی
۳- قلمدانهای مقوایی

به طور كلی از لحاظ اندازه قلمدانها بر چهار گونه اند:

الف) كوچك كه به آن نیم بهره نیز می گویند و ابعاد آن ۲*۱۳ سانتیمتر است.
ب) قلمدان متوسط یا یك بهره كه ابعاد آن۷/۳*۲۱ سانتیمتر است.
ج) قلمدان عادی كه دو بهره نیز نامیده می شود و ابعادش ۴/۴*۵/۲۳ سانتیمتر است.
د) قلمدان بزرگ كه تقریباً به اندازه جعبه قلمدان است به ابعاد ۵/۵*۲۸ و سه بهره نام دارد.
از قلمدان سازان معروف كه قلمدان مقوایی می ساختند. كه در دوره قاجار شهرت داشتند می توان به میرزا ابوالقاسم طباطبائی، مشهدی حسن تهرانی، عبدالحسین مقوا ساز اصفهانی و كریم مقوا ساز اشاره كرد.
از محصولات دیگر لاكی روغنی می توان به جلد سازی و قاب آئینه اشاره كرد.
به لاكی روغنی هایی كه از جنس كاغذ تهیه می شود پاپیه ماشه هم می گویند، پاپیه ماشه كه اساساً واژه ای فرانسوی است و در فرهنگهای لغت به معنی كاغذ فشرده آمده، معمولاً به اشیایی مقوایی كه سطح آنها به وسیله نگارگری تزیین و با لاك مخصوص پوشش یافته است اطلاق می شود. سابقه این نوع هنر كه در گذشته «نقاشی روغن» یا «لاكی» نامیده می شد، چندان روشن نیست، لیكن از آثار موجود در موزه ها چنین استنباط می شود كه تا بعد از دوره سلجوقیان كلیه كتابهای خطی دارای جلد چرمی ساده یا ضربی و فاقد هر نوع تزئینات اسلیمی بوده است.
در دوره ایلخانی نیز كه شهر هرات مركز عده تحقیقات و تألیفات بوده و جلد كتاب بسیار معتبر از نوع سوخت و جلد كتاب عادی معمولاً چرمی سادهیا ضربی و فاقد هر نوع تزئینات اسلیمی بوده است.
در دوره ایلخانی كه شهر هرات مركز عمده تحقیقات و تألیفات بوده و جلد كتاب بسیار معتبر از نوع سوخت و جلد كتاب عادی معمولاً چرمی ساده یا ضرب بوده وبرای تزئین كتب علاوه برنقوش اسلیمی ازخطوط ختایی استفاده می شده و ظاهراً تا آن زمان پاپیه ماشه در ایران رواجی نداشته ولی اسناد معتبری در دست است كه نشان می دهد این هنر از دوره صفویه به ایران راه یافته و به موازات سایر انواع صنایع دستی شكل گرفته و متكامل شده است.

