این زیارتگاه رامقبره یكی از فرزندان امام موسی كاظم دانسته اند.این زیارتگاه در خیابان امام خمینی واقع شده است . بقعه شاهزاده فاضل یزد این بقعه باشكوه در خیابان امام خمینی شهر یزد واقع شده و به شازده فاضل مشهور است.درگذشته درب اصلی بقعه از جانب شمال باز می شد كه خود شامل ایوان باشكوه و مناره بلند و حسینیه و بازار است. امروزه بیشتر آمد و رفت از درب شرقی مقابل خیابان امام خمینی صورت می¬گیرد كه شامل ایوان و سر دربی زیبا به ارتفاع تقریبی شش متر است. بقعة شاهزاده فاضل با توجّه به گنبد آجری كم خیز كه ارتفاع آن حدود هشت متر است، و نمای سادة بیرون آن، از نظر معماری جلوه‌ای خاصّ دارد. اصل بنا در قرن هشتم ساخته شده و در دوره های مختلف مرمّت شده است. طبق نوشته¬های تواریخ یزد؛ در سال ۷۴۷ ﻫ . ق به هنگام حكومت امیر مبارز الدّین محمّد بن مظفّر، متوفّای ۷۶۵ ﻫ .ق برای حفاظت و توسعة شهر، در اطراف برج دروازة شهر كه مجاور این بقعه بود، به حفر خندق اقدام كردند.
جسد سالمی كه بر روی سینه‌اش مصحفی بود، از زیر خاك بیرون آمد، چون خبر به امیر مبارزالدّین رسید، دستور داد تا نبش نكنند و فصیل گرد قبر او بكشند و بقعه‌ای بنا كنند. در سال ۸۴۴ ﻫ . ق امیر قطب الدّین خضر شاه بن شمس الدّین محمّد، قطعه‌ای زمین مجاور بارو را خریداری كرد و به توسعه ساختمانِ مزار پرداخت. در كتاب جامع مفیدی آمده است: «هنگامی كه شاه اسماعیل به قصد خواباندن فتنة رئیس محمّد كره به یزد آمد، چون كراماتی از این مزار دید مبلغی از بابت وجوهات یزد را به رسم سیورغال متولّی این آستانه مقرّر كرد كه تا زمان تألیف كتاب برقرار بوده است.» او اضافه می‌كند: «بیرون مزار تالاری از چوب ساخته… و شیخ بزرگوار مشهور به پیربرج در آنجا آسوده… محمّد علی بیك ناظر بیوتات كر كراق سركار خاصّة شریفة دارالعبادة یزد می‌بود برجی رفیع اساس كه از قدیم الأیام در آنجا ساخته بودند، عمارت كرده نقّاره خانه را از میدان خواجه ضیاء الدّین محمّد بدانجا نقل نمود…» این بنا براساس نوشتة جامع جعفری در سال ۱۲۲۶ ﻫ . ق مرمّت شده و اتمام آن را عبد الوهّاب طرّاز به سال ۱۲۴۰ ﻫ . ق می‌داند.
یگانه كتیبة قدیمی كه در این مزار دیده می‌شود. كتیبة كاشی معرّق عصر تیموری به اندازة ۷۰×۹۰ سانتی متر است كه به طور عمودی بر بالای سر قبر نصب شده بود و این عبارت بر آن خوانده می‌شد: «استشهد فی سبیل الله الحیّ الرزّاق فرحاً بما آتاه من فضله الخلّاق الامام بن الامام سبط رسول الله الملك العلام الفضل بن الامام العالم موسی الكاظم بن الامام الناطق جعفرالصادق بن الامام القادر محمّدالباقر بن الامام الزاهد بن علی زین العابدین بن الامام السعیدالحسین لشهید بن اسدالله الغالب علی بن ابی طالب سلام الله علی آبائه الكرام و علیه السلام فی حدود سنة اثنتین و مأتین.» نصب این كتیبة كاشی دورة تیموری باید از آثار قطب الدّین خضر شاه باشد كه مؤلّف جامع مفیدی به اشاره می‌نویسد؛ «قبر را از كاشی ترتیب داد.» در سال ۱۳۱۲ ﻫ . ش. بر اثر احداث خیابان پهلوی، بخشی از مجموعه شاهزاده فاضل تخریب شد. بدنة داخل بقعه با كاشیكاری طرح هندسی مركب از ستاره‌های شش پر و شش ضلعی‌ها و حاشیه‌ای از كاشی معرّق زینت شده است. بنای فعلی از سال ۱۳۵۰ ﻫ .ش. زیر نظر هیأت امنا و با نظارت اوقاف یزد بازسازی شد. بقعه در دو طبقه ساخته شده و سراسر آن آئینه كاری، گچبری و نقّاشیهای زیبا و ظریف دارد كه توسّط هنرمندان یزدی، انجام شده است. مقرّنس كاریهای جالبی در زاویه های جرز متّصل به گنبد مشاهده می‌شود.
