سید ابوالقاسم كاشانی (۱۲۶۰ در تهران – ۲۳ اسفند ۱۳۴۰ در تهران)، مجتهد و مرجع تقلید شیعه و سیاست‌مدار ایرانی و رهبر مذهبی-سیاسی دوران بحرانی ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۲ بود.مقبره آیت الله ابوالقاسم كاشانی هم اكنون در شهرری و در جوار امامزاده حمزه قرار دارد.
با شروع جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط نیروهای متفقین ، استعمار انگلیس كه از مبارزات آیة الله كاشانی در عراق ضربات سختی خورده بود با شایع كردن همكاری او با آلمانیها، تصمیم به دستگیری اش گرفت تا بدون مزاحمت وی بتواند در انتخابات دوره چهاردهم مجلس دخالت كند. به همین منظور در خرداد ۱۳۲۲ چند افسر انگلیسی برای دستگیری آن روحانی مجاهد به منزلش هجوم بردند. اما بر اثر هوشیاری و فداكاری یارانش تا كام ماندند آیة الله كاشانی به ناچار مخفی گردد.
آیت الله كاشانی مدت یك سال ، مخفیانه به مبارزه اش ادامه داد تا این كه انگلیسیها در هنگام انتخابات مجلس از محل اقامتش در تهران (امامزاده قاسم شمیران ) با خبر شده و او را دستگیر كردند. با وجود اینكه وی از سوی مردم تهران به عنوان نماینده انتخاب گردیده بود، به دستور فرستاد ارتش متفقین ، از لیست اسامی نمایندگان حذف شد و به زندان روسها در رشت فرستاده شد. او پس از چندی به زندان انگلیسیها در اراك و سپس به زندانی در كرمانشاه منتقل گردید.
سرانجام پس از تحمل یك سال و چهار ماه زندان در سخت ترین شرایط، در ۲۴ مرداد ۱۳۲۴ آزاد گشت و روز جمعه ، سی و یكم شهریور، میان انبوه استقبال كنندگان وارد تهران شد.
در انتخابات دوره پانزدهم مجلس ، نخست وزیر (قوام السلطنه ) در صدد بود تا آن را بصورت فرمایشی برگزار كند. مجاهد نستوه كه چندین ماه از آزادی اش نگذشته بود، برای افشا كردن ماهیت قوام بپاخاست و پس از سخنرانی در تهران ، عازم مشهد شد و در شهرهای مسیرش ، مردم را از وابسته بودن قوام به انگلیس و دخالت او در انتخابات آگاه می كرد. قوام از این اقدام به وحشت افتاد و او را در تیرماه ۱۳۲۵ در بین راه شاهرود – مشهد دستگیر كه و به بهجت آباد قزوین تبعید نمود. آیة الله كاشانی یك سال در تبعید بسر برد تا این كه بر اثر فشارهای سیاسی از سوی علما و مردم ، در ۲۱ خرداد ۱۳۲۶ آزاد گردید و دوباره به تهران برگشت .
شاه ایران پس از اقوام ، عبدالحسین هژیر، یكی دیگر از نوكران استعمار، را به عنوان نخست وزیر به مجلس معرفی كرد. كاشانی كه از وابستگی هژیر اطلاع داشت ، به مخالفت برخاست و در ۲۷ خرداد ۱۳۲۷ یعنی روزی كه قرار بود، هژیر برای گرفتن راءی اعتماد به مجلس برود، مردم را به راهپیمایی در جلوی مجلس فرا خواند. مردم در آن روز تظاهرات پرشوری به راه انداختند به گونه ای عده ای در درگیری با مزدوران رژیم به شهادت رسیدند.
سید ابولقاسم فرزند سید مصطفی پسر سید حسین كاشانی (كه مرجع تقلید بود)، در ۱۸۷۷ م به دنیا آمد. به دنبال تحصیلات اصلی و ثانویه، سید ابولقاسم تهران را در سن ۱۵ یا ۱۶ سالگی ترك كرد و در نجف به پدرش پیوست. در نجف به تحصیلات مذهبی ادامه داد. ابولقاسم به همان خوبی آیت الله میرزا خلیل تهرانی و آخوند ملا كاظم خراسانی از پدرش علم آموخت. گفته شده كه او در سن جوانی ۲۵ سالگی مجتهد شد.