خاتم كاری

خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلثهای كوچكی است كه طرحهای گوناگون آن همواره به صورت اشكال منظم هندسی بوده است. این شكلهای هندسی را با قرار دادن مثلثهایی كوچك در كنار هم نقشبندی می كنند. می توان گفت، كار خاتم نقشهای هندسی تشكیل شده از مثلثهای سه پهلو (متساوی الاضلاع) است كه از عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج ساخته شده و معمولاً به ضخامت ۲ میلی متر در سطح خارجی یا سطح داخلی و خارجی اشیاء چوبی چسبانده می شود.
آثاری كه از قدیم مانده نظیر درهای كاخها، رحلهای قرآن و صندوقهای مقابر خاتمكاری نشان می دهد كه این هنر در زمان قدیم و به ویژه عهد صفویه رواج كامل داشته یكی ازمراكز اصلی آن هم اصفهان بوده است. اما همین معلوم می كند تا چند سالی این هنر در اصفهان رو به زوال گذاشته و تنها شیراز مركز این صنعت شده است.
در ابتدا كار خاتم با استفاده از مثلثهای بسیار بزرگ كه پهلوی هم قرار می دادند تهیه می شد ولی به تدریج با پیشرفت ذوق و تبحر هنرمندان ابعاد مثلثها ریزتر و كوچكتر شد. بهر حال هنر خاتم سازی از زمان پیدایش تا كنون تحولاتی را داشته است. صنعتگران خاتم ساز برای تهیه خاتم از مواد اولیه متنوعی استفاده می كنند كه در كمتر صنعت دستی دیگری این چنین تنوعی به چشم می آید. این مواد عبارتند از: چوب فوفل، چوب گردو، چوب نارنج، چوب عناب، استخوان شتر، مفتول برنجی، لایه برنجی، سریشم گرم، سریشم سرد، فرمالین، فیبر و روغن جلا و تخته سه لایی. غیر از آن برای تكمیل ساخت از چفت و لولا و غیره نیز استفاده می كنند. از خاتم در تهیه محصولات مختلفی استفاده می شود كه از آن جمله است: قاب عكس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جا كلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم.
در اصفهان علاوه بر اشیاء خاتم كه به شیوه شیرازی می سازند قسمتی از مصنوعات خاتم را با نقره و مینا سازی توأم كرده اند كه در شیراز وجود ندارد. مثلاً جعبه های خاتمی كه رویه آن را نقاشی مینیاتور می كنند و روی آنرا روغن می زنند.

منبت كاری

واژه منبت به معنای كنده كاری خاص و همراه با خلل و فرج روی چوب است كه سابقه ای دیرینه دارد، شاید بتوان آغاز تاریخ منبت كاری را از زمانی دانست كه انسان نخستین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است. در حال حاضر هم هنر منبت كاری همچنان رواج دارد و در گوشه و كنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل كه شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد. در نوعی از این هنر بجای آنكه زمینه چوب را كنده كاری كنند ونقش مورد نظر را برجسته سازند چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرارمی دهند. این كار شباهت زیادی به هنر موزائیك دارد. در این گونه جدید از چوبهای شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می كنند. زمینه كار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است كه خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای كه روی آن منبت كاری می كنند چوب است. این چوب باید محكم و بدون گره باشد. برای این منظور از چوبهای آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، و عناب و گردو، استفاده می كنند. البته آبنوس و بقم چون هم محكمتر و هم چربتر هستند دوام بیشتری دارند اما در ایران بخاطر فراوانی چوب گردو اكثراً از این چوب استفاده می شود.منبت كاری چوب در شهرهای گلپایگان و اصفهان رونق و رواج درخور و شایان توجه ای دارد.

معرق كاری

معرق كاری هنر ایجاد نقش بر روی چوب است كه از دوربری و تلفیق چوب های رنگی و مصالح دیگر مثل فیبر، خاتم، فلز و صدف بر روی زمینهای از چوب یا رنگ پلی استر انجام می شود.سابقه ی هنر معرق كاری به قرن ششم هجری و دوره سلجوقی باز می گردد. این هنر در آغاز برای تزیین سطح میز، بوفه و در به كار گرفته شد و تنها نقشهای اسلیمی با ۵ رنگ چوب آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار گرفت. امروزه این هنر هنوز هم مورد توجه بسیاری از علاقه مندان است و استادكاران نیز به تولید محصولات آن اشتغال دارند.

مسگری

مسگری یكی از صنایع دستی كهن ایران است. اشیا و ظروف مسی دست ساز از زمانهای دور در موزه‌ها قابل مشاهده هستند. پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش می‌رسد و به ظن غالب اولین فلز مكشوفه بدست انسان همین فلز مس بوده و اولین فلزكاران نیز ایرانیان بوده‌اند. از جمله مراكز عمده این هنر شهرهای كاشان، اصفهان، كرمان، زنجان و شیراز می‌باشد.