به خاطر احداث گنبد بنا، دوازده ستون بزرگ در چهار جهت بقعه نصب شده و در وسط آن ضریح بسیار باشكوه كه از نقره و آب طلا است، از مرقد محافظت می‌كند. گنبد بقعه، دوپوش و از داخل به صورت عرقچینی به قطر ده و ارتفاع تقریبی پانزده متر است. دورتا دور ساقه گنبد از داخل، اشعار محتشم كاشانی در زمینه لاجوردی به طرز زیبایی بكار رفته است. در منتهی الیه پایه های ستون بقعه كه گنبدخانه بر آن سوار است، سورة مبارك تبارك الذی بیده الملك، تمام فضا را مزیّن ساخته است. بر درب ضریح كتیبه‌ای به این مضمون قلمزنی شده كه: «السلام علیك یا شاهزاده فاضل، سازنده یزد محمّد دهقان» اندازه ضریح ۳ × ۲ متر و در سال ۱۳۶۹ ﻫ . ق در بقعه نصب شده است. بقعه شامل دو حیاط یا صحن است كه یكی در شمال بقعه و دیگری در شرق آن است. این دو صحن توسّط یك هشتی با گنبد خانه قدیمی به همدیگر وصل می شود. در انتهای صحن شمالی، صورت قبری است كه متعلّق به سیّد سلیمان و از همراهان امامزاده فاضل می دانند كه در این مكان به شهادت رسیده است. بر بالای درب اصلی بارگاه، ترجمة‌سنگ قبر بر روی كاشی انجام و نصب شده است. كرامات زیادی به این بقعه منتسب است كه حكایت از علوّ مقام خفته در آن دارد. شهرت محلّی نسب دربارة شخصیّت مدفون در بقعه، چندین دیدگاه است.
جعفری و كاتب، اقدم تاریخ نویسان یزد، این مزار را كه میان فصیل دروازة مهریجرد بود تحت عنوان پیر برج آورده‌اندبرخی به تصوّر این نامگذاری چنین پنداشته‌اند كه مراد از پیر برج، وجود زیارتگاهی از آن زرتشتیان است. بر این اساس زردشتیان به طور سنّتی این مزار را بسیار محترم می دارند و آن را مدفن یكی از شاهزادگان ساسانی می دانند. اما این ادّعا از اساس مردود است، زیرا «پیر» در اینجا به معنی كهنه و مزار قدیمی است و كلمه «پیر برج» اصطلاحی برای شناساندن مزار قدیمی و كهنه نزدیك برج شهر یزد بوده است. مؤلّف تاریخ جدید یزد، روایت جدیدی دربارة این مزار در دو جای كتاب خود ذكر می¬نماید و می¬نویسد: «این شخص از مضروبین واقعة فهرج بود كه عدّه‌ای از آنها به یزد آمدند و یكی از آنها درین محل مدفون شد.» عبدالحسین آیتی معتقد است كه این مزار از آن فضل بن علی برادر سهل بن علی و از خاندان فضل بن سهل وزیر مأمون عبّاسی است. این ادعا نمیتواند منشأ صحیحی داشته باشد، زیرا تمام مؤرخان یزد، از قرن هفتم تا زمان پهلوی، جملگی پس از ادّعاهای مطرح شده، قول مشهور كه بقعه را از آن فضل بن امام موسی كاظم می داند، مطرح نموده و حتی سنگ قبر دورة تیموری تصریح به امامزاده بدون خفته در مزار دارد، كه به شاهزاده فاضل مشهور است. اما همین دیدگاه معلوم نیست از كجا مطرح شده و به چه دلیل پس از كشف جسد امامزاده، به پسر امام هفتم خوانده شده است.
