حمام سلیمانیه ، كشوریه تهران

حمام سلیمانیه ، كشوریه تهران ، اولین حمام های نمره تهران، تنها حمام اقلیتهای دینی شهر، تنها حمام تاریخی یهودیان تهران، تنها حمام عمومی دارای تزئینات گچ بری، آئینه كاری، منبت كاری، آهن كاری و … شهر و حمامی پر از داستان های سحر و جادو و روایت باورها و اعتقادات مردم شهر … حمام ممتاز و حمام بی نظیرنامهای دیگر این حمام بودند . به علت اینكه این حمام تنها حمام دوش دار آن زمان بود كه دارای تزئینات گچ بری، آیینه كاری و كاشی كاری بود و به همین دلیل به نام حمام بی نظیر شهره شده بود.

حمام یهودیان، كلیمیان، جهودان و محله؛ این حمام تنها حمام دایر یهودیان تهران در دوران پهلوی بود.نامهای دیگر؛ حمام ممتاز، حمام بی نظیر، حمام كشوریه، حمام سلیمانیه، حمام یهودیان، حمام محله، حمام كلیمیان، حمام جهودان

سلیمان سنه (سنهی)

حمام سلیمانیه و كشوریه؛ این حمام توسط آقای سلیمان سنه (سلیمان سنهی، سلیمان سنه ای) ساخته شد و به یاد همسرش كشور، بخش زنانه آن كشوریه و بخش مردانه آن سلیمانیه نام گذاری شد.
نكته: در داستان های اساطیری قید شده، اولین حمام توسط سلیمان نبی و با كمك دیو اجنه بنا شده است.
دوران و بانی اثر حمام كشوریه؛ آقای سلیمان سنه (سلیمان سنه ای) از یهودیان خیر بود كه حمام را در دوران پهلوی دوم بنا كرد.

این حمام تا دهه ۸۰ فعال بود و در حال حاضر غیرفعال است. این اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از مكان های دیدنی تهران به حساب می‌آید. 
امكان بازدید؛ به علت متروكه بودن، مهیا نیست و بسته است و صرفا با هماهنگی قبلی با انجمن كلیمیان تهران
كاربری اولیه؛ حمام و میقوه (ته نویس شماره یك)
كاربری فعلی؛ متروكه و غیر فعال
مالك اثر؛ آقای سلیمان سنه
مالك فعلی اثر؛ انجمن كلیمیان تهران

پیشینه و تاریخچه حمام كشوریه

یهودیان تهران در بخشی از بافت تاریخی عودلاجان ساكن بودند، به نام؛ محله و در این محله سه حمام ویژه اختصاصی داشتند؛حمام عساو در بخش سرچال، حمام ذخرون در نزدیكی كنیسه عزرایعقوب و حمام اسحاق (حكیم باشی) در كوی تكیه رضاقلی خان
با توجه به برخی از تعصبات دینی، یهودیان تنها اجازه ورود به حمام های اختصاصی خود را داشتند كه با عنایت به پله های فراوان حمام های قدیمی، امكان حضور و استفاده برای افراد سالخورده و زنان باردار مهیا نبود، براساس تاریخ شفاهی و گفتگو با آقای نورالله درخشان (آخرین مدیر حمام كشوریه) بانو كشور خداداد از اهالی كوچه حاجی كلانتر و همسر آقای سلیمان سنه به علت باردار بودن، تصمیم می گیرد تا در گرمابه نمره سرچشمه (ویژه مسلمین) استحمام كند، كه زمان حضور ایشان كمی بیشتر از وقت معمول می شود و سالن دار حمام، با كوبیدن ها ممتد بر روی در و ترس وی، باعث سقط جنین فرزند بانو كشور می شود.

بقچه حمام و میقوه عروس یهودی از جنس مخمل ابریشم دوزی اواخر قرن ۱۹، ازمیر، اهدایی جین تاپلی و دكتر جیهری فردن ولد

سال ۱۳۲۱ خورشیدی در بهشتیه تهران پس از مراسم تشیع و خاكسپاری خانم كشور خُداد، همسرش آقای سلیمان سنه در مقابل حضار شروع به ایراد سخنرانی می كند؛

یكی از مهمترین خواسته های همسر مرحومم ایجاد یك حمام مدرن در منطقه محله سرچال است. لذا فرصتی است كه از عموم پیش كسوتان تقاضا نمایم كه دست در دست من نهند تا بتوانیم در محله حمامی مدرن كه شایسته جامعه باشد بسازیم، از این رو بنده شخصا آمادگی آنرا دارم كه مبلغ پنجاه هزار تومان از سرمایه اولیه آن را تامین نمایم ضمنا هركسی به فراخورش می تواند در این امر خیر سهیم باشد.

