قبرستان دانسفهان واقع در شهر دانسفهان كه یكی از توابع شهر بویین زهرای قزوین است، یك گورستان تاریخی است كه ارزشمندترین سنگ مزار های ساخته شده براساس معماری و هنر خاص دوره اسلامی در آن وجود دارد. به نظر می رسد كه این جا، یكی از مهم ترین كانون های تمدن بشری بوده و در همین مقیاس مساحتی كم اندازه، تعداد بالایی از آثار و میراث فرهنگی در آن به ثبت رسیده است! در این میان، شهرستان بوئین زهرا در نزدیكی شهر قزوین، در كنار یكی از باستانی ترین مناطق كشور و آسیا قرار دارد.
قبرستان دانسفهان سنگ قبرهایی زیبا و كم‌نظیر را با قدمتی بیش از سه قرن در خود جای داده است. این سنگ قبرها با نقوش عجیبی حكاكی شده‌اند كه از جمله آنها می‌توان به تسبیح، انگشتر، مُهر، گلابدان، كوزه، سوزن، دوك نخ‌ریسی، قیچی، مناره و گلدسته، رحل و قرآن اشاره كرد. هر چه قدمت سنگ‌ها بیشتر باشد، نقوش بیشتری روی آنها دیده می‌شود. در این بین گذشته از معماری بناهای ارزشمند و كهن تاریخی در بوئین زهرا، گورستان دانسفهان از توابع این شهرستان نیز به سبب استفاده از سنگ قبرهای منقش و خطاطی شده در شیوه های مختلف خطاطی یكی از مظاهر زیبای هنری و آداب و رسوم اجتماعی در این منطقه است. نوع استفاده از نقوش خاص روی سنگ قبرها نشان از آن دارد كه در جستجوی «قدمت معنوی» این سنت باید بسی فراتر از «قدمت فیزیكی» سه قرنی بود و به بخش های آغازین و كهن تر تاریخ یعنی عصر باورهای «شمنیستی» و «توتم گرایانه» رجوع كرد.
در تشریح گورستان دانسفهان می توان در گام نخست از نقوش عجیب و كم نظیر سنگ قبرهای این محوطه ۳۰۰ ساله سخن گفت.رسم نقوش متنوع بر سنگ قبر افراد غالبا دارای دو پیام و مفهوم بوده است بر همین اساس این نقوش اولا به نوعی احترام بازماندگان به متوفی را نشان می داده و این كه متوفی در دوران حیات خود فردی مومن و باایمان بوده است چنانكه بر روی قبر وی مناره و گلدسته، رحل قرآن، تسبیح، انگشتر و مُهر حكاكی می كرده اند.
نكته دیگر این كه این نقوش به نوعی نشان دهنده جنسیت و پیشه متوفی نیز بوده است چنانكه بر روی قبر زنان دوك نخ ریسی حكاكی می كرده اند و یا تصویر قیچی رسم می شده كه نمایانگر پیشه و جنسیت متوفی بوده است. . سنگ قبر هایی كه نقوش بیشتری دارند، احتمالاً قدیمی تر نیز هستند. نویسنده كتاب «تاریخ اسلام در قفقاز و آسیای میانه» اعتقاد دارد، درست كه قدمت بیشتر این نقش ها به سه قرن پیش برمی گردد، اما نباید قدمت تاریخی و نخستین آیین های بشر را در این گورستان تاریخی فراموش كنیم. زیرا به نظر می رسد كه ساخت این سنگ قبرها و نقوش روی آنها، ریشه در باورهای كهن «شمنیستی» و «توتم گرایانه» مردم این منطقه داشته است.
ساخت این نوع سنگ قبر البته نه با این كیفیت بلكه با این نوع نگاه و نمادهای به كار گرفته شده نشات گرفته از باورهای كهن «شمنیستی» است. شمنیسم به معنای «دانایی گرایی» از جمله كهن ترین و عمیق ترین رسوم تفكر و اندیشه در میان انسان ها بوده است، غالب شمن پژوهان، مهد این فلسفه باستانی را در میان اقوام آلتائی ذكر كرده اند كه بعدها با مهاجرت آنها به سایر اماكن دنیا در اعصار پیش از ظهور اسلام از جمله شمال غربی و شرقی ایران، آسیای غربی و جنوب و شرق اروپا در دنیا منتشر شده است.
در میان اقوام شمن باور، سنگ قبرهایی مشابه سنگ مزارهای گورستان دانسفهان به وفور یافت می شود به گونه ای كه در سنگ قبرهای این اقوام نمادهایی كه نشانگر زندگی، جنسیت و پیشه فرد متوفی بوده بر روی سنگ قبر آنها حكاكی می شده است.به نظر می رسد كه شاهسون های منطقه بویین زهرا و دانسفهان در قزوین جزو اقوامی بوده اند كه به روایت های تاریخی در دوره های قبل از اسلام، از این ادیان تصویری مانوی و شمنیستی پیروی می كرده اند. این ادیان بوده اند كه از قالب نقاشی و رنگ، برای مفاهیم خود استفاده می كردند.
بعدها باور به شمن گرایی در میان اقوام التصاقی زبان و آلتایی ایران به ویژه قوم شاهسون از بین می رود و این اقوام از جمله نخستین اقوامی می شوند كه رو به مذهب شیعه می آوردند و در راه برافراشتن پرچم آن نیز مجاهدت های بی نظیری را در تاریخ انجام می دهند و از شمنیسم و مانوی گرایی تنها رسوباتی در سنت های آنها بر جای می ماند كه نمونه گورستان دانسفهان یكی از این موارد است.
این گورستان تاریخی به خاطر داشتن تنوع و كیفیت خطوط حكاكی شده روی سنگ قبر ها هم مورد توجه قرار گرفته است. به خصوص كه نوع خطوطی كه در قبرستان دانسفهان به كار رفته است، تنوع رنگ و زیبایی و حاشیه نگاری زیادی دارند. در حاشیه سنگ ها از توقیع استفاده شده است و سطح میانی سنگ ها هم با اشعاری به خط نسخ، ریحان و حتی خط شكسته استفاده شده است. این قبرها به طور خاص بعد از اسلام طراحی شده اند، اما نشانه هایی كه در اطراف آن دیده می شود، قدمت دیرینه این گورستان تاریخی را به خوبی نشان می دهد.
استان قزوین با وجود وسعت بسیار اندك بدون اغراق یكی از ارزشمندترین كانون های تمدن بشری محسوب می شده است به گونه ای كه در همین جغرافیای كم وسعت به حدی آثار تاریخی در فهرست میراث فرهنگی به ثبت رسانده است كه از میان همه استان های كشور عنوان نخست را در این حیطه به خود اختصاص داده است.
