لباس و پوشاك مردان اشكانی

بررسی سایكس كه نظرش بر اساس تحقیقات به عمل آمده در خصوصلباس و پوشاك مردان اشكانی بیش از دیگران به حقیقت نزدیك است . در خصوص لباس پارتیان ( اشكانیان ) چنین نوشته است :
لباس پارتیها مانند پارسی ها قبایی بلند و گشاد بود كه در آن زمان معمول مردم ماد بود شلواری فراخ می پوشیدند . به جای كلاه چیزی به شكل نوار بر گرد سر می بستند كه از دو طرف منتهی به دو رشته دراز می شد و یا ( تیار) تاج گردی مخصوص پادشاهان هخامنشی بر سر می گذاشتند .
هنگام جنگ ، سلاح آنها كلاه خودی بود از فولاد صیقلی شده ، یراق اسب ها بسیار با ثروت و قیمتی و دهنه و گل میخ های زرین معمول بوده است . اسلحه عمده ی ملی ، كمانی بوده پر قوت و شمشیری هم حمایل می كردند .
بستن قمه در میان طبقات بدون تخلف معمول بود . حربه ی عمده ی سواران سنگین اسلحه نیزه بوده است .
در دوره اشكانی برای مردان دو پوشش متفاوت وجود داشت، لباس ویژه سواران دارای اسب‌های زره‌پوش بود كه ساختار لباس نظامی آن عصر را نشان می‌دهد. و دیگری لباس‌های اشرافی. از ویژگی‌های طراحی لباس مردان، استفاده از شلوار به واسطه تناسب آن با اسب سواری بوده است.

در واقع شناخته شده ترین تن‌پوش پارت‌ها، شلوار است كه از پارچه‌ای نسبتاً لطیف كه به صورت چین‌های بیضوی تا قوزك پاها می‌افتاد، تشكیل می‌شد و در آنجا ممكن بود به نرمی بسته شود یا داخل چكمه‌ها قرار گیرد. برخی مجسمه‌های پارتی نظیر پیكر مشهور برنزی به دست آمده از «شامی» واقع در خوزستان. به نظر می‌رسد كه آن‌ها همچون ساق پیچهای چرمی به منظور محافظت در حین سواركارهای، پوشیده می‌شده‌اند.

اما به مرور پادشاهان آن‌ها از لباس‌هایی بلندتر و پرچین‌تر استفاده نمودند. لباس اولیه پارت قبایی بلند، گشاد و شلواری فراخ است كه روی آن عبا یا جبه نظامی می‌پوشیدند اما به مرور این لباس متروك و فقط به جامه نرم و عبایی بر روی آن اكتفا می‌شد و دمپای شلوار را جمع می‌كردند.

دو نوع تن پوش آستین‌دار با شلوار پوشیده می‌شد. یك نیمتنه چسبانی بود كه در جلو بسته می‌شد و دیگری تونیكی گشاد بود، بدون مدخلی قابل تشخیص، اما به هر حال با كمربند بسته می‌شد. این تن پوش‌ها در نقوش سلطنتی و غیر سلطنتی دیده می‌شوند. نوع قدیمی‌تر نیمتنه، مشابه نمونه‌های هخامنشی موجود در آشور، واقع در شمال بین‌النهرین، در اوایل قرن اول میلادی (۲۰۰۰ سال پیش) می‌باشد. این تن‌پوش كوتاه، تا باسن بود و به طور مورب روی سینه پیچیده شده و كاربرد آن با استفاده از كمربندی باریك در ناحیه كمر مضاعف می‌شد، چرا كه مناسب ورزش‌های بدنی نظیر شكار با اسب – زمانی كه چینها ممكن است مزاحمتی برای فعالیت فراهم آورند – بود. این نیمتنه در مجسمه‌های به دست آمده از خوزستان بر روی سكه‌های شاهان اشكانی و نیز نقوش غیر سلطنتی دیده می‌شود. یك نوع مشابه آن نیز بالاپوشی است تا زانو كه از سمت چپ در جلو، برای نمایاندن تونیك زیرین، باز شده و در بسیاری از نقوش هخامنشی دیده می‌شود. هرچند كه در نقوش قدیمی‌تر، این بالاپوش همواره به صورت آزاد بر روی شانه‌ها افتاده و آستین‌های خالی، از طرفین آن آویزان بوده اند. البته بالاپوشی با آستین‌های بسیار تنگ از جنس خز مربوط به قرن ۵-۴ قبل از میلاد (حدود ۱۶۰۰ تا ۱۵۰۰ سال پیش) نیز به دست آمده است. نقوش پارتی در مورد بالاپوش مذكور تا اندازه‌ای نسبت به نقوش موجود از نیمتنه‌ی تنگ و كوتاه، جدیدترند.