پس از گذشت مدتی هیچكس حاضر به همكاری نمی شود. لذا سلیمان سنه فرزند العازار كه به شغل صرافی مشغول بود و نیز سهام دار كارخانه عرق میكده بود تصمیم گرفت كه شخصا سرمایه این پروژه را تامین نماید. ابتدا منازلی را در خیابان سیروس از خانم طلا دانش راد و آقای رحمان قصاب خریداری میكند در اوایل كار ساخت، سلیمان سنه ای جهت تسریع در امر ساخت مجبور شد مبلغ۱۸۰ هزار تومان دیگر از بخش خصوصی وام بگیرد. درنهایت حسب وصیت بانو كشور از همسرش، آقای سلیمان سنه، مبنی بر ساخت حمام ویژه یهودیان، حمام با سرمایه اولیه سلیمان سنه و مشاركت سایر یهودیان در سال ۱۳۲۲ آغاز و بهره برداری از آن در سال ۱۳۲۶ به پایان رسید.

سمت چپ آقای سلیمان سنه بانی حمام سلیمانیه (كشوریه)

حمام تا زمان حیات آقای سلیمان مشغول به فعالیت بود كه در سال ۱۳۵۹ وی در سن ۷۷ سالگی مرحوم شد و مدت كوتاهی حمام، غیر فعال. باتوجه به اینكه آقای سلیمان فرزندی نداشت، مدتی حمام توسط شكرالله خان (پسرخاله آقای سلیمان سنه) مدیریت شد كه پس از مهاجرت ایشان به آمریكا، اداره حمام در اختیار شاگرد آقای سلیمان؛ اسحاق خان قرار گرفت و حمام دایر بود.

نورالله درخشان مدیر حمام كشوریه، سلیمانیه یا حمام بی نظیر و ممتاز

در اواخر سال ۱۳۶۰ به علت ریزش چاه فاضلاب حمام در خیابان سیروس، حمام كشوریه دوباره غیرفعال شد و با همت آقایان یوسف و نورالله درخشان (مختار سلیمانی، هارون كدخدازاده، هارون كهن) و حمایت آقای یشایایی و سازمان روشنفكران یهود و مرمت و معماری آقایان بیژن زیوری و صادقی حمام مرمت و آماده بهره برداری مجدد شد.

آیینه كاری جداره بیرونی حمام كشوریه

پس از تشریفات قانونی حمام كشوریه تحت پوشش انجمن كلیمیان قرار گرفت و آقای نوراله درخشان داوطلبانه مسولیت اداره حمام را به عهده گرفت. در اوایل دهه ۸۰ حمام كشوریه به علت كوچ و عدم حضور یهودیان، رونق گذشته خود را نداشت و صرفا در روزهای آخر هفته دایر بود كه در نهایت امر در اواخر سال ۱۳۸۱ حمام برای همیشه تعطیل شد.
نكت:) لازم به ذكر است در شریعت یهود، پاگیزگی و استحمام از قوانین اصلی شریعت است و گرمابه و حمام از اهمیت ویژه ای در این دین برخوردار است.
داستان های حمام كشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛
این حمام در زمان رونق و حضور یهودیان در محله، شاهد برگزاری بیشتر جشن ها و اعیاد یهودیان بود، از حمام عروس گرفته تا حمام زایمان اما …
دلاك و كیسه كش بخش زنانه حمام كشوریه، بانو فاطمه شنبه جو (فاطمه شب جو) بود و دلاك بخش مردانه موسی جعفری كه هر دو نفر، بخشی از باورها و روایت های شیرین این منطقه و شهر تهران هستند.
براساس باور مسلمین، آب خزینه حمام یهودیان، مشكل گشاست و این نگاه از دیرباز در ذهن مردمان مسلمان شكل گرفته است، شخصی به نام جعفری كه فرزند دار نمی شد، پیش بزرگ محل می رود و آن بزرگ توصیه می كند كه نذر كن و نام فرزندت را موسی قرار بده تا فرزندت سالم مانده و همسرت فارغ شود، وی چنین می كند و موسی جعفری به دنیا می آید و در طول زندگی همیشه با یهودیان هم نشین می شود و در بخش مردانه حمام كشوریه با كاسه چهل كلید خود، مسئول برآوردن حاجات و رفع مشكلات مسلمین می شود.