قالی بافی

یكی از صنایع دستی اصفهان قالی بافی است. اصفهان در زمان صفویه یكی از مراكز عمده قالیبافی بود. در این شهر تعداد زیادی كارگاه وجود داشت كه در آن قالیهای زر بفت بافته می شد. اصفهان در فتنه افغان آسیب فراوان دید و تعداد بسیاری از هنرمندان و صنعتگران خود را از دست داد ولی پس از چندی توانست رونق اولیه خود را به دست آورد. در زمان قاجاریه قالی بافی اصفهان دوباره احیاء شد. تعداد رنگهای انتخاب شده در قالیهای اصفهان بسیار محدود است. گره قالیهای اصفهان فارسی بوده و جفتی آن نیز كم نیست. رنگهای طبیعی بسیار كم مصرف می شود و بیشتر در قالیهای خوب از رنگهای شیمیایی دندانه ای استفاده می شود. در روستاهای اطراف اصفهان نیز كم و بیش دارهای قالی وجود دارد. روی این دارها قالی و قالیچه ها طرح شاه عباسی و سایر طرحهای اصفهان بافته می شود.

زری و مخمل بافی

زرباف، زَربَفْت یا زَری بافی یكی از رشته‌های صنایع دستی است كه در نتیجه ی آن پارچه ای خاص تولید می شود. زرباف، پارچه‌ای ظریف و گران بهاست كه تار آن از ابریشم خالص و پودهای آن ابریشم رنگی است. در این میان یكی از پودها باید از نخ گلابتون باشد كه به صورت نقره ای و طلایی وجود دارد. زرباف را نفیس‌ترین و افسانه‌ای ترین پارچه ی ایرانی می دانند كه در روزگار رونق و رواج خود شهرتی جهانی داشته است.

هنر گچ‌بری

هنر گچ‌بری یكی از هنرهای وابسته به معماری است كه در هر منطقه و هر دوره زمانی، شكل و شیوه مخصوص به خود را داشته‌است. همان‌طور كه از نام این هنر پیداست، مصالح اصلی بكار رفته در این هنر گچ می‌باشد. در ایران نیز گچ‌بری در دوره‌های مختلف تاریخی همراه با تفاوت‌هایی بوده‌است. گچ به دلیل داشتن خاصیت شكل‌پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، كاربرد آسان، فراوانی و ارزانی كاربرد زیادی در هنرهای تزئینی دارد.

ملیله سازی

یكی از رشته های صنایع دستی اصفهان كه از ارزش هنری زیادی برخوردار است و تولید محصولات آن نیاز به ظرافت و دقت فوق العاده دارد ملیله سازی است و فرآورده های تولیدی صنعتگران این رشته نمایانگر ذوق سرشار آنان است. هنر ملیله كاری امروزی، محصول كار با نقره و مس است كه به صورت محصول­های باریك در آمده است و با صرف وقت و دقت فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله كار، با بهره گیری از نگاره­های سنتی و طرح­های اسلیمی به هم پیوند و ارتباط یافته است. شمش‌های نقره را با چكش یا دستگاه نورد به شكل مفتول‌های چهارپهلو، باریك می‌كنند و ابتدا نقش‌های كوچك را می‌سازند؛ سپس آنها را در كنار هم در یك قالب قرار داده و با نقره‌ای با عیار پایین‌تر لحیم می‌كنند.باید به این نكته توجه كرد كه در تولید برخی از فرآورده ها چون گل سینه و گوشواره تنها ملیله سازان دخالت ندارند بلكه از مینا سازان و زرگران هم استفاده می كنند و در مقابل انجام عمل به آنان كارمزد می دهند.

