این بنا آرامگاه چیش پش، جد كوروش بزرگ هخامنشی است. بنای گور دختر یكی از قدیمی‌ترین آثار معماری شهرستان دشتستان در استان بوشهر است كه قدمت آن به دوره هخامنشیان برمی‌گردد. این بنای تمام سنگی در محلی به نام دشت «پشت پر» واقع شده است.
گوردختر بنایی ناشناخته كه شباهت زیادی به پاسارگاد آرامگاه كوروش دارد این بنا در برازجان بوشهر واقع شده وآرامگاه مادر كوروش (ماندانا) یا دخترش آتوسا است.
گور دختر بنایی است در برازجان بوشهر مستطیل شكل به ارتفاع كلی ۴٫۴۵ متر با بامی شیروانی‌شكل كه از تخته سنگ‌های كرم رنگ بزرگ ساخته شده است. این بنا بر روی یك مصطبه سنگی بنا شده كه زیرسازی اولیه و سكوسازی برای این بنا بوده است. شالوده اصلی آن شفته‌ریزی و شن‌های رودخانه‌ای است كه مصطبه و پایه اصلی و اولیه بنا بر روی آن ساخته و پرداخته شده است. بر روی مصطبه سه ردیف سنگ به صورت پلكانی ایجاد شده كه به اتاقك اصلی منتهی می‌شود. پائین‌ترین رج كه بر روی زمین است ۵٫۱۰ متر طول و ۴٫۴۰ متر عرض دارد.
ارتفاع سنگ‌ها كه به صورت پلكانی بر روی هم قرار گرفته، ۳۴ سانتیمتر است. اتاقك بالایی كه بر روی پلكان‌ها ایجاد شده ۳٫۴۰ متر ارتفاع، ۲٫۹۵ متر طول و عرض آن ۲٫۳۰ متر است. ضخامت دیوارهای سنگی این بنا در حدود ۷۵ سانتیمتر است و بنابراین اطاق آرامگاه از درون ۲٫۲۰ متر طول و ۱٫۵۵ متر عرض دارد و ارتفاع آن از كف تا سقف مسطح آن ۲٫۵۰ متر است.
بنای مستطیل شكل گور دختر به طور كامل از ۲۲ قطعه سنگ ساخته شده كه هیچ گونه ظرافت‌كاری در آن دیده نمی‌شود و به صورت خیلی ابتدایی سنگ‌ها را برش و حجاری كرده‌اند. تمامی سنگ‌های اتاقك آرامگاه به وسیله بست‌های فلزی كه به صورت توكار هستند و به‌وسیله بست‌های دم‌چلچله‌ای به یكدیگر متصل شده است. در ساخت این بنا مانند دیگر سازه‌های ساخته‌شده توسط معماران هخامنشی، هیچ ملاتی به‌كار نرفته است.
بر بالای این مقبره، قسمتی فرورفتگی شبیه به یك قاب وجود دارد كه احتمالا جایگاه قرار گرفتن كتیبه‌ای مربوط به آن بوده است. در درون اتاقك بنا حوضچه‌ی كوچكی وجود دارد.
بنا دارای یك در ورودی با ابعاد ۷۰×۹ ۰سانتیمتر است كه اندكی رو به شمال غربی است. هیچگونه نشانه‌ای كه مربوط به قفل و بست سنگ درگاه باشد، دیده نمی‌شود و احتمال می‌رود كه اصلا سنگ درگاهی نداشته است و اگر هم داشته به صورت خشكه چین و بدون هیچگونه پاشنه در یا قفل و بستی ایجاد كرده‌اند. بر بالای درگاه ورودی و نزدیك به سقف فضای طاقچه مانندی به صورت مربع شكل به ابعاد ۲۵×۲۵ سانتیمتر دیده می‌شود كه از پشت بسته شده است.
گوردختر را ابتدا باستان‌شناس بلژیكی، لویی واندنبرگ، در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی كشف كرد. واندنبرگ معتقد بود گوردختر قبر چیش‌پیش یا كوروش یكم (جد كوروش كبیر) است؛ اما سپس علیرضا شاپور شهبازی، آن را آرامگاه كوروش كوچك دانست. گمانه‌ها درباره‌ی این بنا فراوان است. آرامگاه ماندانا، مادر كوروش یا آتوسا، دختر كوروش و شهبانوی هخامنشی یا خواهر كوروش برخی دیگر از گمانه‌ها درباره‌ی این بنا هستند.