بانو فاطمه شنبه جو (فاطمه شب جو) در حمام كشوریه

یكی از روشهای وی در حمام كشوریه به صورت زیر بود؛
شخص متقاضی، پس از استحمام كامل به نزد موسی خان می آمد و روی دو سكه كه از قبل آماده كرده بود، می نشست، به طوری كه سكه ها در زیر شصت پا قرار گرفته باشند. موسی خان ابتدا با تشت روحی، از حوض حمام بر روی سر متقاضی آب می ریخت و سپس با كاسه چهل كلید و پر كردن آن با آب استفاده شده از دوشهای حمام و جاری شده به سمت فاضلاب، آبی را بر روی سر متقاضی می ریخت و شروع می كرد به خواندن دعا و باطل السحر و … سپس متقاضی باید بدون خشك كردن خود، ضمن پشت و رو پوشیدن لباسهای زیر، از حمام بیرون می رفت و پس از مدت كوتاهی شخص، صاحب؛ گمشده خویش، همسر آینده خود، كسب و تجارت پر روزی و … می شد. (گفتگو با آقای درخشان)
در بخش زنانه نیز بانو فاطمه (فاطی حمومی) با كاسه چهل كلید خود، دختران را صاحب شوهر می كرد و عروسان را باردار، هوه ها را دلزده و مادرشوهرها را مهربان و شوهرها را بنده و نوكر زنان و بیشترین مشتریان حمام، افرادی بودند كه با همین باور و نگاه به حمام مراجعه می كردند. در سال ۱۳۸۱ بانویی طرح دعوی و شكایتی از خانم فاطمه شنبه جو كرد مبنی بر اینكه؛ مبلغ ۶۰ هزار تومان از ایشان اخاذی شده و تاكنون شوهری پیدا نشده، پس انجمن كلیمیان با پرداخت سنوات خانم فاطمه، عذر ایشان را خواستند و حمام برای همیشه تعطیل شد و دختران بدون شوهر باقی ماندند.
بانو فاطمه شنبه جو دلاك حمام كشوریه متولد ورامین بود و ساكن خاك سفید تهران پارس، در اواخر عمر نابینا شد و در نهایت امر در سال ۷ آبان سال ۱۳۸۲ مرحوم و در قطعه ۲۹۹ بهشت زهرا مدفون شد.
یكی دیگر از راه های بخت گشایی در حمام زنانه كشوریه این بود كه دختران با آب كاسه چهل كلید در چهارگوشه حمام یهودیان می رفتند و آب روی و صورت خود می زدند تا رویشان گشاده و بختشان باز شود. با وجود گذشت سالها و بسته شدن حمام هنوز هم هستند مراجعینی كه سراغ فاطمه خانم و آب خزینه حمام كشوریه را می گیرند.
نكته) درباره بخت گشایی و ادعیه و جادوها و … اینجا را حتما بخوانید
مشخصات معماری و فنی حمام كشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛

پلان و نقشه حمام كشوریه، سلیمانیه و بی نظیر

سال ۱۳۲۲ ساخت حمام كشوریه آغاز و در سال ۱۳۲۶ به اتمام می رسد، مصالح به كار رفته در این اثر آجر، تیرآهن، ملات ماسه سیمان، ملات ساروج، سنگ و موزاییك به عنوان عناصر سازنده بنا و تزئیناتی از جمله آیینه كاری و گچبری، رنگ روغن، كاشی كاری، آهن كاری و … به عنوان عناصر تزئینی در بنا به كار رفته است. این بنا مجهز به سیستم آب لوله كشی بوده و سوخت تون حمام كشوریه تا مدتی نفت سیاه و بعد گازوئیل شد.

ورودیه حمام كشوریه (بی نظیر) و دربهای چوبی آن

ورودی حمام از خیابان سیروس (مصطفی خمینی) است با یك درب چوبی منبت كاری شده ۴ لنگه، و كاشی كاری بالای آن و سقفی دارای آئینه كاری (در حال حاضر برای حفاظت از حمام و جلوگیری از سوختگی درب چوبی) دربی آهنی روی آن نصب شده است.

