مراسم جالب عروسی بختیاری

مراسم ازدواج و عروسی بختیاری ها از آن دسته مراسم هایی است كه توجه زیادی به آن می شود و خیلی مفصل و بسیار زیبا برگزار می شود.مراسم جالب عروسی بختیاری با آداب و رسوم كامل آن برگزار می شود و از خوشرنگ ترین مراسم ها میان قوم های مختلف می باشد.مراسم عروسی بختیاری ها همراه با رنگ های شاد و صدای سرنا و ساز و دهل است.

در این مراسم موسیقی اصیل و غنی و بسیار زیبای بختیاری ها به همراه آواز و زبان شیرین آن ها به گوش می رسد و همچنین رقص قوم بختیاری به این جشن حال و هوای دیگری می بخشد.به ترانه هایی كه به مناسبت مراسم ازدواج خوانده می شود دوالالی می گویند كه از دو كلمه ” دُوا ” به معنی داماد و” لالْ ” یعنی عروسك تشكیل شده و “ی ” آخر یای نسبت است و ترجمه روان این كلمه عروس دامادی می شود.

در كل شعرها و نغمه هایی كه در این مراسم خوانده می شوند ، هر كدام معنا و مفهوم خاص خودشان را دارند و برگرفته از آداب و سنن ازدواج بختیاری ها است.یكی از رقص های معروف بختیاری ها دستمال بازی است كه در شب عروسی انجام می شود. در این مراسم زنان، دختران و مردان در یك دایره قرار می گیرند و دو دستمال شروع می كنند به اجرای حركت های گروهی . آن ها با لباس های رنگی حركات یكسانی را اجرا می كنند و این حركات یكی از به یادماندنی ترین بخش هایی است كه در عروسی ها اجرا می شود.

این مراسم آداب و رسوم های بسیار جالب و جذابی دارد كه نشان از افكار و اعتقادات بختیاری ها می باشد.ایل بختیاری در جنوب غربی ایران یعنی استان های چهار محال و بختیاری، خوزستان، لرستان، كهگیلویه و بویراحمد و اصفهان زندگی می كنند.بختیاری ها در واقع لر هستند كه به گویش بختیاری صحبت می كنند. ایل بختیاری به دو شاخه ی هفت لنگ و چهارلنگ تقسیم میشوند.

این قوم كوچ رو هستند كه البته امروزه بسیاری از آن ها یكجانشین شده اند. دشت های خوزستان محلی است كه كوچ روهای بختیاری تابستان را در آنجا می گذرانند و زمستان به بخش های غربی چهارمحال و بختیاری می روند.یكی از اولین و مهم ترین چیز هایی كه در قوم بختیاری وجود دارد و باید به آن اشاره كرد این است كه آن ها معمولا بین خودشان ازدواج می كنند و خیلی كم پیش می آید كه یك بختیاری با یك نفر خارج از قوم خودشان ازدواج كند.

ازدواج فامیلی یكی از ریشه‌دارترین و پر جمعیت‌ترین ازدواج در ایل بختیاری به شمار می‌رود، گستردگی این نوع ازدواج زبانزد خاص و عام است، شدت این ازدواج فامیلی به حدی بوده كه هر گاه در خانواده‌ای پسر جوانی كه هنگام ازدواج او فرا می‌رسید و یكی از دختران عمو، عمه، خاله، دایی و یا دیگر افراد فامیل نزدیك مجرد بود، حق نداشت به خواستگاری دختر بیگانه‌ای برود، زیرا عمل او توهین به خانواده‌های دختردار آن فامیل محسوب می‌شد و چنین عملی را سنت‌شكنی می‌دانستند و آن را مورد نكوهش قرار می‌دادند.

