شهر دهق با فاصله ۹۵ كیلوتری غرب اصفهان قرار گرفته است و طبقه نوشته فرهنگ آبادیهای ایران بر روی نقطه ای به مشخصات جغرافیایی ۰۸/۵۱ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و عرض جغرافیایی با مدار ۰۳/۳۳ درجه عرض شمالی و ارتفاع ۱۹۵۸ متر از سطح دریا قرار گرفته است ، بیجا نیست . به آنچه از معرفی دهق در دایره المعارف فارسی آقای غلامحسین مصاحب تالیف سال ۱۳۴۵ نوشته شده ، اشاره ای می كنیم . ( . در شمال غربی شهرستان نجف آباد استان دهم ( اصفهان ) واقع گردیده است و دارای ۱۳ آبادی است . ارتفاعات شمالی آن كوه صالح ( بلندترین قله ۲۰۰۰ متر از سطح دریا ) و ارتفاعات جنوبی كوه مكه ( بلندترین قله ۱۸۰۰ متر از سطح دریا هست و شعبه از رود مرغاب از كوههای آن سرچشمه می گیرد. شهر دهق در ۶۲ كیلومتری شمال غربی نجف آباد است و شهر دیگرش علویجه می باشد.
دهق از لحاظ موقعیت خصوصی آن یا بعد مسافت یاد شده از اصفهان منشعب از شبكه راههای سراسری اصفهان – تهران و به فاصله ۴۵۰ كیلومتری از سمت شمال و از سمت جنوب غربی به سمت جاده اشن منشعب از جاده نجف آباد ، خوزستان از شبكه راههای سراسری از سمت شمالغبری به طرف میمه مرتبط می گردد كه با توجه به حجم عبود و مرور وسایل نقلیه سنگین باربری كه از طرف شمال دهق بالاخص كاشان و نطنز و همچنین شهرهای حاشیه كویر برخوار به طرف خوزستان و بالعكس در حركت می باشد به نطنز می رسد ، استفاده و تقویت راههای فوق الذكر و به خصوص از دهق تا جاده خوزستان ( از طرف اشن ) در آینده می تواند بسیار مفید و اقتصادی واقع گردد. دهق از نظر زمین شناسی جزء فلات مركزی ایران محسوب می شود.
آب و هوای شهر دهق از نوع معتدل و خشك است . دهق از داشتن آبهای سطحی مثل دریاچه و رودخانه محروم است و آبهای آن شامل چند رشته قنات و چندی چاه می باشد. پوشش گیاهی این منطقه از تیره گیاهان مناطق خشك مانند اسفند ، خارشتری ، تنباكوی وحشی و اشنون است. كوههای متعددی اطراف دهق را فراگرفته است.
دهق شهری آباد و متعد از منطقه كرون علیا و اولین شهر بخش (عربستان ) با وسعتی حدود ۵۰ كیلومتر مربع بین گلپایگان ، نجف آباد ، میمه و مورچه خورت و خوانسار محصور است كه جمعیتی حدود ۷۷۱۰ نفر را در خود جای داده است . در لغتنامه دهخدا این شهر بعنوان مركز منطقه عربستان معرفی شده است . زیرا در لغت نامه دهخدا ، دهق محل شكنجه و یا سیل شكنجه اشاره شده است و در این خصوص بزرگان و پیرمردان شهر می گویند حدود سال ۱۶۰۰ در زمان شاپورذوالا كتاف كه در شوش حكومت می كرده . این شهر محل نگهدار و تبعید اسرا و زندانیان و اقوام مختلف از جمله اعراب بوده بر اساس این هنوز هم پس از گذشت سالهای مدید از آن تاریخ لغات عربی در محاورت مردم به گوش می رسید .
مردم شریف ، مقاوم و پر تلاش در صحنه كار و زندگی دهق بر این اعتقادند كه نام شهر تركیبی از (ده) و (حق) است . اگر چه بواسطه وجود هفت دروازه و برجهای نگهبانی كه سرای مصون ماندن از گزنده یا غیان دزدان و غارتگرا همچون رضا خان جعفر قلی و علی نقی چی كه روزگاری با قلدری اموال مردم را به غارت می بردند ، بنا شده است . لیكن به خاطر مظلومیتشان در طول تاریخ همیشه ذیحق بودند و به همین جهت اینجا را ( ده حق ) می نامند و اعتقاد دارند ، نوشتن آن بصورت (دهق) دلیل بر رد ادعا نیست بلكه در اثر گذشت زمان (ده حق) را دهق نوشته اند .
ویژگیهای اساسی اقلیم و منابع آب در منطقه
باد : میانگین نسبت هوای آرام یعنی سرعت كمتر از یك نات در دهق در طول سال ۴۲ درصد می باشد . بیشترین میزان ناآرامی هوا در فصل بهار و كمترین آن در فصل پایین و زمستان است.