سالن انتظار حمام كشوریه، بی نظیر یا سلمیانه (عكس وحید حسینی)

پس از ورود به حمام با سالن انتظار روبروی می شوید كه با قبلا با صندلی های آهنی در دو طرف میزبان شما بود، سمت چپ در ورودی پلكانی بود به سمت طبقه بالا برای استراحت كاركنان حمام و در سمت راست میزی چوبی قرار داشت برای حمام دارد با تابلوی معروف در بالای سرش با این عنوان؛

هر كه دارد امانت موجود
بسپارد بصندوق وقت ورود
نسبارد، اگر شود مفقود
مدیر گرمابه مسول آن نخواهد بود

حفاظ آهنی با نقش ستاره داوود

در بالای سالن انتظار، هور نوری قرار داشت با تزئینات آئینه كاری و گچ بری و حفاظ های آهنی با نقش ستاره داوود (متاسفانه در مقطعی از زمان در سالهای گذشته تمامی ستاره های آهنی جدا شده و جای آن را قوطی آهنی معمولی گرفت) در سمت راست سالن انتظار ۸ اتاقك حمام نمره قرار داشت كه دربهای چوبی اتاق های نمره همگی چوبی و منبت كاری شده است.
نكته) براساس گفتگوی های محلی این حمام به عنوان اولین حمام نمره شهر تهران است كه هنوز پابرجاست.
در كف سالن انتظار یك حوض كاشی كاری شده، بیضی شكل وجود داشت كه در آن همیشه كانادا و پپسی خنك یافت می شد. در انتهای سالن سه درب بود و چند آئینه كاری و گچ بری متفاوت

عكس سرقت شده آقای سلیمان سنه و بانو كشوریه

در مركز سردر ستاره داوودی قرار داشت كه در میان آن عكس تمام قد از آقای سلیمان سنه و همسرش كشوریه بود كه شوربختانه در سالهای گذشته این عكس سرقت شد. در پایین این ستاره داوود، اثری منبت كاری وجود داشت از روایت آدم و حوا كه این اثر چوبی ارزشمند نیز در همان زمان، سرقت شد.

تابلوی منبت كاری سرقت شده از داستان آدم و حوا (عكس فرشته جاوید)

نكته) تمامی نگاره های دربهای چوبی منتبت كاری شده حمام كشوریه، روایت گر داستانهای تورات مقدس است.
سه درب مقابل شماست، سمت چپ بخش زنانه، سمت راست مردانه و مركز درب ورود به تون و انبار گازوئیل حمام. هر دو رختكن زنانه و مردانه دارای حوضهایی مستطیل شكل در مركز و كمدهایی چوبی پیرماون جدارها كه متاسفانه كمدهای چوبی در سالهای گذشته تخریب و منهدم شد.

رختكن حمام كشوریه سلیمانیه (عكس پدیده عنقا)

رختكن و بخش زنانه بزرگتر از بخش مردانه است و براساس گفتگوی آقای درخشان در انتهای سالن زنانه یك میقوه قرار داشت كه بعدها تخریب شد و در هر بخش زنانه و مردانه ۴ دوش قرار داست.

دوش های حمام كشوریه (عكس امیر اصغرزاده) حمام كشوریه كه روزگار درخشانی را به خود دیده امروز تك و تنها و مخروبه با درهای آهنی زمختی كه هیچ سنخیتی با ساخت و بنای داخل حمام ندارد در مجاورت بیمارستان دكتر سپیر به بوته فراموشی فرو رفته و امید است به زودی به عنوان اولین حمام نمره شهر تهران، اولین و تنها حمام اقلیتهای دینی تهران، تنها حمام یهودیان تهران و … بازگشایی و مورد بهره برداری قرار گیرد و یا تبدیل به موزه تاریخ یهود در ایران شود

سقف حمام كشوریه، سلیمانیه یا حمام بی نظیر و ممتاز

نحوه دسترسی به حمام سلیمانیه

آدرس : استان تهران، شهر تهران، خیایان سیروس (شهید مصطفی خمینی)، فی مابین چهارراه سرچشمه و سیروس، بالاتر از بیمارستان دكتر سپیر، شماره ۴۱۵ (۴۸۵ قدیم)
شماره ثبت حمام كشوریه در فهرست آثار ملی ایران؛ این اثر در تاریخ ۵ بهمن ماه سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی كشور قرار گرفت.
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و … حمام كشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه: E 51″۴۲’۰۸.۶۴ N 35″۶۷۰’۹۰.۹۰
ارتفاع حمام كشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه از سطح دریا: ۱۱۴۸ متر