تاریخ ساخت بنا
اكثر محققان كه این بنا را از نزدیك دیده و مورد مطالعه قرار داده‌اند، معتقد هستند از این نظر كه بنا مربوط به دوره هخامنشی است، هیچ شكی وجود ندارد؛ اما درباره این كه این بنا مربوط به چه دوره‌ای از هخامنشی و مربوط به كدام پادشاه یا شاهزاده بوده است، نظریات متفاوتی ارائه داده‌اند.
از زمان داریوش بزرگ به بعد در دوره هخامنشی شیوه تدفین تقریبا به یك شكل صورت می‌گرفته و همه قبرها در بدنه كوه به صورت دخمه‌ای ایجاد می‌شده‌اند كه این دخمه‌ها دارای قبوری بوده‌اند كه جسد در آن قرار می‌گرفته كه بعضا مانند آرامگاه داریوش دارای ۹ قبر و آرامگاه پادشاهان دیگر نیز به طور متفاوت دارای قبوری بوده‌اند.
پاسارگاد
اما آرامگاه كوروش بزرگ در پاسارگاد آرامگاهی جدا از آرامگاه‌های پادشاهان بعد از خود است، این آرامگاه با سبك معماری و الگوی مذهبی غیر از پادشاهان دیگر است.
نمونه چنین آرامگاهی در ایران تنها در منطقه پشت‌كوه برازجان در بزپر دیده می‌شود كه از لحاظ معماری بسیار شبیه به هم، ولی آرامگاه كوروش در مقیاسی بزرگ‌تر و اختلاف اندكی در شیوه معماری آن مشاهده می‌شود. این دو بنا نشان‌دهنده این است كه هر دو شخص دارای یك نوع مذهب و از لحاظ اعتقادی بسیار به هم نزدیك هستند كه برای ساخت آرامگاه خود از دیگری وام گرفته شده است.
بحث مهم این است كه در زمان پادشاهی بعد از كوروش بزرگ و در زمان داریوش بزرگ، فرم آرامگاه‌ها با آرامگاه كوروش بزرگ كاملا فرق دارد و سبك ساختن آرامگاه شبیه آرامگاه كوروش دیگر تكرار نشده و این تنها سبكی است كه در زمان كوروش بزرگ ساخته و متوقف شده است و نمی‌توان پنداشت كه بعد از چند سال آرامگاهی شبیه به آرامگاه كوروش بزرگ در جلگه بزپر برای یكی از شاهزادگان هخامنشی ساخته شود، در صورتی كه تمام شاهان هخامنشی از زمان داریوش به بعد سبك قبور دخمه‌ای استفاده شده است.
آرامگاه داریوش
از این شواهد به نظر می‌رسد كه آرامگاه گور دختر باید قبل از آرامگاه كوروش بزرگ ساخته شده باشد. اگر بعد از آرامگاه كوروش این اثر ساخته شده بود، مطمئنا از لحاظ ساختار معماری بهتر از آرامگاه كوروش ساخته می‌شد، نه این كه به صورت بسیار ابتدایی و ساده كه در برش سنگ‌های آن می‌توان مشاهده كرد، ساخته شود. بنا بر شواهد و قرائن این آرامگاه می‌تواند آرامگاه مادر كوروش كبیر یا خواهر او باشد.
این اثر به شماره ۱۸۹۷ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت درآمده است. در سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ «علی‌اكبر سرفراز» بنای گور دختر و جلگه بزپر را مورد بررسی و شناسایی قرار داد و بنای گور دختر را متعلق به شاهان اولیه هخامنشی و كوروش اول پسر چیش‌پش و مقبره بالای آن را مربوط به همسر ایلامی وی یعنی مادر كوروش كبیر شاه ایران می‌داند.
——————————————————————————————————————————————————————————————————-
گور دختر یعنی دختر گبر یا زرتشتی . بنای گور دختر كه بسیار شبیه به آرامگاه كوروش هخامنشی در پاسارگاد ( مشهد مرغاب ) است در شرق جاده برازجان- كازرون در منطقه تنگ ارم واقع شده است و قدمت آن به سده ششم قبل از میلاد برمی‌گردد.
سقف و بدنه سنگی این آرامگاه از۲۴ قطعه سنگ تشكیل شده است. در سنگ سوراخ‌هایی تعبیه شده كه با بست‌های آهنی به هم وصل می‌شوند. در گور دختر همچنین عناصر هنر اورارتویی مانند شیروانی دو شیبه و نیز عناصر معماری ایلامی بمانند معبد چغازنبیل را می‌توان دید این بنای ارزشمند در سال ۱۳۷۶ به شماره ۱۸۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و هر گونه دخل و تصرف در آن تا شعاع ۱۰۰ متری جرم محسوب می‌شود.
