محوطه میدان مشق تهران در دوره فتحعلی شاه قاجار بنیاد گذاشته شد. میدانی كه در قدیمی ترین و تاریخی ترین محله تهران، یعنی توپخانه سابق قرار دارد و شما با خیال راحت می توانید از لته های فلزی و گلكاری شده درهای بلند آن بگذرید و در پیاده راه این بنای تاریخی قدم بزنید.
محوطه میدان مشق، به تدریج و در طول زمان، ساخت و تأسیس بناهای زیادی را به خود دید. از جمله این بنا‌ها ساختمان‌های كاخ شهربانی و كاخ وزارت امور خارجه و عمارت پست و… است. چند سالی می‌شود كه دانشكده هنر، به ضلع شمالی عمارت قزاقخانه منتقل شده. در حقیقت باغ ملی چند سالی بیشتر دوام نیاورد و در محوطه آن، كم‌كم ساختمان‌ها و اداره‌های دولتی جای درختان سبز را گرفته‌اند. از آن باغ، امروز تنها نامی مانده و سردری با معماری زیبا.
محوطه میدان مشق (باغ ملی تهران) مربوط به دوره قاجار است در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است این میدان مدت كوتاهی نیز در دوره رضاشاه به نام باغ ملی خوانده می‌شد و بعد از آن ساختمان‌های دولتی در آن ساخته شد.
میدان مشق در آغاز منطقه‌ای نظامی بوده كه برای كاربرد تمرین رزمی قشون در زمان فتحعلی شاه ساخته شده بود.
بعد از آنكه طرح برپایی نخستین باغ همگانی (پارك) شهر تهران در زمین‌های درون میدان مشق برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی شد و از همین رو نام “میدان مشق” به “باغ ملی” دگرگون شد. با این حال باغ ملی چند سال بیشتر دوام نیاورد و در محوطه آن، ساختمان‌هایی از جمله ساختمان وزارت امور خارجه، كتابخانه ملی و موزه ایران باستان ساخته شد. گرچه نام این باغ هنوز بر سر دروازه میدان مشق پا برجا مانده است.
ساختمان‌ها و بناهای این میدان به مانند بیشتر ساختمان‌های هم‌دوره خود از سبك ویژه‌ای پیروی می‌كردند. این سبك در معماری ایران كه آمیزه‌ای از معماری دوران‌های گوناگون تاریخی ایران و سبك‌های اروپایی است، در هر بنایی به شیوه‌ای بكار گرفته شده است.
قدیمی‌ترین ساختمان این مجموعه عمارت قزاقخانه است كه در سال ۱۲۸۰ هجری قمری و در زمان ناصرالدین شاه پی ریزی شده و جدیدترین آن كتابخانه و موزه ملی ملك است كه بنای آن برگرفته از معماری سنتی ایران است و در سال ۱۳۷۵ خورشیدی ساخته شده است.
بنای سردر باغ ملی، آمیزه‌ای از سبك‌های ایرانی و اروپایی است كه به ویژه در كاشی‌كاری و كلاهفرنگی اعمال شده و بر پایه معماری روز خود الگوبرداری شده است. این بنا دارای دو نمای مختلف بیرونی و درونی است. نمای بیرونی از هشت ستون آجری به صورت جفت تشكیل شده است. پهنای دروازه باغ ملی از شرق به غرب كم‌تر از ۲۷ متر است. این پهنا در گذشته به خاطر وجود دو اتاق بازرسی یا نگهبانی واقع در سمت شرق و قسمت غربی بنا، بیشتر هم بوده است كه بعدها اتاق غربی بخشی از بنای شركت نفت ایران و انگلیس و اتاق شرقی به بنای اداره پست تهران واگذار شد و پس از چندی هم تخریب شد. ستون‌های نمای درونی متفاوت از نمای بیرونی است. از طرح‌های نمای درونی می‌توان صحنه تسخیر تهران در كودتای ۱۲۹۹ و دروازه و برج و باروهای تهران (احتمالاً دروازه قزوین) را نام برد. سردر باغ ملی گذشته از نقاره‌زنی، دیده‌بانی و دروازه تردد نظامی، در واقع در جایگاه یادبود فتح تهران در كودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ خ. توسط رضاخان بود كه در كاشی‌كاری بدنه سردر آشكارا دیده می‌شود.
در هر ساختمان این میدان شیوه‌ای ویژه اجرا شده است. در ساختمان موزه ایران باستان (۱۳۱۶-۱۳۱۲ خورشیدی) با الگو از تاق كسری و ایوان مداین از سبك معماری ساسانی بهره گرفته شده، در بنای كاخ شهربانی ۱۳۱۴-۱۳۱۱ خ.، به سبك معماری هخامنشی، بنای كاخ وزارت امور خارجه (۱۳۱۶-۱۳۱۲)، به سبك هخامنشی و به تقلید از كعبه زرتشت در نقش رستم و ساختمان ثبت اسناد و املاك (۱۳۱۴-۱۳۱۳)، با آمیزه‌ای از سبك معماری هخامنشی، ساسانی، اسلامی و اروپایی انجام شده كه به روشنی قابل تشخیص است. بهره‌گیری از سبك‌های معماری ایران باستان با سازه و كاركرد امروزی از ویژگی‌های آشكار آن دوره به شمار می‌رود.
