آب انبار سید اسماعیل تهران ،واقع در بازار سید اسماعیل ،یكی از مهم‌ترین آب‌انبارهای دارالخلافه تهران بود. قدمت آن را حتی به دوره سلجوقیان هم نسبت می‌دهند. این آب‌انبار در زمان طغرل اول ساخته و بعد از مدتی متروكه شد. «احسان بهرام غفاری» در كتاب «صدای پای آب» در این‌باره می‌نویسد: «با روی كارآمدن صفویان شاه عباس اول دستور داد تا بار دیگر آب‌انبار سید اسماعیل را احیا كنند. ولی با گذشت زمان بار دیگر متروكه شد تا اینكه موسی وزیر، پدر حاج عیسی وزیر در زمان قاجار بانی راه افتادن آن شد. پا به این آب‌انبار كه می‌گذاشتی هوایش آنقدر خوب بود كه توچال، پس قلعه دربند را تداعی می‌كرد.»
نویسنده با توصیف فضای داخلی این آب انبار تاریخی اضافه می‌كند: «۳ شیر بزرگ در پاشیر تعبیه شده بود و ۴۳ پله داشت كه بعد از یك ردیف پله، پاگردهایی برای استراحت گذاشته شده بود. روی سقفش بادگیر‌های بسیاری داشت و روی بام آن كارونسرا و بار‌انداز بود. بیرون از آب‌انبار دكان‌هایی بود كه وقف آب‌انبار شده بود و در آمد این دكان‌ها را صرف لایروبی و لجن‌كشی آب‌انبار می‌كردند. اما لجن‌كشی این آب‌انبار بسیار مشكل بود و در تمام عمر چند صد ساله خود ۲ یا ۳ بار بیشتر لجن‌كشی نشد. یكبار در زمان حكومت سیدضیاء‌الدین طباطبایی كه تخلیه آن از ماه اول حكومت ۳ماهه تا ۶ ماه بعد از عزل او به درازا كشید و هزاران مترمكعب لجن از آن خارج شد و یكبار هم در اواسط سلطنت محمدرضا شاه پهلوی این اتفاق افتاد كه لجن آن را كشیدند.»
این آب انبار در دوران صفویه ، شاه طهماسب اول مرمت شد . اما پس از مدتی دوباره متروكه شد تا اینكه حاج عیسی وزیر تهران دستور مرمت دوباره را داد .
معماری بنا
مساحت این بنا در حدود ۱۴۰۰ متر می باشد ، هفت ستون به ارتفاع بیست متر و نیم و قطر پنج متر دارد ضخامت سقف آن ۲۵ سانتی متر و طاق ضربی با ملات ساروج دارد . چهار بادگیر دارد . این بنا در مجاورت امامزاده سید اسماعیل در محله چاله میدان واقع بوده است كه به نام آب انبار چال میدان نیز معروف بوده است .
مرحوم شهری اینچنین می نویسد : “آب انبار سید اسماعیل از بزرگترین آب انبارهای تهران بوده. این بنا كه اكنون نیز برپا و به جز پاشیر و پله آن بقییه برقرار و در معرض تماشای عموم می باشد زیر بنایی معادل هزار و پانصد ذرع مربع دارد كه هزار و دویست ذرع ، سطح آب گیران و بقیه دیوار و اطراف و پاشیر و متفرعات آن می باشد . انبار یعنی آبگیر آن در شش ردیف ستون آجری پنج آجر در پنج آجر شمال و جنوبی و هشت ردیف ستون شرقی و غربی بنا شده كه مجموعا چهل و هشت ستون در آن بكار رفته و فاصله میان هر دو ستون چهار ذرع است كه چون پایه ها را بر فاصله بیفزاییم سی ذرع در چهل ذرع مساحت كل به دست می آید كه همان هزار و دویست را به دست می دهد ، در ارتفاع هشت ذرع كه پس از وضع ضخامت پایه ها حدود نه هزار و سیصد و دوازده ذرع مكعب آبگیر آن می باشد .
اهمیت این بنا صرف نظر از پانزده هزار متر مكعب خاكبرداری در عمق ده ذرعی زمین با فقدان وسایل آن روز در اسلوب بنا و ظرافت ساختمان و اصول معماری آن می باشد كه آبگیری با این عظمت ساروج و امثال آن درروكش آن به كار نرفته ، آجرهای آن نمایان و فقط به صورت دیوار بند كشی شده است …”
