كاروانسرای نیگنان، بنایی تاریخی در روستای نیگنان از توابع دهستان علی‌جمال بخش مركزی شهرستان بشرویه است كه قدمت آن طبق كتیبه سردر ورودی این كاروانسرا به دوره قاجاریه برمی‌گردد . نیگنان روستایی است كه در مرز بین كوهپایه و كویر در ۵۴ كیلومتری بشرویه استان خراسان جنوبی قرار دارد.كاروانسرای نیگنان از نوع كاروانسراهای دو ایوانه است. یكی از این ایوان‌ها محل پذیرایی از مسافرانی است كه سرشناس و دارای شهرت بوده‌اند.
معماری كاروانسرای نیگنان
این كاروانسرا كه به صورت بنای مستطیل شكلی بنا شده دارای تختگاه‌های و ایوان‌هایی در طرفین درب ورودی در نمای بیرونی كاروانسرا‌ست.درب وردوی كه در وسط ضلع شرقی قرار گرفته است، دربی بزرگ، چوبی و دولته است كه با میخ‌های زیبای قدیمی تزیین شده است و كتیبه سنگی در بالای درب خودنمایی میكند كه بر روی آن تاریخ ساخت بنا(۱۳۱۴ ه.ق) و نام معمار بنا(استاد محمد معمار ولد مراد استاد باقر یزدی) ذكر شده است.
پس از ورود به كاروانسرا در دو طرف آن تختگاه‌هایی مشاهده می¬شود، همچنان كه گذر می¬كنی تختگاه¬های بزرگ و بلندتری در طرفین به چشم می¬خورد كه محل نشیمن “كاروانسالار ” بوده است.بر روی هر یك از این تختگاهها اتاقی سرپوشیده با چند طاقچه قرار گرفته و طرف دیگر راه پل‌های به سمت پشت بام كاروانسرا هدایت می شود كه احتمالاً برای باخبر شدن از ورود لحظه به لحظه مسافرین تازه وارد استفاده می شده است.
آنچه كه بر شكوه و جلال این بنای زیبا می‌افزاید، آجرچینی های سقف گنبدی شكل است كه در نوع خود شاهكاری بی نظیر است.زیباترین و چشم‌اندازترین بخش كاروانسرا، آجرچینی زیرگنبد موجود بر بالای هشتی ورودی آن است كه با رنگ‌های قرمز و خاگستری تزیین شده و زیبایی های معمارانه این بنا چشمان همه را خیره میكند. نظیر این گره‌چینی در ایوان های وسطی اضلاع شمال غربی و جنوب شرقی حیاط نیز به چشم می خورد.
ناودان های سنگی از دیگر قسمت های زیبا در كاروانسرا‌ست كه برای هدایت آب باران به خارج بام كه در قسمت اضلاع بیرونی شمالی، جنوبی و غربی تعبیه شده است.در ضلع شرقی حیاط و در هر یك از طرفین ایوان وردوی دو ایوان كوچكتر قرار دارند. در ضلع شمال شرقی و ضلع جنوبی غربی كاروانسرا نیز به صورت قرینه یك ایوان بزگتر در وسط و سه ایوان در هر یك از طرفین قرار دارد. این وضعیت در ضلع غربی نیز تكرار شده است.
باره بند یا به زبان امروزی اصطبل، در چهار گوشه كاروانسرا به صورت فضای سرپوشیده ای تعبیه شده كه محل بستن اسب ها بوده است.از نكات جالب این باره بند نوع آجرچینی گنبد كروی شكل آن است كه با اشكال مربع و لوزی پوشیده شده و در انتهای به یك نور‌گیر مربع شكل خاتمه می یابد. در این باره بندها یا همان اصطبل، تختگاهی با چهار ستون مجزا در وسط و هشت تختگاه دیگر در طرفین است.
این اثر، در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۰۵۶۳، به عنوان یكی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.