درجه حرارت : میانگین درجه حرارت سالیانه ۲/۱۴ درجه است . حداكثر مطلق ۵/۴۰ درجه و حداقل مطلق ۱۷- درجه می باشد . تعداد متوسط روزهای یخبندان سالانه ۹۳ روز است . میزان بارندگی متوسطه سالیانه ۱۴۲ میلیمتر است . رطوبت نسبی در دیماه ۴/۶۵ و در تیرماه ۹/۲۳ است
پدیده خشكی ( كمبود بارندگی نسبت به درجه حرارت ) از فروردین ماه شروع و ۷ ماه ادامه می یابد .
منابع آب زیر زمینی شامل چاهها ، قنات ، چشمه ها می باشند . متوسط ضخامت آبرفت دشت علویجه – دهق ۷۷ متر است كه حداكثر به ۱۰۰ متر می رسد . سطح متوسط برخورد به آب ۲۲ متر است كه بین حداقل ۶ متر و حداكثر ۴۴ متر مشاهده گردیه است . تعداد چاهها ۱۷۷ حلقه و قنوات ۶۲ رشته می باشد.
كشاورزی دهق
پیرامون بافت مسكونی و شهر باغات و مزارع محومه دهق كه جدای از باغات شهر پیوسته می باشد ، عبارتند از :
مهدی آباد ، سراب ده ، سفید نهال ، جنت آباد، عبائی یا عبادت آباد و سرچاكه به جز مهدی آباد و جنت آباد تعداد محدودی كشاورز در آن ساكن هستند .
و بقیه مزارع در فصول مختلف سال و بخصوص زمستان خالی از سكنه است . اكثر این مزارع در آب چاه مشروب می شوند . دهق دارای باغات انگور بسیار است كه شیره آن معروفی دارد . لیكن عمده محصولات كشاورزی دهق در حال حاضر گندم ، جو و میوه جات ، هلو ، انگور و بادام می باشد .
هلوی دهق معروفیت بسزا دارد با این توضیح كه عمر درختهای هلو در دهق زیادتر از هلو نقطه دیگری است و كشاورزان با تجربه محلی عقیده دارند افزون بودن عمر درختان هلو به واسطه هرس به روش خاص و سنتی دهق و چگونگی كشت درختهاست و نیز شرایط آب و هوا و چگونگی آبدهی به درختان میوه دخیل در موضوع می باشد . مجموعا ۵۰ هكتار باغات میوه و ۱۷۰ هكتار اراضی دهف زیر كشت گندم و جو می باشد.
محصولات باغات و كشاورزی دهق روستاهای اطرف به اصفهان نجف آباد و تهران صادر می گردد و اندكی از آن به مصرف داخلی می رسد.
علیرغم این كه دهق خود صادرات كشاورزی دارد ولی مایحتاج دیگر خود را عمدتا از اصفهان ، گرگاب ، گلپایگان و الیگودرز فراهم می كند.
اماكن متبركه در شهر دهق
دهق دارای یك مجموعه امامزاده است كه در دامنه كوه لافرح كه در مجاورت سیل گذر شهر قرار دارد به نام تقی ابن محسن ابن موسی ابن جعفر و در نزدیكی این بقعه چهاردختر از اولاد حضرت امام رضا (علیه السلام) قرار دارد كه به بقعه (چهل دختران ) معروف است.
این مجموعه امامزاده كه زیارتگاه و مامن مردم و عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت می باشد در سالهای اخیر به همت همین عاشقات و علاقمندان عطرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بطور كلی بازسازی شده است. لازم به توضیح است كه در حال حاضر فقط بقعه نقی ابن محسن ابن موسی ابن جعفر صورت ظاهری دارد و مابقی قبور پنهان می باشد.
در دهق مساجد قدیمی وجود دارد كه از جمله می توان مسجد جامع را نام برد كه در نزدیگی یك از هفت دروازه شهر و دارای درهایی از سنگ یك تخته و بزرگ بوده اند . این مسجد كه تاریخ بنایش به ۷۰۰ سال پیش می رسد با خشت خام ساخته شده به صورت سقفهای كوتاه است و همچنین ستونهای سنگی یك متر در یك متر كه شباهتهایی هم می توان گفت با شبستان مسجد جامع اصفهان دارد ولی بودن گچ بریها و در نهایت سادگی بدون تزیینات اما محكم و مقاوم ساخته شده است . همچنین روی این شبستانها نیز یك سالن بزرگ ههمانند طبقه زیرین وجود دارد . نوع معماری این مسجد به سبك ساختمان سلجوقیان می باشد.