قلمكارسازی

قلمكارسازی یكی از صنایع دستی پر سابقه ای است كه قرنها در اوج شهرت بود و از دوره مغولها در ایران مرسوم شده است. در دوره مذكور به منظور جلب نظر خوانین مغول ایرانیان نیز دست به ابتكاراتی زدند كه از جمله ابداع نقاشی روی پارچه یا پارچه های قلمكار بود، سپس این صنعت در زمان صفویه گسترش بیشتری پیدا كرد.
به هر صورت عمر پرشكوه این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن كاسته شد. در زمان سلطنت شاه عباس كبیر این صنعت رونق بسزایی یافت و بیشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمكار تهیه می شد و این پارچه ها در این زمان شهرت فراوان داشته و مورد توجه درباریان بود و از اینرو بیشتر لباس آنان از ” قلمكارزر” یا ” اكلیلی” تهیه می شد. در آن زمان محلهای مخصوصی برای تهیه لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت وپارچه های قواره ای قلمكارراكه دراصطلاح آن روز “دلگه” نامیده می شدرا از آن محلها به دست می آوردند.
در زمان سلطنت رضا شاه با امتیازات خاصی كه برای صنعتگران و ارباب حرف به ویژه صنعتگران قلمكار فراهم شد بار دیگر این صنعت رونق گذشته خود را به دست آورد و عده ای از استادكاران بزرگ قدیمی مثل شیخ حریری مشهدی عبدالخالق، حاج محمدرضا و حاج محمد تقی اخوان چیت ساز، برادران بیرجندی و شیخ بهایی و چند تن دیگر شركت تولید قلمكار را تشكیل دادند.

اگر علاقه و پشتكار عده ای از استادكاران این فن نبود، اكنون اثری از این صنعت ظریف باقی نمی ماند ولی تلاش پیگیر صنعتگران این رشته و استقبالی كه از آن شد موجب شد تا بار دیگر حجم تقاضا برای اینگونه پارچه های نقش دار افزایش یابد و چون مقدار تولید و عرضه این محصول محدود بود صنعتگران را به چاره اندیشی و پیدا كردن راه حل جهت عرضه بیشتر باهمان كیفیت هنری واداشت. در این مورد تنها راه چاره را ایجاد نقوش مورد نظر را روی قالب و انتقال قالبهای مذكور روی پارچه دانستند.
معروفترین استاد قالب تراش در این رشته مرحوم استاد رحیم بیدادی بود كه سالها پیش در گذشت. از استادان دیگر قالب تراش می توان از استاد اسماعیل قالب تراش و استاد مهدی اولیایی نام برد.

مینیاتور

مینیاتور به نوعی نقاشی گفته می شود كه از دیرباز در كشورمان وجود داشته است. این نوع نقاشی می توانید به صورت تابلو های تزیینی به فروش برسد و یا در معماری برای آراستن دیوارها از آن استفاده می شود.

فیروزه كوبی

فیروز كوبی یكی از معدود رشته های صنایع دستی است كه سابقه تاریخی چندانی نداشته و در حال حاضر هم تولید محدودی دارد و همین امر باعث آن گردیده تا فیروزه كوبی آنگونه كه باید شناخته نشده باشد هر چند كه زیبایی و گیرایی یك محصول خوب صنایع دستی را با خود دارد.قدمت فیروزه كوبی به حدود ۷۰سال قبل می رسد و در آن زمان صنعتگری بنام«یوسف حكیمان» معروف به محمد رضا در مشهد كار فیروزه كوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند، گل سینه، گوشواره… را شروع كرد. و حدود ۲۰ سال بعد این صنعت توسط صنعتگر دیگری بنام«حاج داداش» از مشهد به اصفهان برده شد. در حال حاضر صنعت دستی فیروزه كوبی فقط در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود است.
در اصفهان فیروزه كوبی صرفنظر از جواهرات در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، كاسه و گلاب پاش و… نیز مورد استفاده قرار می گیرد .فیروزه كوبی هنری است كه در آن فیروزه روی سطح ظرف یا زیور آلات قرار داده می‌شود. قطعه مورد نظر می‌تواند از جنس مس، برنج، نقره، ورشویی یا برنز باشد. در فیروزه كوبی قطعه‌های كوچك سنگ فیروزه به حالت موزاییكی بر روی سطح چسبانده می شود و بعد بین قطعه‌های فیروزه نوعی لاك تیره‌رنگ قرار می‌گیرد.