هم‌اكنون غالب این سنت‌ها در غالب شهرها و اقوام بختیاری این استان منسوخ شده و در برخی اقوام نیز كم و بیش رایج هستند، اما به تدریج به كهنگی گراییده‌اند.
شادی و سرور این قوم در هنگام مراسم ازدواج، چند روزی طول می كشد و در این جشن مراسم جالبی دارند و تمام طایفه در این مراسم شركت می كنند پسرها تركه بازی و سواركاری می كند. تا پیش از وقت ناهار رقص های محلی و بازی های سنتی قومشان را باهم اجرا می كنند و در این جشن سنگ تمام می گذارند.
پیش از هرچیز خانواده دختر باید بدانند كه فردی قصد خواستگاری كردن از دخترشان را دارد، این اطلاع رسانی از خواستگار به خانواده دختر را گوش وَرداری می گویند.
در ازدواج های فامیلی خواستگاری توسط پدر ومادربزرگ صورت می گیرد و اگر خواستگار غریبه باشد یكی از بانوان فامیل وظیفه گوش ورداری را البته به صورت مخفیانه به عهده گرفته و نزد پدر و مادر دختر می آید، آن ها اگر جوابشان مثبت بود، اجازه می دهند تا خانواده پسر برای خواستگاری و آداب آن اقدام كند
انتخاب همسر در میان ایل بختیاری شیوه های مختلفی دارد كه البته این شیوه ها بیشتر در گذشته مرسوم بوده و همانطور كه گفته شد، منسوخ شده و رواج كمتری پیدا كرده است.

ازدواج فامیلی

از ریشه دارترین انواع ازدواج در این ایل می باشد. این ایل، معمولا برای دخترها و پسرهایشان همراه و همسری از ایل خود برمی گزینند و به ندرت پسر یا دختری بختیاری با غیر بختیاری ازدواج می كند. بیشتر ازدواج ها فامیلی صورت می گیرد و پسر جوانی كه قصد ازدواج داشته و دختری در اقوام داشتند، نمیبایست از قوم دیگر یا یك دختر غریبه را نامزد كند.
در واقع پدر و مادر پسر انتخاب می كنند كه او با كدام دختر ازدواج كند. والدین پسر درباره دختری كه مناسب می دانند با بزرگان و اقوام خود مشورت كرده و بزرگانی را از میان خود به كدخدایی(خواستگاری) دختر می فرستند واگر آن ها پاسخ مثبت بگیرند، یار دیگر با تحفه (لباس و انگشتر و حنا) به خانه دختر می روند

ازدواج ناف برون

هر گاه دختر و پسری تقریبا در یك زمان با هم به دنیا بیایند، والدین بند ناف دختر را به نام پسری كه همزمان با او متولد شده می برند تا در زمان بلوغ به عقد هم درآیند. این انتخاب سرنوشت دختر و پسر را از همان بدو تولد توسط والدین مشخص می كنند و آن ها دیگر نمی توانند اعتراضی كنند و باید به این امر تن دهند حتی اگر میل باطنی آن ها به این ازدواج نباشد.

ازدواج هم بهری

اگر پسری از كودكی در خانواده ای كار می كرد و امین صاحبخانه بود، او را شریك یا هم بهر می گفتند و اگر این شخص در جوانی به دختر صاحبخانه خود علاقه مند میشد، پدر دختر بدون گرفتن شیربها یا مهریه و … دخترش را به عقد او در می آورد

ازدواج خون بس

در هنگام نزاع میان دو طایفه بختیاری، اگر كسی كشته می شد؛ بزرگان برای جلوگیری از ادامه این خون و خونریزی، به صحبت و مذاكره می پرداختند وبرای نزدیك شدن دو طایفه، نزدیكترین دختر به قاتل را به عقد پسری از از خانواده مقتول در می آوردند و این وصلت را “خون بس” می نامیدند.

ازدواج گا به گا

اگر در خانواده عروس و داماد دختر و پسر جوانی وجود داشت، به میل خود آنها، داماد خواهر خود را به عقد آن پسر در می آورد و یا بالعكس. و به این نوع ازدواج گا به گا می گفتند و پیوندی محكم بود در میان انواع دیگر ازدواج در میان بختیاری ها.

