از تپه های تاریخی ایران می توان به تپه چغاگلان اشاره كرد كه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان، دوران نوسنگی پیش‌ازسفال است. تپه چغاگلان در ۲ كیلومتری جنوب سد امیرآباد در نزدیكی روستای گلان از توابع شهرستان مهران، بخش مركزی، روستای گلان در استان ایلام واقع شده‌است. تپه چغاگلان برای نخستین بار توسط كاركنان سد امیرآباد مورد شناسایی قرار گرفت و برای نخستین بار توسط محمد علی خلیلیان به جامعه باستان‌شناسی معرفی شد. تپه چغاگلان ، در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۸۵ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
پروژه باستان‌شناسی زاگرس مركزی با شركت ایران و دانشگاه توبینگن آلمان، در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ با هدف بررسی منشأ یكجانشینی، كشاورزی و اهلی‌گری در تپه چغاگلان آغاز شده‌است.’تمدن ایلام’ یكی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است؛ ایلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. بر پایه تحقیقات پژوهشگران، ایلام باستان، نیرومندترین و دیرپاترین تمدن فلات ایران پیش از ورود آریایی ها بوده و تاریخ پیچیده ای دارد. در دوران قدیم ایلام به مملكتی گفته می شد كه از این ولایات تركیب یافته بود: خوزستان، لرستان، پشتكوه (ایلام كنونی) و كوه های بختیاری. ایلام چند شهر مهم داشت كه ‘شوش’ مهمترین آنها بود و این گونه كه معلوم شده از قدیمی ترین شهرهای جهان بوده است؛همچنین شهرهای ماداكتو، اهواز و ‘خایدالو’ كه گمان می رود در جای خرم آباد امروزی قرار دارد.
در كاوش‌های تپه چغاگلان، یك اجتماع انسانی متعلق به دوره نوسنگی كشف شده‌است. هزاران نمونه از بقایای جو وحشی، گندم وحشی، عدس، نخود، لوبیا و علوفه به دست آمده‌است و با بررسی‌های ایزوتوپی كربن، قدمت این یافته‌ها بین ۹۸۰۰ تا ۱۱۷۰۰ سال تعیین شده‌است. چنین میزان وسیعی از محصولات كشاورزی، تاكنون در خاورمیانه یافت نشده‌بود. نكته‌ای كه اهمیت بیشتری داشت، آن بود كه چنین اسكان طولانی مدتی در یك محل، در عصر نوسنگی بی‌سابقه بوده‌است. در این منطقه، گروه بزرگ اجتماعی انسان‌ها با شرایط اقتصادی نسبتاً پایدار زندگی می‌كرده و تمدن طولانی مدتی داشته‌اند. انسان دوره نوسنگی، از مرحله شكار و جمع‌آوری دانه‌های گیاهان وحشی به مرحله كاشتن دانه‌ها و اهلی كردن گیاهان و حیوانات گذر می‌كند. تاكنون در هیچ جای دیگر جهان، مهد كشاورزی با چنین قدمتی یافت نشده‌است، چنانچه دوره نوسنگی بین ۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش شمرده می‌شد.
تاكنون محققان، شمال و غرب هلال حاصلخیز (هلال حاصلخیز روی نقشه مشخص شده‌است)، از فلسطین در كنار دریای مدیترانه تا مرز ایران را درزمرهٔ خاستگاه‌های كشاورزی می‌شمردند (روی نقشه هلال حاصلخیز مشخص شده‌است). اما اكنون در شرق هلال حاصلخیز یعنی در كشور ایران و در دامنه‌های زاگرس، یك ناحیه كلیدی را یافته‌اند كه نشان‌دهندهٔ نخستین تلاش برای اهلی‌گری گیاهان وحشی در آن صورت گرفته‌است.
از نظر دیرین‌گیاه‌شناسی در این پژوهش بطور بی‌سابقه‌ای ۳۰۰۰۰ باقیمانده گیاهی از ۷۵ گروه، در یك دورهٔ ۲۰۰۰ ساله بدست آمده‌است. چنین گنجینه‌ای از گیاهان، تاكنون در خاورمیانه بدست نیامده بود. زراعت در دوره دو هزار ساله در ایران، خاستگاه یكجانشینی و تمدن‌های بعدی می‌باشد. گذار آهستهٔ تغذیه مردمان، از مرحلهٔ شكار به كشاورزی و یكجانشینی را در این تحقیق مشاهده می‌كنیم.
حدود ۲۲۰۰ سال كشت گیاهان وحشی و ظهور نخستین گونه‌های اهلی شدهٔ گیاهی در چغاگلان مشاهده شده‌است. نمونه‌های وحشی از انواع گیاهان؛ جو، گندم، عدس، نخود، لوبیا و علوفه محصولات كشاورزی دیگری كه مادر محصولات مصرفی امروزهٔ ما می‌باشند، در دوره‍ای طولانی در چغاگلان كشت و مصرف می‌شده‌است. به گفته باستان‌شناسان، چغاگلان كهن‌ترین خاستگاه كشاورزی در ایران، در منطقه خاورمیانه است.
تا پیش از این، دانشمندان هلال حاصلخیز را خاستگاه كشاورزی در منطقه می‌دانستند؛ ولی امروزه باستان‌شناسان معتقد شده‌اند كه خاستگاه كشاورزی یك منطقه نبوده‌است و كشاورزی همزمان در چندین نقطه از جهان، آغاز شده‌است اما دلیل این همزمانی هنوز برای آنها روشن نیست. مسئولین این پروژه نیكلاس كنراد از آلمان و محسن زیدی از دانشگاه توبینگن می‌باشند.
