روستای نگل مركز دهستانی به نام نگل از توابع بخش «كلاترزان» سنندج است كه در ۶۵ كیلومتری غرب سنندج و در مسیر جاده سنندج – مریوان واقع شده است. درباره پیشینه تاریخی روستا اطلاع زیادی در دست نیست و منابع و مأخذ تاریخی استان نیز چیز زیادی بدست نمی دهند.قرآن تاریخی نگل در داخل مسجدش جای گرفته كه بنا به اعتقادات و باورهای مردم یكی از چهار قرآن خطی است كه در زمان خلیفه سوم به رشته تحریر درآمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است؛ براساس شواهد و شیوه نگارش و اعراب‌گذاری آن احتمالاً قرآن تاریخی نگل متعلق به سده چهارم یا پنجم ه.ق است. قطع قرآن تاریخی نگل رحلی بزرگ، جلد آن از جنس چرم، رنگ آن قهوه‌ای تیره و كاغد صفحات آن ضخیم بوده كه به‌دلیل تشابهی كه به پوست دارد بین مردم به «پوست آهو» شهرت یافته است.
البته در كتاب های تاریخی «حدیقه ناصریه» و «تحفه ناصریه» مطالب مشابهی بدین شرح آمده است:
«در یكی از دهات این منطقه كه نگل اسم دارد، مسیر قدیمی كه به مسجد عبدالله عمر یا عبدالله عمران مشهور است و قرآنی در این مسجد هست خیلی بزرگ كه به خط كوفی نوشته شده است.»
در داخل مسجد روستای نگل قرآن خطی از دوران گذشته وجود دارد كه بنا به اعتقادات و باورهای مردم یكی از چهار قرآن خطی است كه در زمان خلیفه سوم (عثمان بن عفان) به رشته تحریر درآمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است. به همین جهت مردم اعتقادات زیادی به این كلام الهی دارند و از آن در حل مشكلات و گرفتاری های زندگی طلب یاری و استمداد می جویند و قسم به آن را گناهی بزرگ و نابخشودنی می دانند.
چگونگی انتقال این قرآن به روستای نگل كاملاً روشن نیست اما با توجه به گفته ها وحكایات عامه مردم در دوران صفویه این امانت الهی از دل خاك بیرون آمده و در محل مسجد قدیمی به منظور زیارت اهالی منطقه قرار داده شده است.قرآن نگل یكی از آثار ارزشمند و ماندگار دوران پس از اسلام است و از جمله مهم ترین جاذبه های دینی، فرهنگی و تاریخی استان كردستان به شمار می آید كه علاوه بر ارزشمندی از منظر اعتقادات مذهبی و دینی به لحاظ تاریخی نیز دارای ارزش بسیاری در میان مردم منطقه است.
* مشخصات قرآن نگل
قطع قرآن رحلی بزرگ، جنس جلد آن چرم و رنگ آن قهوه ای تیره است. صفحات قرآن ضخیم و به علت تشابهی كه با پوست دارد، در بین مردم به پوست آهو شهرت یافته است.
خط قرآن كوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمت سر سوره ها و شماره های آیات مطلاو مزین به نقوش گیاهی است.براساس شواهد و شیوه نگارش و اعراب گذاری آن احتمالاً این قرآن در سده های چهارم یا پنجم هجری قمری نگاشته شده است.با توجه به تحقیقات به عمل آمده در خصوص اعراب گذاری قرآن كریم، موضوع اعراب گذاری در زمان حضرت علی(ع) صورت گرفته است و دلیل عمده آن، جلوگیری از قرائت اشتباه و ناهمگون از معانی قرآن بوده كه به جهت فقدان نقطه واعراب گذاری برخی را دچار شك و شبهه می كرده است.
این قرآن از جمله ارزشمند ترین و نفیس ترین قرآن های خطی دوران خود است كه متأسفانه بر اثر سرقت های پیاپی آن و عدم حفاظت و نگهداری اصولی تا حدی صدماتی را متحمل شده است.
برای آخرین بار در سال ۱۳۷۱ قرآن مزبور مورد سرقت قرار گرفت كه با تلاش نیروی انتظامی كشف و در مراسمی با شكوه به روستای نگل بازگردانده شد.
اهالی روستای نگل ترجیح می‌دهند قرآن در محل اصلی خود یعنی مسجد روستای نگل نگهداری شود؛ چند سال پیش هیأتی از تهران برای مطالعه، بررسی و مرمت این اثر تاریخی به روستای نگل مراجعت كردند كه بعد از بررسی اثر، مردم روستا از انتقال قرآن به پژوهشكده سازمان، جهت مرمت امتناع كردند. مردم روستا اعتقاد زیادی به این كلام الهی داشته و در حل مشكلات و گرفتاری‌های زندگی خود از آن یاری می‌جویند و قسم دروغ به آن را گناهی بزرگ و نابخشودنی می‌دانند.
به دلیل اهمیت تاریخی این قرآن و نیز جایگاه بارز آن در اعتقادات مردم منطقه، مقام معظم رهبری برای محفوظ ماندن قرآن از دستبردهای احتمالی دستور داد جایگاهی محكم و مطمئن برای نگهداری این قرآن بسازند، كه هم‌اكنون قرآن در محفظه شیشه‌ای ضد‌گلوله نگهداری می شود.
قرآن نگل یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان كردستان بوده كه نزد مردم منطقه ابعاد معنویی این اثر، بسیار ارزشمند است؛ به واسطه وجود این قرآن، روستای نگل روزانه میزبان صدها تن از مشتاقان و علاقه‌مندان آثار مذهبی و تاریخی است.
این قرآن هم‌اكنون تحت نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه بوده و در حال حاضر هیئت امنای مسجد از آن نگهداری می‌كنند.