جعفری پس از ذكر این واقعه و انتساب بقعه به فضل بن موسی تردید نموده و می¬نویسد: «به حقیقت نپیوسته است.» بر این اساس باید در حول زندگانی فضل تحقیقی بیشتری صورت گیرد تا صحّت و عدم صحّت این ادّعا مورد بررسی قرار گیرد. فضل، یكی دیگر از فرزندان امام موسی كاظم است كه مادرش «اُمّ ولد» كنیز بود. علمای انساب او را همزاد سلیمان و عبدالرحمان و حسین می¬دانند و می¬نویسند كه وی بلا عقب بوده است ابن عنبه اضافه می‌كند كه: فضل و سلیمان و احمد فرزندان امام موسی كاظم تنها دارای دختر بودند و فرزند ذكور نداشته‌اند متأسّفانه از وضع زندگی و تاریخ وفات و محلّ دفن او هم اطّلاع دقیقی در دست نیست به جز اینكه مزاراتی به او در آوه، محلّات، بهبهان و جهرم منتسب دانسته‌اند و نقل قول¬هایی متضادی از مهاجرت او به این مكانها ذكر شده است. الف. فضل در آبه قدیمی‌ترین مدركی كه از هجرت فضل بن موسی به ایران و شهادت او در آبه سخن به میان آمده، از شیخ عبد الجلیل قزوینی رازی است كه می نویسد: «شهادتگاه و آرامگاه عبدالله و فضل و سلیمان فرزندانِ امام موسی كاظمدر آبه است، محلِّ قبور این عزیزان، نورانی و پر از قبور علماء و فقهاست…» در حاشیة عمدة ¬الطالب جایی كه سلیمان و فضل دو پسر امام موسی كاظمرا وصف می كند. از قولِ سیّدحسین بن مساعد حائری گوید: «قبر آن دو در آوه است و من در ماه رمضان سال ۹۱۸ ﻫ .ق آن را زیارت كرده‌ام.» قاضی نورالله شوشتری در كتاب مجالسالمؤمنین در هنگام وصف آبه گوید: «مشاهدی كه در آبه قرار دارد عبارتند از؛ شهادتگاه عبدالله و فضل و سلیمان فررندان امام موسی كه آنها مشاهدی نورانی است.» تصویری از گلدسته زیبای شاهزاده فاضل محمّد جواد نجفی می¬نویسد: «… و قبر امامزاده عبدالله و فضل سلیمان كه فرزندان موسی بن جعفراند در آبه است.» جمع كثیری از نویسندگانِ معاصر همین قول را پذیرفته‌اندمعلوم نیست عبدالجلیل این مطلب را از كجا یافته و ذكر نموده است.
