بقعه شیخ محمد رشیدالدین: نگینی درخشان در تاریخ و معماری ایران
مقدمه
بقعه شیخ محمد رشیدالدین، مشهور به "مقبره رشیدیه"، یكی از شاهكارهای بینظیر معماری دوره ایلخانی در ایران است. این بنا كه در شهر تبریز، مركز استان آذربایجان شرقی، واقع شده است، آرامگاه شیخ محمد رشیدالدین فضلالله همدانی، مورخ، سیاستمدار و دانشمند برجسته ایرانی در قرن هفتم هجری، میباشد.
بقعه شیخ محمد رشیدالدین در ۳۲ كیلومتری شمال شرق شهرستان اسفراین و در حاشیه روستای بیدواز قرار گرفته است. بنای بقعه دارای طرحی هشت ضلعی است كه گنبدی روی آن استوار شده است. این بنا در اصل دارای سه درِ ورودی در جبهههای شمالی، شرقی و غربی بوده است كه درهای شمالی و شرقی آن مسدود شده و هم اكنون از ورودی غربی جهت ورود و خروج استفاده میشود. از مجموع سه جفت درِ چوبی این بقعه در حال حاضر دو جفت بسیار نفیس آن درون بنا نگهداری میشود كه در بدنه آن نقوش اسلیمی و ختائی به طرز زیبا و چشمنوازی كندهكاری شده است. ضریح چوبی آرامگاه ایشان یكی از باارزشترین صندوقهای باقیمانده از قرن نهم است كه احتمالاً از چوب ارس ساخته شده و دارای نگارهها و نقوشی است كه به صورت منبتكاری و در قالب تركیبی از گرههای هندسی و نقوش اسلیمی بر آن حك شده است. متأسفانه این ضریح چندین سال قبل مورد دستبرد سارقان واقع شد اما خوشبختانه این سرقت ناكام ماند و این ضریح كه در مخزن سازمان میراث فرهنگی استان خراسان رضوی نگهداری میشد، اكنون به موزه آینهخانه بجنورد انتقال یافته است.
در داخل بنا دو ردیف كتیبه گچبری نفیس تعبیه شده است. در بخشی از كتیبه گچبری باقیمانده، شجرهنامه شیخ محمد رشیدالدین وجود دارد كه نشان میدهد وی نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی برادر امام محمد غزالی میباشد و خود ایشان از عرفا و شاعران خطّه خراسان بوده است.
تاریخچه
بنای مقبره رشیدیه در سال 713 هجری قمری به دستور غازان خان، ایلخان مغول، احداث شد. این بنا در طول تاریخ دستخوش فراز و نشیبهای بسیاری شده است. در دوره صفویه، مرمتهایی بر روی آن صورت گرفت و در دوره قاجار نیز تزئیناتی به آن اضافه شد.
معماری
مقبره رشیدیه از نظر معماری، نمونهای منحصر به فرد از تلفیق هنر ایرانی و اسلامی است. این بنا شامل یك گنبدخانه هشت ضلعی، چهار ایوان و یك مناره است. گنبد بنا با كاشیهای فیروزهای رنگ تزئین شده و در داخل آن آیات قرآنی به خط كوفی نوشته شده است.
تزئینات
دیوارهای داخلی و خارجی مقبره رشیدیه با انواع مختلف تزئینات، از جمله كاشیكاری، گچبری، نقاشی و خطاطی، آراسته شده است. این تزئینات، نقوش هندسی، اسلیمی، گل و بوته و آیات قرآنی را به تصویر میكشند.
اهمیت
مقبره رشیدیه به دلیل ارزشهای تاریخی، معماری و هنری، از اهمیت بالایی برخوردار است. این بنا در سال 1354 هجری شمسی به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جاذبههای گردشگری
مقبره رشیدیه یكی از مهمترین جاذبههای گردشگری تبریز است. این بنا هر ساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری میباشد.
نكاتی در مورد بازدید از مقبره رشیدیه:
- ساعات بازدید از مقبره رشیدیه از 9 صبح تا 5 بعد از ظهر است.
- بلیط ورودی برای بازدید از این بنا به صورت جداگانه و یا به عنوان بخشی از بلیط مجموعه مقابر تاریخی تبریز به فروش میرسد.
- در هنگام بازدید از مقبره رشیدیه، به پوشش اسلامی و احترام به حریم مقدسات توجه كنید.