هدیه قبل از خواستگاری

«زون گشون یكی از جذاب ترین رسوم بختیاری هاست. آن ها قبل از اینكه خواستگاری بروند با پدر و عروس صحبت می كنند و به او و دخترش هدیه می دهند تا آن ها به نوعی قبول كنند كه برای خواستگاری به خانه ی آن ها بروند.
مرحله ی بعدی دس بوسون یا شیرینی خوران است كه بی شباهت به خواستگاری نیست با این تفاوت كه در این مراسم تمام طایفه ی داماد با ساز و دهل و چند راس گوسفند به سمت خانه ی پدر عروس می روند و با شلیك كردن تیرهای هوایی به آن ها می گویند كه چقدر به منزل نزدیك هستند.
زمانی كه داماد به خانه ی عروس رسید از آن ها پذیرایی می شود و شروع می كنند به صحبت كردن درباره ی عروس و داماد. زمانی كه صحبت ها به نتیجه رسید نوبت به شیربها می رسد. شیر بهای متداول بین بختیاری ها اسب ، گاو ، قاطر ، ملك و باغ است. زمانی كه حاضرین در مراسم خواستگاری به توافق رسیدند حاضران دست پدر عروس را می بوسند. به همین دلیل است كه به این مراسم ، دست بوسون می گویند.

مراسم بله برون و دست بوسون

بعد از آن كه خانواده عروس اجازه دادند، با توجه به تقویم ماه های قمری، ایام هفته، ستارهٔ سعد ونحس، عدم تداخل با ایام سوگواری ونیزعزادار نبودن طرفین، روز خوبی را برای بله برون انتخاب می كنند و به خانواده عروس خبر می دهند. در آن روز داماد به همراه خانواده و اقوام با شادی و نواختن ساز و دهل و خواندن آوازی به نام “دوالالی ” به سمت خانه عروس راهی می شوند. بختیاری ها برای بزرگان طایفه احترامی قابل توجه قائلند و در این راه بزرگان طایفه بر اسب سوارند و بقیه پای پیاده می آیند. خانواده داماد برای خانواده عروس وسایل پذیرایی و چندین راس گوسفند پیشكش می برند.
در این مراسم خانواده ها راجع به رسم و رسومات و مهریه و شیربها و … با هم صحبت می كنند و به نتیجه می رسند. پس از آنكه حاضرین با هم توافق كردند، داماد به خدمت پدر عروس می رود و دست وی رو می بوسد كه به این عمل دست بوسون می گویند.
صورت جلسه ای را مبنی بر توافقات می نویسند و شناسنامه دختر را به یكی از افراد معتمد در مجلس می سپارند تا در روز عقد از وی تحویل گیرند.
برخی از طوایف در انتهای مراسم قندی را به نیت شیرین زندگی عروس و داماد می شكنند كه به آن قند اِشكنون می گویند.

عیدی و هدیه

از زمانی كه دختر به نامزدی مرد در می آید هر بار كه داماد برای سركشی به خانه ی عروس می رود باید برای او هدیه ببرد و اگر این بازدید هم زمان با عید نوروز باشد مادر و خواهر داماد یك غذای مخصوص از برنج و گوشت درست می كنند و به همراه هدایای دیگر به خانه ی عروس می برند.
بعد از اینكه مقدمات عروسی مهیا شد داماد و برادرش یا یكی از نزدیكانش نزد اقوام طایفه می روند و از آن ها هدیه می گیرند . این هدایا معمولا گوسفند و بز و … است. بعد از آن افراد فامیل جمع می شوند و همگی همراه با ساز و دهل و هدایایی كه جمع كرده اند به خانه ی پدر عروس می روند و بعد از اینكه شام شان را آنجا میل كردند نوبت به شروع مراسم سنتی می رسد.
در این مراسم برادر داماد یك تكه قند یا شاخه ی نبات برای شیرین شدن زندگی به كمر عروس می بندد و او را در حالی كه چادر سفیدی به تن دارد سوار اسبی می كند یك پسر بچه روی نشسته است. پسر بچه به این نیت روی اسب سوار می شود كه ثمره ی ازدواج این دو جوان حتما پسر باشد.