زیرا تا كنون هیچ یك از علمای انساب وفات یا شهادت فضل را در آبه ننوشته‌اند. مؤلّف كتاب «كریمه اهل بیت» به نقل از مرحوم منصوری از كتاب ریاض الأنساب می¬نویسد: «پنج تن از برادران حضرت معصومهبه نامهای فضل، جعفر، هادی، قاسم و زید و تعدادی از برادرزادگان، و تنی چند از غلامان و كنیزان، آن حضرت را همراهی می‌كردند، تا به شهر ساوه رسیدند، چون مردم آنجا سنّی متعصّب بودند به كاروان مزبور حمله ور شدند و ۲۳ تن از همراهان آن حضرت را به شهادت رساندند كه من جمله آنها فضل بن موسی است. هنگامی كه آن بانو جسد غرق به خون و پیكرهای عزیزان خود را نقش بر زمین دید به شدّت محزون گشت و در اثر مصائب جانكاه به شدّت بیمار گردید و در قم وفات یافت.» این موضوع در كتب معتبر انساب و تواریخ ذكر نشده و آثار تصرّف و جعل نیز در آن هویداست. زیرا به طور قطع امام موسی كاظم فرزندی به نام هادی نداشته، و قاسم بن موسی نیز در حلّه پس از شهادت پدر، وفات یافته استف و از طرفی زیدبن موسی در زمان مأمون عبّاس و پس از شكست قیام او دستگیر و روانه مرو شد، و عبدالله بن موسی نیز تا اواسط امامت امام جواد در قید حیات بوده و از اصحاب آن حضرت به شمار می‌رفته است. اصولاً طبق منابع معتبر، هیچ كدام از اسامی نامبرده همراه حضرت معصومه به قم مهاجرت ننموده تا در ساوه به كاروان آنان حمله ور شود و آنان به شهادت برسند. خصوصاً در تاریخ قدیم قم كه در سال ۳۷۸ ﻫ .ق توسّط حسن بن محمد بن حسن قمّی، از مورّخان و دانشمندان قرن چهارم نگارش یافته ذكری از این واقعه به میان نیامده، از اینرو سكوت مؤلّف مزبور از حادثه‌ای نظیر این رویداد و عدم راهیابی آن در كتب معتبر دیگر، نشان از مجعول و بی¬اساس بودن آن دارد.
در برخی از منابع از سكونت فضل بن محمّد بن فضل بن حسن بن عبیدالله الثانی بن حسن بن عبیدالله بن عبّاس الشهید بن امیرالمؤمنین علیدر قم سخن به میان آمده، اگر بارگاه كنونی را از آن او بدانیم به دور از حقیقت نیست. هر چند شهرت مدفن فضل بن موسی (ع) در آوه برسایر بقاع هم نام بیشتر است. ب: فضل در محلّات در بالای شهر محلّات و در كنار خیابان سرچشمه، مزار باشكوهی قرار دارد كه به فضل الرضا و یحیی فرزندانِ امام موسی كاظم مشهور است. این ادّعا بدان جهت مطرح شده كه بر فراز جرز شرقی بقعه، لوحی از كاشی نصب شده است كه دربارة خفتگان این مزار چنین نوشته است: «هذه الروضة الشریفة المنوّر و المشهد المقدسة للسیّدین الشریفین الحسیبین النسیبین یحیی بن الامام الهمام موسی الكاظم و فضل الرضا علیه آبائهما التحیة والثناء …» برخی معتقدند كه این دو برادر از همراهان حضرت معصومه بودند و در محلّات وفات نموده‌اندو چنین شهرت دارد كه به دست مخالفان به شهادت رسیده اند. اما در هیچ یك از كتب انساب و تواریخ دیگر به این موضوع اشاره نشده است.
عبّاس فیض u پس از بیان بقعه مذكور می‌نویسد: «فضل الرضا راهم [در این بقعه] فرزند همان امام [موسی كاظمضبط كرده‌اند، در حالیكه با تصریح صاحب مجالس المؤمنین بر دفن وی در «آوه» نمی‌توان اظهار عقیده كرد. پس اگر مدفونین در این مشهد را دو تن از احفاد امام كاظم به اسامی یحیی و فضل بخوانیم با مشكلاتی مواجه نمی‌گردیم، مخصوصاً كه در میان سادات رضویه عنوان آل الرضا تا چند قرن متداول بوده است كه باید معتقد شد كه فضل هم از سادات رضویه قرن چهارم هجری است كه از جمله خاندان موسی مبرقع بوده است. در جای دیگر از كتاب خود می¬نویسد: «از این خاندان [رضائیه] در قرن چهارم افراد بسیاری در محلات متوطن بوده‌اند.» نگارنده در كتاب قیام یحیی بن زید كه به شرح حال حضرت یحیی پسر زید شهیدو مزارات منسوب به او و یحیی نامها می‌پردازد، نسب امامزاده را چنین نوشته است: یحیی بن احمد بن محمّد بن احمد بن موسی المبرقع بن امام جواد و ابوالفضل علی بن ابی ابراهیم جعفر بن احمد بن محمّد بن احمد بن موسی المبرقع بن امام جواد. شرح حال این دو به تفصیل در كتاب فوق آمده است. ج – فضل در بهبهان بارگاه امامزاده فضل در بهبهان، از زیارتگاه های مشهور این شهرستان است كه به «شاه فضل» شهرت دارد. قدمت بارگاه متعلّق به دورة صفوی است كه در زمان قاجاریّه تعمیر شده است. دهخدا دربارة این مزار می‌نویسد: «امامزاده فضل برادر امام رضا(ع)است و بقعة آن حدود یك هزار سال پیش بنا شده است.»این ادّعا ظاهراً از قول علّامه سیّد جعفر بحرالعلوم، نشأت گرفته است. وی در كتاب تحفةالعالم می‌نویسد: «… و فضل، قبر او در بهبهان معروف است و زیارت و شناخته و به شاه فضل معروف است.» همین مطلب را مرحوم علّامه كمونه از سیّد بحرالعلوم نقل نموده است بنابراین تمام این ادّعا متعلّق به دو قرن اخیر است و نمیتواند منشأ صحیحی داشته باشد، بلكه از باب «ربّ شهرة لا اصل لها» است.