نوع اصلی دیگر از تن‌پوش‌های آستین‌دار، تونیك بلندی بوده است كه یا در زیر بالاپوشی باز پوشیده می‌شد یا آنكه غالباً آن را به تنهایی بر تن می‌كردند. تونیك‌های ایرانی با نوارهایی احتمالاً حاشیه‌دوزی یا بافته شده در مچ‌ها و حاشیه گردن، تزیین می‌شدند. گاهی نیز یك یا سه نوار تزیین شده، از جلوی تن‌پوش آویزان می‌شد كه یادآور تونیك‌های مزین در اواخر دوره هلنی بین‌النهرین می‌باشد. این تونیك اكثراً با كمربندی به صورت شُل در ناحیه‌ی پایین باسن بسته می‌شد. این كمربندها می‌توانست نوارهای ساده‌ی پهنی احتمالاً از جنس چرم و یا تصویری از پلاك‌ها و مدال‌های تزیینی گوناگون باشد.

نكته دیگر اینكه در لباس اشكانیان، تكه پارچه تابیده، بلند و باریكی بر روی شانه‌ی چپ بود كه تنها در خوزستان شناخته شده است. از آنجایی كه این تن‌پوش معمولاً در تصاویر مذهبی، می‌تواند به عنوان نشانی از منصب مذهبی قلمداد شود.

به هر حال با توجه به آثار و مدارك موجود از جمله مجسمه ها و آثار سنگی نیز مسكوكات به جای مانده از دوره اشكانی می توان چنین اظهار نظر كرد كه :
لباس مردان اشكانی نظیر لباسی است كه امروزه قسمت اعظم مردان شرق ایران بر تن می كنند و پیراهن آن دارای چین هایی است كه از ۸ تا ۱۶ ترك تشكیل می شود و آستینی بلند دارد . با توجه به گزارش تاریخ نویسان معلوم می شود كه پارتیها دارای رزم افزارهای زیر بوده اند :
تیر و كمان ، نیزه ی ضخیم و بلند ، شمشیر دو دمه ، خنجر ، رانپای چرمی ، كلاه خود ، زره تا به زانو ،زانو بند ، زوبین و سپر و برای انسان خود بر گستوان .
لازم به توضیح است كه رانپا شلواری چرمی بوده كه دو لنگه ی آن از هم جدا بوده است .
برخی از تصاویر روی نقوش سنگی مربوط به دوره اشكانی موید آن است كه كمربند اشكانی از چرمی ساده و شبیه به كمربندهای مادی و پارسی ساخته می شده است . ضمن آنكه برخی تصاویر از جمله نقش اشكانی بیستون ، كمربندهایی را نشان می دهد كه از تزییناتی گرد و محدب ( كه می تواند قلاب های فلزی باشد ) مركب است . همچنین سورنا سردار معروف اشكانی كمربندی پهن بر كمر می بسته كه دارای نقوش چهارگوش بوده و چهارگوش نیز چهارگوش هایی دیگری در میان خود داشته است كه بوسیله ی خطوط مایل یا هاشوری به هم ارتباط داشته است .
سر بند اشكانی از یك یا چند بند بافته ی ابریشمی تشكیل شده كه در پشت سر دو سر سربندها به هم قفل می شده و یا به وسیله ی نواری گل گره زده می شد و دنباله های آن در پشت سر آویخته شده است .
كفش مردان پارتی به چهار شكل دیده شده است :
۱- نوعی از آن ساده بود و رویه ی آن از دو تكه چرم تشكیل شده كه بووسیله ی یك بند در جلوی دهانه كفش گل گره زده می شد.
۲- كفشی بوده كه پنجه هایش به سوی بیرونی پا متوجه بوده و بر رویه ی كفش نیز درزی وجود داشته است .
۳- كفشی بوده ساقه بلند با پنجه ی برگشته بر روی خود دو تختی و دارای بندهای فراوان تلا بالا كه بر گردنه ی پا بسته می شده است .
۴- نیم چكه ای بوده كه در لبه ی ساقه ی آن نواری چرمی داشته كه دهانه ی كفش را جمع و به پا می چسباند و ضمنا این نیم چكمه زبانه ای بلند داشته است .
قابل ذكر است كه از دوره ی اشكانی دو پرچم فلزی به شكل نیزه ای بلند كه هر دو دارای تصاویری از عقاب و هلال ماه و حلقه و… است نیز به جای مانده است .