این بنا قدمت منطقه برازجان را تایید می كند بخوصوص كه كوشك اردشیر ساسانی هم در نزدیكی این بنای باستانی واقع است .این احتمال وجود دارد كه این بنا مربوط به آرامگاه دختر یا خواهر كوروش هخامنشی باشد.
مشخصات معماری
كل بنا از ۲۴ قطعه سنگ در ابعاد مختلف ساخته و بوسیله بست های دم چلچله ای به یكدیگر متصل شده اند. در ساخت این بنا مانند دیگر سازه های ساخته شده توسط معماران هخامنشی هیچگونه ملاتی به كار نرفته است. بر بالای این مقبره قسمتی فرو رفتگی شبیه به یك قاب وجود دارد كه احتمالاً جایگاه قرار گرفتن كتیبه ای مربوط به آن بوده است. ارتفاع واقعی بنا چهار و نیم متر است.
برای وارد شدن به داخل این آرامگاه می بایست از ورودی آن كه با ابعاد ۹۰ ×۶۷ سانتیمتر است، به طور خمیده گذشت و به داخل اتاق اصلی رفت. در انتهای اتاق و در كف آن، چسبیده به ضلع جنوبی یك گودی بیضی شكل در كف سنگ كنده شده كه معلوم نیست به چه منظوری حجاری و تعبیه شده است. سقف آرامگاه به وسیله دو تخته سنگ بزرگ پوشیده شده و بر بالای سقف سنگ دیگری به شكل نیمه استوانه كه درون آن خالی است، قرار دارد و به طرز بسیار جالب و معماری خاصی حجاری و قرار داده شده است و در دو سر آرامگاه و در قسمت فوقانی بام دو تخته سنگ بزرگ به شكل مثلث قرار دارد. پروفسور «واندنبرگ» عقیده دارد كه گوردختر مقبره «چیش پش» دوم (۶۴۰ ـ ۶۷۵ ق.م) یكی از اجداد كورش سوم (موسس سلسله هخامنشیان) است. از آنجایی كه گوردختر شبیه آرامگاه كورش است، گفته می شود آرامگاه كورش در پاسارگاد به تقلید از آرامگاه یكی از اجداد او یعنی «چیش پش» ساخته شده است. همچنین آرامگاه كورش كه حدود یك قرن و نیم بعد از آرامگاه «چیش پش» ساخته شده، از لحاظ تكنیك و ابعاد بزرگ تر و پیشرفته تر از آن است و این خود بهترین دلیل بر قدیمی تر بودن آرامگاه گوردختر است.
مسیر دسترسی:
گور دختر در دشت «میانكوهی پشت پَر» در تنگ ارم در بخش مركزی شهرستان دشتستان در استان بوشهر و در جاده برازجان–كازرون قرار دارد.
برای رسیدن به دشت «پُشت پَر» و دیدن گوردختر باید با خودرو از برازجان مركز دشتستان حركت كرد و پس از عبور از شهر «دالكی» در جاده برازجان ـ شیراز به محل پل «نمازگاه» رسید و در انتهای این پل وارد جاده ای فرعی شد. پس از ورود به جاده فرعی باید از راهی پرپیچ و خم و كوهستانی گذشت و روستاهای «تنگِ دَركش» و «رود فاریاب» را نیز پشت سر گذاشت و به شهر «تنگ ارم» مركز بخش زیبای «ارم» دشتستان رسید.
در فاصله ۲ كیلومتری جنوب تنگ ارم نیز جاده ای آسفالته از راه اصلی جدا می شود كه باید وارد این جاده فرعی شد و به راه خود ادامه داد و پس از عبور از روستاهای «آقا میراحمد» و «كفتارو» به گردنه ای طولانی به نام «گردنه تخته» می رسیم كه با سر بالایی ها و شیب های تند خود به جانب دشت پشت پر كشیده شده است. دشت پشت پر تا قبل از سال ۱۳۵۷ خالی از سكنه یكجانشین بود و آبادی در آن وجود نداشت، اما از بعد از انقلاب اسلامی و طی سال ها عشایر مورد نظر در این دشت یكجانشین شده و با خانه سازی روستای بزرگی را به وجود آورده اند
یادگاری نویسی روی بنا و ساخت و ساز خانه های روستایی در حریم درجه یك وضعیت و شكل اسفباری به این محوطه تاریخی داده است. نخستین دست‌اندازی توسط اداره برق منطقه‌ای استان با نصب تیرك چراغ برق در فاصلهٔ چهار متری آن صورت گرفت. در سال ۱۳۹۱ گزارش شد در داخل این بنا مرغ و خروس و گوسفند نگهداری می شود.