زیر لفظی

مانند بقیه شهرهای ایران بعد از نامزدی، دختر و پسر باید با هم عقد كنند. در این مراسم صدای نواختن نوازندگان محلی با ساز و دهل و سرنا حال و هوایی خاص به مراسم می بخشد و زنان دستمال بازی و زنان چوب بازی می كنند و هركس شادی خود را به نوبه خود نشان می دهد.تمامی بزرگان و اقوام دو طرف در این جشن شركت می كنند. سفره عقدی ساده و بی ریا كه داخل آن یك جلد قرآن مجید، آینه و شمعدان، ظرفی آب، نان و پنیر و سبزی، یك ظرف عسل و تخم مرغ محلی و… می گذارند و همه دورتا دور سفره منتظر شنیدن بله از عروس هستند.
هنگامی كه عاقد صیغه عقد را می خواند عروس قبل از گفتن “بله” زیر زونی میگیرد و پس از دریافت آن، بله را می گوید. زیرزونی رسم جالبی است كه این روزها در بین بیشتر ایرانی ها مرسوم است.
و همچنین برگزاری مراسم عقد و عروسی معمولا در عشایر باهم صورت می گیرد.

روز قبل از عروسی

خانواده داماد روز قبل از عروسی به خانه پدر دختر بارو بنشن می فرستند و به آن “باروزی” می گویندصبح روز عروسی نیز داماد در میان طایفه خود به جمع آوری “اوزی ” پرداخته؛ اوزی كمك اقوام و بستگان برای شروع زندگی دو جوان است كه اغلب گوسفند و بز هدیه می كردند و پس از آن اقوام داماد با پایكوبی و شادی به سمت خانه عروسشان می روند و دختران و زنان طایفه آواز “دوالایی” می خوانند قبل زا آنكه به خانه عروس رسند. خانواده عروس كه منتظر میهمانان خود هستند با شنیدن صدای توشمال ها(نوازنده ها) به پیشواز خانواده داماد می آیند و آن ها را به خانه هدایت می كنند
و همچنین در روز عروسی و پیش از حركت عروس و سوار شدن او بر اسب، مقداری قند داخل یك پارچه می گذارند و آن را توسط برادر عروس به كمر عروس می بندند و عروس را براسب می كنند و جلوی عروس به نیت اینكه فرزند اولش پسر باشد ، پسر بچه ای ۸-۹ ساله را می نشانند.
در میان راه داماد حركات مخصوص خود را برروی اسب اجرا می كند برای مراسم جذاب سراندازی آماده می شود

مراسم سراندازی داماد

سواربازی و مراسم سراندازی داماد مراسمی است كه شور و هیجان خاصی دارد. برای این مراسم بهترین اسب موجود در طایفه را برای داماد آماده می كنند تا پیروز میدان باشد.داماد كه سوار بر اسب است با اسب سواران همراه خود به نزدیكی عروس كه او نیز سوار بر اسب است می آیند.
سواران به دو گروه تقسیم می شوند و گروهی به نزد عروس و گروهی دیگر نزد داماد می روند. عروس پارچه ای بر دست دارد و بالای سر نگه می دارد و به همراه سورارن گروه خود به سمت خانه داماد می رود، داماد نیز به دنبالشان و باید دستمال را از دست عروس برباید. داماد در این میدان با اسب خود تاخت و تاز می كند و مردم را با حركات نمایشی خود به وجد می آورد و با مهارت دستمال در دست عروس را از وی میگیرد و فرار می كند. سواران همراه عروس به دنبال او می روند تا دستمال عروس را پس بگیرند. اما همراهان عروس راه را براو می بندند؛ اما داماد باید اینجا خود را نشان دهد و راه خود را باز كند و پیش طایفه خود و همسرش اعتبار كسب كند.
در میان راه حركت عروس، چوپانانی كه در مسیر حضور دارند، قوچی را به نیت فرزند پسر برای عروس به جلوی عروس می آورند و داماد با بكب از وابستگانش به چوپان هدیه یا وجه نقدی را تقدیم می كنند.