نگارگری

یكی دیگر از صنایع دستی اصفهان نگارگری است. نگارگری در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است. در زمان شاه عباس دوم كه اصفهان پایتخت و مركز هنر ایران شد، نگارگری هم در این شهر تكامل یافت. معمولاً برای نگارگری از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می شود و هر كارگاه راساً اقدام به تولید می كند و معمولاً برای دور قاب عكس و جعبه از خاتم و مینا استفاده می شود. ضمن آن كه باید گفت عده ای از هنرمندان اصفهانی نیز در زمینه طراحی فرش، تذهیب و تشعیر هم فعالیت دارند.

سوزندوزی

سوزندوزی از صنایع دستی اصفهان است كه تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است. در حال حاضر از این هنر علاوه بر كلاه برای تهیه زیر لیوانی، كمربند، كفش، جلیقه استفاده به عمل می آید. طرحهای سوزندوزان عموماً ذهنی و ملهم از برداشتها و بینشهای مشخص هنرمندان از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل بوته های تمثیلی می شود.

كاشی سازی

كاشی سازی یكی از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان است. در این فرآورده ها ویژگی طرحها و نقشهای قدیمی به خوبی حفظ شده است و حتی امروز هم خواستاران بسیاری دارد. از دیگر هنرهایی كه با استفاده از كاشی در این استان انجام می گیرد كاشی معرق می باشد كه عبارت از بریدن و خرد كردن كاشی و در كنار هم قرار دادن آنهاست.

كاشی سازی یكی از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان است. در این فرآورده ها ویژگی طرحها و نقشهای قدیمی به خوبی حفظ شده است و حتی امروز هم خواستاران بسیاری دارد. از دیگر هنر هایی كه با استفاده از كاشی در این استان انجام می گیرد كاشی معرق می باشدكه عبارت از بریدن و خرد كردن كاشی و در كنار هم قرار دادن آنهاست. از آنجاكه نقشهایی كه روی كاشی ها پیاده می شود تا حدی پیچیده است كاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم كنند، از این رو صنعتگران طرحهای مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند. پس از اینكه طرح مورد نظر تهیه شد صنعتگران آنرا روی كاشی پیاده می كنند. برای این منظور طرح مورد نظر را روی كاشی ساده كه قبلاً آماده شده قرار می دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می كنند و به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می ماند كه باریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده، شكل و طرح مورد نظر برروی كاشی انتقال داده می شود. پس از آن خطوط را بر حسب ذوق و سلیقه رنگ آمیزی كرده و جهت پخت به داخل كوره می گذارند. از این به بعد محصول آماده عرضه به بازار خواهد بود.

از آنجا كه نقشهایی كه روی كاشی ها پیاده می شود تا حدی پیچیده است كاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم كنند، از این رو صنعتگران طرحهای مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند. پس از اینكه طرح مورد نظر تهیه شد صنعتگران آنرا روی كاشی پیاده می كنند. برای این منظور طرح مورد نظر را روی كاشی ساده كه قبلاً آماده شده قرار می دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می كنند و به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می ماند كه با ریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده، شكل و طرح مورد نظر برروی كاشی انتقال داده می شود. پس از آن خطوط را بر حسب ذوق و سلیقه رنگ آمیزی كرده و جهت پخت به داخل كوره می گذارند. از این به بعد محصول آماده عرضه به بازار خواهد بود.