آنچه در محوطه میدان مشق بیش از هر چیز دیگری به چشم می‌خورد، ساختمان‌هایی است كه بالای درهای ورودی آن نوشته شده «ساختمان وزارت امور خارجه». از جمله این ساختمان‌ها، «كاخ شهربانی» است كه امروز به ساختمان اصلی وزارت امور خارجه تبدیل شده است. سرستون‌های این بنا از روی معماری دوران هخامنشیان الگوبرداری شده است و پله‌های آن كاخ آپادانا را به ذهن‌ها متبادر می‌كند.
در میدان مشق عمارت نظامی‌ای بود كه به واسطه تعلیم نظامی‌ها در میدانگاه روبه‌روی آن، به میدانگاه نام میدان مشق را نسبت دادند. آن زمان، زمان فتحعلی شاه، این مكان به عنوان نقطه شمالی شهر شناخته می‌شد و نام پادگان نظامی آن، بعدها به «عمارت قزاقخانه» مشهور شد. عمارت قزاقخانه، یعنی هسته اولیه میدان مشق، در طول سال‌هایی كه گذشت چندین دوره ساخت و ساز را به خود دید؛ كه عمده این ساخت و ساز‌ها و تغییرات در زمان ناصرالدین شاه قاجار و پهلوی اول صورت گرفت.
در زمان ناصرالدین شاه با گسترش شهر، این میدان تاریخی در داخل شهر قرار گرفت و بخش‌هایی از آن به سفارت انگلیس و… اختصاص یافت. در زمان مظفرالدین شاه عمارت قزاقخانه در شمال این محوطه ساخته شد. این محوطه در زمان ناصرالدین شاه، سردری داشته كه به نام «سردر ناصری» معروف بود و ناصرالدین شاه از بالای آن، گاهی تمرین نظامی‌ها را تماشا می‌كرده. در زمان حكومت رضا شاه، با ایجاد باغ عمومی شهر به نام باغ ملی، سردر ناصری جای خود را به سردر جدیدی به نام «سردر باغ ملی» داد.
محوطه باغ ملی یا میدان مشق، در طول تاریخ، اتفاق‌های زیادی به خود دیده است؛ «میرزا رضا كرمانی»، قاتل ناصرالدین شاه، در این میدان به دار آویخته شد. اولین هواپیما در ایران، در زمان جنگ جهانی اول در میدان مشق فرود آمد. این هواپیما مدتی در میدان مشق نگه داشته شد و مردم برای دیدن آن به میدان می‌آمدند. توپ مروارید لحظه آغاز سال نو را در میدان مشق به همه خبر می‌داد. پرواز نخستین بالن در شهر، در این میدان اتفاق افتاد و شیخ فضل الله نوری در همین میدان اعدام شد.
حتی خیلی از رانندگان قدیمی شهر هم نامش را فراموش كرده‌اند؛ میدان مشق با تمام تاریخ و البته بناهای ارزشمندی كه در دلش جا داده، درست در اصلی‌ترین خیابان‌های شهر مهجور مانده است. محل فعلی محوطه میدان مشق، در اواخر دوره قاجار محوطه‌ای خارج از شهر، در قسمت شمالی شهر بود و سرباز‌ها در آن مشق نظامی می‌دیدند. ژنرال گاردان فرانسوی در این محوطه، ارتش فتحعلی‌شاه را آموزش می‌داد. همین شد كه نام این محل را میدان مشق گذاشتند.
در زمان ناصرالدین شاه با گسترش شهر، این میدان تاریخی در داخل شهر قرار گرفت و بخش‌هایی از آن به سفارت انگلیس و… اختصاص یافت. در زمان مظفرالدین شاه عمارت قزاقخانه در شمال این محوطه ساخته شد. این محوطه در زمان ناصرالدین شاه، سردری داشته كه به نام «سردر ناصری» معروف بود و ناصرالدین شاه از بالای آن، گاهی تمرین نظامی‌ها را تماشا می‌كرده. در زمان حكومت رضا شاه، با ایجاد باغ عمومی شهر به نام باغ ملی، سردر ناصری جای خود را به سردر جدیدی به نام «سردر باغ ملی» داد.
مسیر اتوبوس پایانه اتوبوسرانی شهید فیاض بخش در نزدیكی این اثر تاریخی قرار دارد؛ همجنین می توانید از اتوبوس های منتهی به میدان امام خمینی برای بازدید از محوطه میدان مشق استفاده كنید.
مسیر مترو نزدیك ترین ایستگاه مترو به محوطه میدان مشق تهران، ایستگاه امام خمینی است.
آدرس : خیابان امام خمینی – نرسیده به خیابان ۳۰ تیر – سر در باغ ملی – محوطه میدان مشق
