رباط زردان از كاروانسراهای قدیمی است كه در ۱۵ كیلومتری روستای افین واقع شده است و محل اتراق و استراحت گاه مسافران عبوری از این روستا بوده است. این كاروانسرا از خشت، گل، سنگ و چوب ساخته شده است و معماری جالبی دارد.رباط زردان مربوط به دوره صفوی – دوره سلجوقی است و در شهرستان زیركوه، روستای زردان واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۴۵۶ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه
معماری كنونی بنا منسوب به دوره صفویه است ولی بقایای سفالینه‌های متعلق به دوره‌های پیش از آن كه از درون دیوارها و منطقه اطراف رباط یافته شده است قدمت بنا را تا دوره سلجوقی و ایلخانی تأیید می‌كند.این رباط توسط استاد و معمار ازبك بر خرابه‌های آتشكده زرتشت بنا شده است و در گذشته در مسیر فرعی جاده ابریشم و راه ارتباطی كاروانیان تجاری بوده كه در مسیر هرات به شهرهای مركزی ایران در رفت و آمد بوده‌اند.
مشخصات
این بنا با نقشه چهار ضلعی دارای ورودی، هشتی، صحن و اتاقها و تالارهای اطراف صحن می‌باشد. ورودی بنا در ضلع غرب آن قرار گرفته و حدود ۵/۱ متر از دیوار كاروانسرا جلو آمدگی دارد.
پس از ورودی، هشتی بنا قرار دارد كه دارای نقشه چهارضلعی بوده و در سه طرف آن، سه فضای مختلف واقع شده است. حیاط كاروانسرا در مركز آن واقع شده و چهار طرف آن اتاقهای سكونت كاروانیان و محل نگهداری احشام قرار دارد.
در چهار گوشه بنا نیم برجهایی به منظور نگهبانی وجود داشته، مصالح بكار رفته در ساخت این بنا شامل آجر و سنگ است. در پایه‌ها، پی و مغز دیواره‌ها از سنگ استفاده شده و در طاقها، پوشش فضاها، گنبدها و در نمای دیوارها از آجر استفاده شده است.
طاقها هم طاقهای جناغی است كه به صورت رومی آجرچینی شده‌اند. پوشش فضاها گنبدی بوده و با آجر كار شده است. گنبدها به سبك كلمبو اجرا شده‌اند كه بهترین شیوه گنبدزنی برای مناطق كویری و بخصوص برای كاروانسراها بوده‌است.
اما نحوه آجرچینی دیوارها، طاقها و گنبدها آنقدر استادانه و با ظرافت اجرا شده كه خود نوعی تزئین نیز به شمار می‌رود بخصوص در گوشه سازی به منظور تبدیل فضای چهارضلعی به هشت ضلعی، آجرچینی علاوه بر جنبه كاربردی، نوعی تزیین نیز محسوب می‌شود.
این بنا پلانی مربع شكل دارد كه طول هر ضلع آن ۵/۲۷ متر می‌باشد. رباط زردان ایوانی مرتفع به بلندی تقریبی ۸ متر دارد كه طاق و پیشانی آن فروریخته است. در دو سوی ایوان دو راهرو وجود دارد كه طاقنماهایی در آن‌ها ساخته شده و پوشش راه روها طاق و چشمه است. این راهروها نیز به دو راهرو در اضلاع شمال و جنوب بنا عمود شده‌اند. در ضلع شرقی بنا دیوار انتهایی رباط قرار دارد لیكن هیچ نشانه‌ای از ساخت و ساز راهرو، اصطبل و بارانداز در رباط به چشم نمی‌خورد. بر اساس شواهد در زمان قاجاریه ساخت و سازهایی در بنا انجام شده و شكل معماری رباط را به قلعه دفاعی بدل نموده كه از آن جمله می‌توان به ساخت چهار برج در چهار گوشه خارجی رباط اشاره كرد.
قسمت اعظم برج شرقی كه ۵ طبقه بود است بر اثر زمین‌لرزه قائن (۱۳۷۶) و زمین‌لرزه زهان (۱۳۹۱) بكلی ویران شده‌است.
رباط زردان دارای ایوان ورودی زیبایی است كه پیشانی طاق آن با تزئینات آجری راسته و خفته آراسته شده است. در این بنا گنبدها به صورت عرقچین كار شده و كلیه سطوح آجری و سنگی دیوارها بند كشی شده و نمای آجری ساده آن لطافت خاصی به بنا بخشیده است.