چنان كه گفته شد، مزار كنونی باید از آن فضل بن موسی أبی سجة بن ابراهیم المرتضی بن امام موسی كاظم(ع) باشد، زیرا جمع كثیری از سادات موسوی به ارّجان «بهبهان» مهاجرت كردند. من جمله آنان محمّد بن ابراهیم بن موسی أبی سجة بن ابراهیم المرتضی است كه برادرزادة فضل بن موسی است به هر حال آنچه از قراین و امارات به دست می آید، مزار كنونی در بهبهان نمیتواند از آنِ فضل بن امام موسی(ع) باشد، بلكه همچنان كه اشاره شد از آنِ فضل بن موسی ابی سجة، نوادة امام هفتم است كه به جهت تشابه اسمی و نسبی به فرزند امام هفتم اشتباه گرفته شده است. د- فضل در جهرم در جهرم نیز مزار باشكوهی به فضل بن امام موسی مشهور است. و در بین اهالی چنین شهرت دارد كه وی از همراهان حضرت معصومه یا احمد بن موسی، شاه چراغ بوده، كه پس از درگیری قتلغ خان، حاكم شیراز با كاروان احمد بن موسی ، امامزادگانی كه همراه آن بزرگوار بودند به ناچار متفرّق شدند و هر كدام به منطقه‌ای عزیمت كرده و به صورت ناشناس به زندگی ادامه دادند.
در این میان فضل بن موسی به جهرم رفت و در بیرون از شهر در منطقة «خارقان» سكنی گزیده و به صورت ناشناس به كشاورزی پرداخت. به مرور زمان مردم به این امامزاده بزرگوار علاقمند شدند و آوازة علم و تقوای وی در سرتاسر شهر پیچید تا اینكه حاكم شهر نیز از آن باخبر شد و هنگامی كه از هویّت واقعی وی آگاه گردید، گروهی را مأمور به شهادت رساندن ایشان كرد. سرانجام یكی از مأموران هنگامی كه فضل بن موسیاز شدّت خستگی از كار روزانه در كنار جوی آب به خواب رفته بود، با ضربات «بیل» ایشان را به شهادت رسانید، فردای آن روز كشاورزان متوجّه پیكر مقدّس او كه مظلومانه به خون غلطیده بود، شدند و در همان مكان (خارقان) به خاك سپردند. گزارش فوق، اگر چه در هیچ یك از كتب معتبر انساب و تواریخ ذكر نشده و تنها در افواه مردم و برخی ازكتب محلّی شهرت دارد، اما از آنجاییكه هجرت احمد بن موسی با جمع كثیری از سادات و برادران و برادرزادگان و بنی اعمام به شیراز از قطعیّات تاریخی است، خصوصاً نبرد میان كاروان شاه چراغ با سپاه قتلغ خان، حاكم شیراز و قتل عام سادات و پراكندگی آنان به مناطق دیگر، لذا این احتمال را تقویت می‌دهد كه بارگاه كنونی در جهرم از آنِ فضل بن موسی باشد. هر چند احتمال دیگری از مدفون بودن سیّد فضل¬الله ابوالرضا بن حیدر العلوی الامیرالملكی متوفّای۵۱۰ ﻫ .ق كه از سادات جلیل القدر و در خدمت سلطان سنجر بن ملكشاه بود و مدتی نیز در نیشابور استماع حدیث نمود، داده شده است، امّا قول اوّل از اهمیّت بیشتری برخوردار است.
