قلعه سردار بوكان منسوب به سردار عزیز خان مكری داماد امیركبیر بوده كه در سال ۱۲۸۵ هجری قمری بنا شده است. قلعه سردار بوكان ۱۳ متر ارتفاع دارد و مصالح استفاده شده در آن ساروج، خاك رس، خاك سفید، آجر و چوب است؛ طول قلعه ۳۰ متر و عرض آن ۲۰ متر و دارای شش شاه نشین روی ۹ ستون به ارتفاع دو متر است. قلعه سردار بوكان نظیر سایر محوطه هایی كه در بافت و ساختار شهری قرار گرفته است، در دوره قاجار بنا به دستور حاكمان محلی به صورت توبره ریزی بنا نهاده شد تا ارگ حكومتی حاكمان قاجار روی آن ساخته شود. قلعه سردار بوكان در سال ۱۳۴۷ به نام قلعه تپه به شماره ۵۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و در حال حاضر در مركز شهر بوكان در استان اذربایجان غربی قرار دارد.
عزیزخان مكری بانی این قلعه برای تسلط بر عشایر و كردهای مكری این بنا را ساخته بود. بخش‌های دیگر این ساختمان توسط فرزندان و نوادگان او تكمیل و گسترش یافته‌است. این ساختمان روی تپه‌ی تاریخی بنا نهاده شده‌است كه در طول زمان مكانی برای اجرای سیاست‌های دولت‌ها بوده و كُردهای دارای مقام عالی در حكومت‌های وقت از آن به عنوان یك مركز حكومتی استفاده می‌كردند و بین عشایر و طوایف كُرد این قلعه از اعتبار خاصی در مناطق كردنشین ایران برخوردار بوده‌است.
۷ مرحله سكونت در دوره های مختلف باستان شناسی در این تپه كشف شده است. نخستین لایه در این محوطه به دوران قاجار مربوط بوده كه در این مرحله كاوش، دیوارهای بنای «پی ریزی دیوان» قلعه سردار و مقداری سفال كشف شده است. بعد از اتمام دوره قاجاریه وارد مرحله دیگری از تاریخ مربوط به دوره ایلخانی (مغلول ها) و حكومت نوادگان آنان می شویم كه آثار آن دوران نیز بر روی این قلعه مشهود است. در این دوره نشانه هایی از آتش سوزی آثار آن دوره در تحقیقات لایه نگاری مشخص شده است.
بعد از دوره ایلخانی و طبق شواهد موجود لایه های سفالینه رنگی مربوط به دوره اسلامی در قلعه سردار بوكان خودنمایی می كند.در لایه های زیرین نشانه هایی از آثار سوختگی و سفال های پخته شده دیده می شود كه به احتمال زیاد مربوط به حمله دوره آشور به تمدن مانایی هاست كه چشم دوستداران تاریخ را می نوازد. در این بخش دیوارهایی با خشت خام و منظم یافت شده كه با یافته های باستان شناسی دوره مانایی در قلایچی بوكان همخوانی دارد. دانه‌های گیاهی سه هزار ساله درون كاسه‌ای سفالی در چهارمین فاز معماری عصر آهن به دست آمد كه شامل دانه‌های گندم، دانه‌های علف‌های هرز و مقادیری از دانه‌های جو است.
در لایه های بعدی كاوش كه در عمق ۱۲ متری زمین قرار دارد، دیواری با ریزش ناگهانی مشاهده شده كه نشان از وقوع زلزله مهیب در این منطقه بوده است.با گذشت از عصر آهن در عمق بیش از ۱۲ متری زمین نشانه هایی از ورود به عصر مفرغ نیز پیدا شده است. در این مدت از كاوش ها تاكنون آثاری از جمله سفالینه های خام و پخته كه شكسته شده اند، مهرهای سنگی خام، تكه هایی از فلزات و پایه های ستون، دانه های جو، بقایای دیوار خشتی، سنگ چین، هاون و كوبه سنگی در این محوطه كشف شده است.