گره چینی

گرِه‌چینی یكی از شاخه‌های هنر معماری و كاشی كاری سنتی است كه اساتید این هنر از كنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از كاشی، آجر یا سایر مواد نقش‌های هندسی تزئینی درست می‌كنند.البته هنر گره چینی فقط در معماری رواج ندارد و یكی از زیرشاخه‌های صنایع چوب نیز می‌باشد. هنر گره چینی هنری زیبا و اصیل است كه به دلیل زحمت زیاد هزینه زیادی هم در بر دارد و می‌توان نمونه‌های این هنر را كه بر روی چوب انجام گرفته در اماكن متبركه مانند آستان قدس رضوی یا حرم شاه‌عبدالعظیم مشاهده نمود.

نقره سازی

نقره سازی اصفهان ، از جمله صنایع دستی رایج در این شهر است كارگاههایی كه در آنها كار نقره سازی انجام می شود كارهای دیگر از جمله قلمزنی روی نقره محصولات مسی و برنجی انجام می دهند. انواع فرآوده های تولیدی نقره سازان عبارتست از: سرویس چایخوری، گلدان، شمعدان وسرویسهای چند پارچه.

هنر مشبك

هنر مشبك قدمتی دیرینه دارد. از زمانی كه انسانهای اولیه از غارنشینی به صحرا نشینی روی آوردند و از سنگ برای خود چهار دیواری ساختند، برای روشنایی داخل كلبه پنجره ای از پوست حیوان، چوب، برگ یا سنگی كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبیه كردند. بدین ترتیب ضمن جلوگیری از ورود سرما تا حدی روشنایی كلبه را تامین كردند. كم كم این سوراخ ها به اشكال هنری تبدیل شد. امروزه آثار مشبك را بر درها،‌منابر،‌امام زاده ها، مساجد، ظروف فلزی و سفال، كه هنرمند به مهارت خاصی آن را مشبك كرده، فلز (آلومینیوم، مس، طلا، نقره)، چوب‌(انواع تخته سه لایی)، استخوان حیوانات (عاج، استخوان شتر،‌استخوان اسب)، چرم، سنگ پلاستیك، یونولیت، فرمیكا، نئوپان و… می توان مشاهده كرد

صحافی

صحافی عبارتست است از عمل اتصال همه برگهای كتاب و قراردادن آنها در پوشش و محافظ به نام جلد كه می تواند با دست یا با ماشین باشد. البته این كار در قدیم بیشتر توسط دست هنرمندان با ذوق انجام می گرفت و هر هنرمند با ذوق و استعداد آثاری هنری خلق می كرد كه نمونه های آنها هم اكنون درموزه ها موجود است.

قدیمیترین نسخه های جلد شده، از روایتهای انجیل بود كه مربوط به شش قرن بعد از میلاد است كه در مصر نوشته و كاغذ آن از جنس پاپیروس است. كه روی آن را از چرم می پوشاندندو برای بستن آن از چرم استفاده می كردند.جلدها را از نظر نوع ساخت آن به انواع مختلف میتوان تقسیم كرد كه هر كدام از روشها به مرور زمان در اثر پیشرفت هنر جلد سازی بوجود آمده است.

