مجموعه مهرپادین مهریز ، مجموعه‌ای از آثار فاخر ازجمله قلعه، مسجد جامع (زمستانه و تابستانه)، حسینیه، امامزاده، حمام، بازارچه و خانه‌های خشتی است كه بادگیرهای موجود در هریك از خانه‌ها، جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است. واژه مهرپادین از ۲ كلمه مهر به معنای خورشید و پادین به معنای سرزمین تشكیل‌شده است.
این مجموعه مربوط به سده ۸ هجری قمری است و در تاریخ ۱۳۷۸ نیز به ثبت آثار ملی ایران رسیده است. اهمیت بالای این مجموعه و آثار باستانی اصیل آن موجب شده‌اند تا این مجموعه خیلی زود در فهرست آثار ملی قرار گرفته و برای حفظ آن از هیچ تلاشی فروگذار نشود.قلعه مهرپادین كه یكی از اصلی‌ترین آثار مجموعه مهرپادین است، دارای مساحتی با طول ۱۶۰ متر و عرض ۱۴۸ متر است. این قلعه با دارا بودن ۲ حضار دفاعی ۶ متری از جنس خشت و ۹ برج دایره‌ای شكل ۸ متری، سكونتگاه موقت شاهان در زمان قدیم بوده است. این قلعه زیبا در میان باغ‌های چشم‌نواز دارای درختان میوه و همچنین زمین‌های زراعی قرار داشته و در آن بزرگان بر تمامی شهر تسلط لازم را نیز داشتند.
برخی از كارشناسان، قدمت ساخت این قلعه را مربوط به دوره صفویه و برخی دیگر نیز آن را متعلق به دوره آل مظفر می‌دانند. قلعه مذكور دارای یك درب ورودی و ۲ لته بوده كه با میخ‌های فلزی به زیبایی آراسته‌شده‌اند. ورودی این قلعه قوسی زیبا و نیزه‌دار داشته كه زیبایی دوچندان به قلعه بخشیده است.
فضای داخلی قلعه نیز از زیبایی خاصی برخوردار است. این قلعه مانند دیگر همتایان خود، دارای فضای شاه‌نشین بوده كه در مرتفع‌ترین بخش بنا تعبیه شده است. بخش مسكونی كه محل سكونت عوام بوده است، فضای عمومی و مذهبی، اسطبل، انبار نگهداری كالا و.. از دیگر فضاهای داخل قلعه می‌باشند كه دارای زیبایی‌ها و معماری خاص خود هستند.
قلعه مهرپادین سكونتگاه دائمی نبوده و تنها در زمان بروز خطر از آن استفاده می‌شده است. در زمان حملات دشمنان، روستائیان همراه با اموال ارزشمند خود تا زمان رفع خطر در این قلعه ساكن می‌شدند تا از شر دشمن رهایی پیدا كنند. اهالی روستا در این قلعه با استفاده از دود و چوب سوخته، دیگر قلعه‌ها را از بروز خطر مطلع ساخته و از آنان طلب كمك می‌نمودند.
یكی از دیگر از بناهایی كه در درون مجموعه مهرپادین موجود است، مسجد جامع كبیر می‌باشد. این مسجد زیبا با وسعتی حدود ۳۰۰۰ متر، دارای گنبد، مناره، ایوان، صحن و شبستان تابستانی و زمستانی می‌باشد. كتیبه‌ای كه بر روی سردر این مسجد قدیمی نصب‌شده است، نشان از اصالت آن داشته كه آن را به قرن ۸ هجری قمری مرتبط می‌سازد. تاریخ نشان می‌دهد كه این بنا توسط فردی به نام محفوظ بن محمد ساخته‌شده است.
معماری خاص این مسجد، بیانگر اهمیت دین و مذهب در میان مردمان این خطه دارد. مناره ۳۰ متری این مسجد، دلربایی كرده و در ارتفاع ۵ متری این مناره نیز، كتیبه‌ای ۴۰۰ ساله از كاشی معرق و به خط نسخ نیز نصب‌شده است كه زیبایی این مسجد را دوچندان نموده است.
حمام تاریخی مجموعه مهرپادین
حمام تاریخی مجموعه مهرپادین یكی از قدیمی‌ترین بناهای مجموعه بوده و از دیدنی‌های استان یزد به شمار می‌رود. قدمت این حمام به دوران قاجار می‌رسد اما ساختمان اصلی آن، در قرن ۸ هجری قمری پایه‌ریزی گردیده است. این بنای زیبا دارای مساحتی حدود ۵۰۰ متر بوده و در كنار درب ورودی مسجد جامع مجموعه مهرپادین قرار دارد. به نظر می‌رسد این مسئله به اعتقادات مذهبی ساكنین این شهر برمی‌گردد كه طهارت و پاكیزگی را از مهم‌ترین مسائل شرعی می‌دانسته‌اند.
حمام مذكور مانند دیگر حمام‌های قدیمی شامل گرمخانه، سربینه و خزینه بوده و در دو بخش زنانه و مردانه اداره می‌شده است. با گذر از درب ورودی به سربینه رسیده كه دارای نقشه زیبای ۸ ضلعی است. در قسمت شرقی حمام، خزینه وجود داشته كه آب آن از قنات‌های موجود در مجموعه مهرپادین تأمین می‌شده است.
بازارچه مهرپادین، بنایی در دست فراموشی
مجموعه مهرپادین، همچون یك جامعه كوچك و خودكفا، دارای بازارچه قدیمی نیز بوده كه مغازه‌هایی در دو طرف آن موجود بوده است. متأسفانه عدم توجه به بهداشت این منطقه موجب شده است تا برخی از مغازه‌ها تخریب‌شده و به‌اندازه دیگر آثار باستانی موجود در این مجموعه، زیبایی نداشته باشد. آسیب‌های وارده به بازارچه موجب شده است كه این بنا در سال ۱۳۸۰ مورد مرمت سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد.
قنات مجموعه مهرپادین
قنات مهرپادین توسط مهرنگار دختر انوشیروان ساسانی و در غرب مسجد جامع این مجموعه واقع‌شده است. مسیر قنات از داخل كوچه سنگ‌فرش شده می‌گذرد كه جوی باریكی نیز از آن گذر می‌كند. در قدیم قنات مهرپادین، آب این رود را تأمین می‌نموده است اما در حال حاضر این رود از چاه تغذیه می‌كند.