همچنین مزارات دیگری به نام فضل بن موسیدر آمل، امامزاده فاضل در قم به فرزندان امام هفتم شهرت دارند، اما از اهمیّت چندانی برخوردار نیستند و خفتگان در آن مزارات سادات دیگری از نسل ائمه می باشند كه در كتاب مزارات امامزادگان ایران شرح حال آنان به تفصیل نگاشته شده است. شخصیّت مدفون در این بقعه چنانچه ملاحظه شد، چهار مزار مشهور در ایران به فضل بن موسی شهرت دارد كه هر كدام با منابعی ضعیف و مجعول، سعی در مدفون ساختن فرزند امام هفتم در منطقه خود دارند. بدون شك مزار امامزاده شاهزاده فضل در یزد كه به شاه فاضل شهرت دارد، نمیتواند از آنِ فرزند امام هفتم باشد. چنان كه در قسمت امامزاده زید اردكان اشاره می‌شود، هیچ یك از فرزندانِ امام هفتم در منطقه یزد وفات ننموده و تنها امام رضا از این استان گذر نموده است. از آنجایی كه یزد، مقرّ سادات عریضی است و جمع كثیری از آنان در این شهر سكونت داشته و اینك صاحب گنبد و بارگاهند، لذا به ظنّ غالب و قریب به یقین، این مزار از آنِ یكی از سادات عریضی است. از اینرو احتمال می‌رود كه وی سیّد فضل بن علی بن محمّد بن علی بن احمد بن محمّد بن عیسی بن علی بن حسن بن محمّد بن علی العریضی بن امام جعفر صادقباشد كه به گفته عمیدی نسّابه فرزندی به نام اشرف داشته است همین شجره نامه را مؤلّف كتاب نزهة العیون اشاره نموده و احمد بن محمّد بن عیسی را با حذف محمّد، احمد بن عیسی دانسته است كه پس از مراجعه به كتب انساب، صحّت این ادعا ثابت شده است سیّد فضل به گفته ی صاحب نزهه دارای دختر بوده و در شهر اصفهان سكونت داشته است.
اكثر پدران و پسرعموهای وی از نقبای معروف اصفهان و از مشاهیر سادات اصفهان و كاشان و یزد به شمار می¬رفتندبرادر وی هلال بن علی همان شخصیّت بزرگواری است كه اینك آرامگاه او به اشتباه در آران بیدگل به هلال بن علی بن ابی طالب فرزند امیرالمؤمنین مشهور است. از آنجاییكه یزد از توابع اصفهان به شمار می آمده، این احتمال تقویت می یابد كه سیّد شاه فضل به این منطقه مهاجرت و در نیمه نخست قرن ششم وفات یافته است. گویند وقتی بر اثر حفاری دراین محل ظاهرا صدایی كارگران می شنوند – برخی این واقعه را چنین نقل می كنند: با نزدیك شدن حفاری به محوطه قبر، ندایی از داخل زمین بلند می شود كه راه را برگردانید، كارگــران نسبت به این صدا بی اعتنایی نموده و به خیال اینكه دچار توهّم شده اند به كار خود ادامه می دهند، این صدا سه نوبت تكرار می شود، پس از چند لحظه، كارگران بی هوش به زمین می افتند، پس از بازدید امیر از مكان و مشاهده قبر، دستور نبش قبر می دهد، شجره نامه ای بالای سر حضرت در قبر وجود داشت كه معلوم می كرد او به دست مخالفان به شهادت رسیده است. دستمالی بر سر خونین امامزاده بسته بود، امیر دستمال را برای تبرّك باز نمود و بجای آن دستمال دیگری می بندد كه خون فوران می‌كند، تا اینكه دستمال قبلی را به زخم می بندد و دستور می دهد بقعه ای بر قبر او بنا كنند