۱- جلدهای سوخت

۲- جلدهای ضربی

۳- جلدهای لاكی

ضریح سازی

در اصطلاح فارسی ضریح را صندوقی بر قبر و حفاظی گرداگرد قبر معنا كرده اند. كه بعضاً با عناوینی چون صندوق حایل حفاظ محجر نیز همراه است. در فرهنگ فارسی امروز چنین آمده است: ضریح صندوقی مشبكی است كه برروی مزار اولیا و قدسیان نصب می كنند.
نكاتی كه در ساخت ضریح باید رعایت شود: عامل تقدس، عدم كاربرد صورت در نقوش، كتیبه های قرآنی و طلا ، آوردن سوره های یاسین، الرحمن «آیه تطهیر ، آیه نور، عددهای بكاررفته و سمبل آنها، ذكر نام بانی و تاریخ ساخت آن، علامتی به عنوان شاخص ضریح و صاحب آن، دیگر مدفونین در ضریح)
ضریح از نظر فرم، محفظه ای است مكعب مستطیل با عرض و طول و ارتفاع متغیر كه اغلب پلان آن مستطیل است و در نگاه اول چون اتاقكی فضای داخل مقبره را از اطراف جدا نموده است.
اجزاء متشكله ضریح به ترتیب: بدنه و اسكلت، پیكره های سنگی، ستونها، پایه ستون، گوی ماسوره ها، لچكی ها، ترنجها، كتیبه های نقره، حواشی برجسته كاری، كتیبه های طلامشبكهای طلایی، زهوارها، میخهای تزیینی، گلدانها، نقاشی های داخل ضریح، پارچه روی سقف مزار،.

هنرهای تشكیل دهنده مجموعه هنری ضریح

طراحی و نقاشی سنتی، درودگری، مرصعكاری و ترصیع، زرگری، سازندگی، بافت، ترمه بافی و رودوزی، قلمزنی و سبكهای مختلف آن، مینا سازی، حجاری، خطاطی.
استادان ضریح ساز شهر اصفهان عبارتند از: استاد حسین پرورش، استاد اصغر مباشرپور، استاد مهدی ذوفن، استاد حاج محمد تقی ذوفن و استاد كمیلیان، استاد محمد علی فرشید، استاد علی والیان، استاد سطوت، استاد علی حاج زرگر باشی، استاد دیناری.

پوست و پوستین دوزی

صنعت پوست دوزی در اصفهان از صنایع دستی پررونق این شهر در گذشته بوده است ولی اكنون آن رونق دیرین را ندارد. فرآورده های پوستی اصفهان به لحاظ ظرافت و لطافت الیاف و رنگ سفید یكدست آن خواستاران زیادی دارد. بررسی ها نشان می دهد كه تعداد خریداران فرآورده های پوستی روز به روز در حال كاهش است، از طرفی كاهش تعداد كارگاههای پوست دوزی نیز حاكی از نقصان تقاضا برای محصولات مذكور است.

نمد مالی

نمد مالی در استان اصفهان رونق فراوان دارد و یكی از مراكز مهم تولید انواع نمد شهر«شهرضا» است.

گیوه بافی و گیوه دوزی

متأسفانه گیوه دوزی در شهرهای مختلف استان اصفهان در حال از بین رفتن است. گیوه دوزان این شهر علاوه بر تولید گیوه به تعمیر كفش نیز می پردازند. نحوه تولید گیوه كه شامل تهیه رویه، تهیه تخت گیوه و نهایتاً دوخت رویه و تخت است، همانند سایر مناطق كشور است

عبا بافی در نایین

نایین در مشرق شهر اصفهان قرار دارد و تنها صنعت دستی آن عبا بافی كه در ناحیه ای نزدیك شهرنایین به نام محمدیه وجود دارد.حدود ۲۵ درصد عباهای تولید شده در محل به فروش می رسد و بقیه به شهر های مشهد و قم و گاهی كشورهای عربی ارسال می شود.

سفال و سرامیك سازی در شهرضا

در شهر اصفهان و نیز در شهرهای نطنز و شهرضا در استان اصفهان سفال و سرامیك سازی رواج دارد. شهرضا از مراكز عمده سفال سازی ایران است و محصولات آن دارای خریداران بسیار است.
نقشهایی كه در سرامیك شهرضا به چشم می خورد اغلب نقش گل و بوته و ماهی است و برای رنگ كردن لعاب نیز از اكسیدهای فلزات آهن ، مس و منگنز و كبالت استفاده می شود. درشهر نطنز نیز یك كارگاه سرامیك سازی با استفاده از خاك استون ور محصولات جالبی را تولید می كند. در شهر اصفهان هم كارگاههای متعدد سفال و سرامیك سازی وجود دارد.