مقاومت بی‌شائبه ضد-انگلیسی كاشانی در سراسر عمرش، ریشه در رخداد اشغال بصره در نوامبر ۱۹۱۴ و كربلا و نجف در اواخر ۱۹۱۷ داشت. كاشانی به نبرد ضد اتگلیسی پیوست. گفته شده زمانی كه شورش در اكتبر ۱۹۲۰ سركوب شد، مقامات انگلیسی برای دستگیری كاشانی جایزه تعیین كردند. او از عراق گریخت و در ۱۹۲۱ به تهران رسید.
مخالفتهای آیة الله كاشانی سبب گشت تا در آستانه تشكیل مجلس مؤ سسان برای تغییر قانون اساسی ، او را از ایران دور گردانند. از این رو پس از واقعه ساختگی ترور ناموفق شاه بدست فخرایی در پانزدهم بهمن ۱۳۲۷، به دستور هژیر آیة الله كاشانی را به بهانه دست داشتن در ترور دستگیر و به لبنان تبعید كردند. سرانجام اعلامیه ها مؤ ثر افتاد و آیة الله كاشانی و تعدادی دیگر از افراد مبارز در انتخابات دوره شانزدهم راءی لازم را به دست آورند. ولی رژیم برای جلوگیری از ورود نمایندگان واقعی ملت به مجلس ، در تعداد آراء تقلب كرد.
پس از ترور رزم آرا هیچكس جراءت مقاومت در برابر طرح ملی شدن صنعت نفت را نداشت . از این رو با تلاش تعداد كمی از نمایندگان مجلس ، در ۲۴ اسفند ۱۳۳۹، طرح ملی شدن صنعت نفت در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و در ۲۹ اسفند همان سال از تصویب مجلس سنا نیز گذشت و به این ترتیب در اثر تلاش و فداكاری مردم به رهبری آیة الله كاشانی یكی از آرزوهای ملت ستمدیده ایران ، به ثمره نشست .
حسین علاء كه پس از رزم آرا به نخست وزیری رسیده بود، بیش از دو ماه دوام نیاورد. بعد از استعفای علاء، دكتر مصدق در هفتم اردیبهشت ۱۳۳۰ به نخست وزیری رسید و آیة الله كاشانی در حمایت از او اعلام داشت كه دست وی را در انتخاب وزیران باز خواهد گذاشت و هیچ گونه دخالتی در این باره نخواهد كرد. او برای پشتیبانی از دولت دكتر مصدق در برابر كار شكنی ها و تهدیدهای انگلستان ، مردم را به اجتماع در میدان بهارستان فراخواند و طی پیامی كه برای اجتماع كنندگان فرستاد، آنان را نسبت به كارشكنیهای انگلیس و همدستی آمریكا با وی ، آگاه كرد.
همچنین هنگامی كه دولت مصدق برای تامین كمبود بودجه دولت ، اقدام به پخش اوراق قرضه كرد، آیة الله كاشانی مردم را به یاری دولت فراخواند و خرید اوراق قرضه را بر همه افراد واجب نمود. پس از تهدید دولت مصدق از سوی استعمار مبنی بر دخالت نظامی و گسیل داشتن چهار هزار چترباز و حركت ناوهای جنگی به طرف سواحل ایران ، مجاهد سخن به میان آورد و گفت : اگر انگلیسیها به خاك ایران تجاوز كنند، خوزستان را برای آنها به جهنم تبدیل می كند.
در سال ۱۳۳۴ ش . شاه برای اینكه در پیوستن به پیمان ((سنتو)) مشكلی از جانب كاشانی نداشته باشد، ترتیبی داد تا در دیماه او را به بهانه شركت در ترور رزم آرا دستگیر و روانه زندان كنند.
آنگاه وی را پس از شكنجه های بسیار به پای میز محاكمه كشیدند و تا آستانه اعدام پیش بردند. ولی به موجب اعتراض یكپارچه روحانیت ، بویژه آیة الله بروجردی ، به ناچار از اعدامش دست كشیده و پس از مدتی آزادش كردند.
سرانجام روحانی مجاهد با دلی پرخون از شكست نهضت و برقراری دوباره حكومت فساد، در ۲۳ اسفند ۱۳۴۰ چشم از جهان فرو بست و پیكرش در میان انبوه مشتاقان تا حرم حضرت عبدالعظیم علیه السلام تشییع گردید و بین مزار آن حضرت و امامزاده حمزه به خاك سپرده شد.
آدرس : شهرری – صحن حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
