باستان شناسان و مورخان بر این باور دارند كه ابتدای زندگی انسان در كوهها شكل گرفته و هر فرهنگ و تمدنی ریشه دردل كوه و سنگ دارد. در نزدیكی روستای تمتان غاری وجود دارد كه قدمت اسكان انسانها در آن به ۴۰ هزار سال قبل بر میگردد.
روستای تمتان آثار تاریخی بارزش دیگری نیز از جمله قبور تاریخی و گور زیرزمینی دارد كه در سفر به این منطقه بازدید از آن خالی از لطف نیست.غار تمتمان یكی از كهن ترین سكونتگاه های انسان در شمال باختری ایران است كه در ۲۰ كیلومتری شهر ارومیه قرار دارد و در نزدیكی روستای تمتان، یكی از روستاهای كردنشین و تاریخی از توابع بخش نازلو چای واقع شده است. قدمت آن از نظر سكونت، به دوره غارنشینی انسانها (پارینه سنگی) بر می گردد.
پژوهش‌های «كارلتون استانلی كوون» انسان‌شناس امریكایی در سال ۱۹۴۹ میلادی نشان داد كه این غار از ۴۰ هزار سال پیش مسكونی بوده است. در روبروی این غار، غار دیگری نیز وجود دارد كه این می تواند نشانه هایی از زندگی جمعی و گروهی در غار تاریخی باشد.این پژوهشگر در همین سال گمانه آزمایشی در كف غار باز كرد و از آن ۴۸ قطعه مصنوعات سنگی و ۲۷۶۶ قطعه استخوان و دندان جانوری شامل سمور، كفتار٬ روباه٬ اسبسانان٬ مرال٬ گاو وحشی٬ آهو٬ گوسفندسانان و چند نمونه دیگر را به دست آورد و برخی از آن ها را جهت مطالعه و بررسی بیشتر با خود به آمریكا برد.
مطالعات وی نشان می دهد كه غار در دوره میانی پارینه سنگی جدید یعنی تاریخ تقریبا حدود ۴۰ هزارسال پیش مسكونی بوده است. كوون معتقد است این غار تنها در تابستان ها مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال تاریخگذاری وی مورد تردید برخی دیگر از پژوهشگران قرار گرفته است. علاوه بر این آنگونه كه از سوی انسان شناسان انستیتو تحقیقاتی اسمیت سوییان وابسته به دانشگاه كلمبیا ذكر شده است: اجداد انسان جدید برای نخستین بار از حدود ۴۰هزار سال پیش در منطقه شالیندار عراق در ۹۰كیلومتری جنوب غربی ارومیه زندگی می كردند. انسانش ناسان تاكنون هزاران آلات گوناگون و از جمله هفت اسكلت متعلق به انسان نئاندرتال را كه صدهزار سال پیش از این زندگی می كرده، در یكی از غارهای آن منطقه كشف كرده اند.
كمیسیون ملی یونسكو در ایران بعد از بررسی نتیجه تحقیقات دانشمندان آمریكایی در گزارش خود (در آبان ۱۳۳۶) اعلام كرد٬ ابزارآلات انسان دوره «لوا لوازین» كه در حدود ۳۵هزار سال پیش از میلاد در منطقه آذربایجان زندگی می كرد، از غار تمتمان واقع در بیست كیلومتری شمالغربی ارومیه به دست آمده است.
دهانه‌ی غار مثلثی بوده و درازای آن سی و پنج و نیم متر است. غار تمتمان دارای یك اوشكوب و دو شاخه است. لازم به ذكر است در نزدیكی غار تمتمان چشمه آبی قرار دارد كه روستاییان از آن بهره برداری می كنند. هوای غار در تابستانها خنك و در زمستانها نسبت به بیرون گرمتر است.
