خانه مشروطه یزد

معماری خانه مشروطه یزد

با عبور از سردر و هشتی و دالان به حیاط عمارت می‌توان رسید كه بخش اصلی خانه و بخش خدماتی در آن واقع شده است. «محمود مشروطه» كه وی از سال ۱۳۱۳ فعالیت هنری خود را دررزمینه‌ ی تئاتر آغاز نمود. و ازسال ۱۳۲۱ با پشتكار به عكاسی از آثار و بناهای تاریخی و رویدادهای فرهنگی و هنر یزد پرداخت. او توانسته بود تا پایان عمر، نزدیك به ۱۰ هزار عكس و اسلاید به یادگار بگذارد. درسال ۱۳۳۲ به آموزش نمایش فیلم پرداخت و در این سال‌ها در كنار این فعالیت ها به بازیگری در چند نمایش‌ نامه و فیلم سینمایی بلند پرداخت. عمده فعالیت سینمایی او پس از بازنشستگی از اداره‌ ی كل فرهنگ و ارشاد اسلامی یزد در اسفند ۱۳۵۸ بود كه در حدود ۳۰ فیلم كوتاه و بلند مستند و داستانی به ایفای نقش‌ های گوناگون پرداخت، كه مهمترین فیلم‌های او عبارت از: ذبیح، سفیر، مار، خمره، تار و پود، پلّكان و جستجوگر بودند
از نظر فرهنگی خانه مشروطه دارای ارزشهای خاصی است كه حضور شخص محمود مشروطه به عنوان شخصیتی فرهنگی و تاثیرگذار در تاریخ معاصر فرهنگ و هنر یزد موضوعی است كه به همراه ارزش‌ های كالبدی خانه و بافت پیرامون آن قابل توجه است.

این بنا خانه ای است یك طبقه، كه فضاهای آن با نظمی كامل در اطراف یك حیاط نشسته اند. با عبور از سردر و هشتی و دالان، می توان به حیاط رسید. در كنار بخش اصلی خانه، بخش خدماتی واقع است، متشكل از اسطبل و حیاط و ورودی حیاط. این بخش در شمال بستر خانه و دور از حیاط قرار دارد.از ویژگی‌ ها و مشخصات خانه‌ های یزد، سادگی و بی پیرایگی آنهاست به نحوی كه معمار در عین توجه به عناصر تلطیف كننده فضا و عواملی كه به خلق زیبایی در بنا منجر می‌شود از تزئینات زیادی استفاده نكرده و خانه مشروطه نیز از این قاعده مستثنی نیست.

حیاط و فضاهای اطراف آن، همه قاعده هایی منظم با اشكال كامل هندسی دارند؛ لیكن با نظر به برش افقی بنا معلوم می شود كه شكل زمین بسیار نامنظم و بی قاعده استدر حیاط حوضی در وسط قرار دارد كه در دو طرف آن باغچه وجود دارد. اولین چیزی كه در حیاط به چشم می‌خورد وجود پنجره‌هایی با قاب‌های نسبتا هم اندازه است. چیزی كه این خانه را متمایز می‌كند این است كه دارای فضای ایوان با رواقی قابل اعتنا نیست، در حالی كه تعبیه چنین فضایی در خانه‌های یزد رایج بوده است.
معمار بنا حیاط خانه را تقریبا در مركز بزرگترین بخش بستر طرح قرار داده و فضاهای مختلف منظم القاعده را در اطراف آن جای داده و سرانجام، قناسی های زمین را با ضخیم گرفتن جرزها و دیوارها و در بعضی نقاط با احداث فضاهایی فرعی و كم اهمیت، چون انبار و پستو پنهان كرده است.

فضاهای هر جبهه از حیاط به گونه ای استقرار یافته اند كه بر مركز تاكید كنند. در میانه جبهه جنوبی یا پر سایه حیاط، اتاقی بزرگ جای گرفته و در مركز جبهه آفتاب گیر رو به آن نیز، یك سه دری قرار دارد. جبهه های شرقی و غربی شامل این عناصر است: یك اتاق در میانه (عنصر مركزی)؛ دو راهرو در طرفین؛ دو اتاق در دو كنج نما.
در نظر به طرح نماهای حیاط، تكرار عناصر مشابه، یعنی پنجره هایی با قابهای نسبتا هم اندازه، اولین چیزی است كه به چشم می آید. قاب هایی كه گاه به هم نزدیك شده و در هر نما بخش متشخصی را پدید آورده اند و گاه با تغییری در تقسیمات افقی آنها، در میان نظم ساده نماها، نقطه ای بارز پدیدار شده است. قاب های نمای جنوبی حیاط بلندتر است. بدین گونه، بدون تغییر مهمی در طرح كلی، نمای این جبهه از دیگر جبهه ها متمایز شده است. ازجمله تزیینات خانه مشروطه می‌توان به كتیبه هفت رنگ، كتیبه آجری سردر ورودی، كتیبه سردر ورودی هشتی، طاقچه‌ها و رف‌ها، شومینه و ملحقات آن، تكنیك ‌های مختلف آجرچینی در بنا و … اشاره كرد.
خانه مشروطه به لحاظ موقعیت جغرافیایی در قسمت شرقی محله پیربرج كه به محله شاهزاده فاضل معروف است قرار دارد كه از جهت شمال به محله قلعه كهنه و ایلچی‌خان، از جنوب به محلات سرباز و دروازه مهریز، از شرق به محله گازرگاه و از غرب به محله دارالشفاء محدود است.