مراسم روگشون عروس

بعد از پذیرایی و صرف ناهار یا شام، نوبت مراسم روگشون است كه عروس برای اولین بار صورت خود را به میهمانان نشان میدهد و بهمین علت به آن ری گشون یا روگشون می گویند. پس از آن میهمانان با توجه به استطاعت خود هدیه ای را به عروس می بخشند و عروس نیز در جواب این محبت هدیه ی را به آنها می دهد. اگر هدیه را مردی تقدیم كند، وی از عروس یك جفت جوراب و یك دستمال مردانه می گیرد؛ و اگر بانو باشد، عروس به او جوراب و روسری هدیه می كند.

ورود عروس به حجله

حجله یا چادری سفید را به نیت سفید بختی برای عروس تدارك می بینند و آتشی را دركنار چادر است كه عروس باید گرد آن بچرخد و داماد كه كنار آتش دیگری ایستاده و در دستمالی هفت تخم مرغ گذاشته و آن را بر سر عروس و همراهانش می ریزد و بعد با همسرش وارد حجله می شود.
اینجا ساقدوش داماد پدرش می باشد و در حجله عروس و داماد را دست به دست هم می دهد

برای بردن عروس یه خانه بخت، جلوی عروس سواران تیراندازی می كنند و حركات نمایشی با اسب اجرا می كنند و با نواختن و خواندن نواهای شادی او را به منزل همسرش می رسانند.عروس به خانه داماد می رسد؛ اما از رفتن به داخل خانه خودداری می كند، در این مرحله خانواده داماد باید خلعتی را كه معمولا گوسفند یا بره ای است را باید به عروس پیشكش كند تا وی وارد منزل داماد شود.
گوسفندی را جلوی پای عروس قربان می كنند و باید برای شگون و خیر وبركت خون حیوان كفش عروس را رنگین كند كه.
به این مراسم گِرزَنون می گویند

مراسم شب بعد از عروسی

فردای شب عروسی خانواده دختر، غذایی را تهیه و تدارك دیده و به سمت خانه داماد می روند و غذا را تقدیم می كنند تا در خانه داماد صرف شود و به آن آش بردگونی می گویند.و اقوام عروس و داماد پس از گذشت چند شب از عروسی، آنها را صرف شام یا ناهار دعوت كرده و هدیه ای را بنا بر وسع مالی خود به زوج تازه می دهند و ازین پس زندگی مشترك زوج جوان آغاز می شود و به این رسم پاگشون گفته می شود..

جهیزیه عروس

عروس بختیاری از خانه پدر با خود مقداری وسایل زنانه و لوازم زندگی می برد. از پدر خود یك راس قاطر یا مادیان گرفته و برخی ماده گاوی به دخترشان نیز می دهند .از لوازمی كه عروس همراه خود می برد یك عدد بادیه مسی است برای استحمام.
و رسم دیگری كه در میان بختیاری ها رواج دارد و بسیار پسندیده نیز می باشد، این است كه چند روزی مانده به روز عروسی، جوانان طایفه برای تهیه سوخت مایحتاج پخت غذای عروسی به كوه و صحرا می روند تا هیزم تهیه كنند. جوانان داوطلب علاوه بر هیزم، برای داماد از گله داران ماست و دوغ و كره و… می گیرند
كه این نشان از متحد بودن آن ها در انجام امور و كمك به یكدیگر را دارد

سواركاری و نیزه بازی

یكی دیگر از كارهایی كه بختیاری ها در مراسم های خودشان انجام می دهند سواركاری و نیزه بازی كه طرفداران زیادی دارد. این كار حسابی مهمان ها را سرگرم می كند. در نیزه بازی مردان نیزه های خودشان را در دست می گیرند و آن ها را به تخته های خیسی كه سر راه گذاشته شده است می زنند. هر كس بتواند تعداد ضربه ی بیشتر به این تخته ها بزند لقب بهترین سواركار را می گیرد و همه او را تشویق می كنند. در زمانی كه این مراسم ها انجام می شود صدای ساز و دهل به گوش می رسد و هر كدام از رقص ها و بازی ها آواز و آهنگ مخصوص به خودشان را دارند.